YAY-KUR tanığı Muammer Sakaryalı anlatıyor: Nasıl sağ çıktım hâlâ şaşarım

1970’li yılların başlarından itibaren sol niyetle tanışan Sakaryalı, YAY-KUR öğrencisiyken 17-18 Mart olaylarını teğe bir “muhatabı” olarak yaşadı. Sonrasında da etkin olarak sol uğraş içerisinde yer alan Sakaryalı, 12 Eylül 1980 darbesinin akabinde Devrimci Yol davasından yargılanarak 11 yıl cezaevinde kaldı. Muammer Sakaryalı ile 1977 yılına kadar Uşak’ta neler olduğunu, 17-18 Mart 1977 YAY-KUR’da neler yaşandığını konuştuk.

‘PUANIMIZ YÜKSEK OLMASINA KARŞIN EĞİTİM ENSTİTÜSÜ’NE ALINMADIK’

Sizin YAY-KUR’a giriş süreciniz nasıl oldu? O Devir Eğitim Enstitüsü’ne sol görüşlü öğrencilerin alınmadığına dair telaffuzlar var. Siz de bu nedenle mi YAY-KUR’da eğitim görmeyi tercih ettiniz?

“Ben Uşak Lisesi’ni 1974-75 tahsil yılında bitirdim. Yani 1972-73 tahsil yılından 1979 yılının ortalarına kadar Uşak’ta yaşadım. 1977 yılında da YAY-KUR denen Meslek Yüksek Okulu’nda öğrenci idim. Uşak Eğitim Enstitüsü’ne o periyot “eğitimin faşistleştirilmesi” çerçevesinde, yüksek üniversite imtihanı puanımız olmasına rağmen, mülakatla elenmiş ve alınmamıştık. Çok düşük puanlı olan ve MHP – İdeal Ocakları kanalından gelen öğrencileri okula doldurmuşlardı. Çok az sayıda sol görüşlü öğrenci nasıl girdilerse ortadan girebilmişti. 1978 yılında ise eski ön kayıtlı öğrenciler kesin kayıt imkânına kavuştuğu için, ben ve benim üzere birçok arkadaşım Uşak Eğitim Enstitüsü’ne kesin kayıt yaptırdık.

‘DENİZ’LERİN ASILMASI, UZMAN’LARIN KATLİ DAYANILMAZ BİR İNFİAL YARATMIŞTI’

1977 yılına kadar Uşak’taki politik atmosferi nasıl değerlendiriyorsunuz? Bilhassa o devir CHP Genel Lideri Bülent Ecevit’in Uşak mitingi sıkça dillendiriliyor.

Deniz’lerin asılması, Mahir’lerin Kızıldere’de katledilmesi ve genel olarak 71 Hareketi, Uşak’ta harikulade bir sempati yaratmıştı. Devrimcilerin haksız yere katledildiği düşünülüyor ve vicdanlı insanların yürekleri kanıyordu. 70’lerin başına kadar merkez sağın oy deposu olan kent, sola ve devrimcilere karşı sevgi eğiliminin açıkça görüldüğü yerlerdendi. Bilhassa gençlik içinde yaygın bir sol eğilim vardı. Beşerler harıl harıl okuyor, devrimcilerin haklılığını benimsiyor, dinamik bir tartışma ortamı oluşuyordu.

ECEVİT ‘HALKLARA ÖZGÜRLÜK’ SLOGANINA KIZDI: UMUDUMUZ ECEVİT DE BURAYA KADARMIŞ

1973’te Ecevit’in CHP Genel Lideri olarak Uşak’ta yaptığı miting anılmaya bedeldir. Bütün solcuların ayrımsız katıldığı, köylerden tabiatıyla ve azıcık uğraşlarla insanların akın akın gelip bir çeşit mahşeri kalabalığın toplandığı bir aksiyon olmuştu. Bizler gencecik halimizle, yaşları bizden büyük ağabeylerimizin teklifleriyle organize olmaya çalışmış ve o mitingin güvenliğini almıştık. Benim köyümden traktörlerle beş yüz civarında insan katılmıştı. CHP Gençlik Kolları da bizimle beraberdi. O devirde Uşak’ta ayrışma, sol içi bir ayrışma değildi. “Devrimciler” ve “faşistler” ayrışmasıydı ve saflar belirginleşmeye başlamıştı. Fakat mitingde Bülent Ecevit’le ayrışma yaşadık. “Bağımsız Türkiye”, “Haşhaşı ekeriz üsleri sökeriz” üzere sloganlarımıza kızmadı. “Tek yol devrim” sloganına biraz kızdı. Kürsüden “Başka yollar da var” dedi. Lakin “halklara özgürlük” sloganına çok kızdı. Rahşan Ecevit’in Gençlik Kolları Lideri Zeki Alçın’a işareti ve onun da kendi militanlarına işaretiyle hücuma uğradık. “Umudumuz Ecevit buraya kadarmış” diye kendi ortamızda şakamız olmuştu.

‘OKULA GİTMEK, SOKAĞA ÇIKMAK, SİNEMAYA GİTMEK İÇİN HENGAME ETMEYİ GÖZE ALMAK GEREKİYORDU’

Kentte sağ görüşlü kümelerin taarruzlarından ve baskıdan bahsediliyor. O günlerde yaralananlar, sakat kalanlar var. Bu durum nasıl gelişti?

TÖB-DER ve Halkevi’nde toplanıyorduk. Halkevi’nde seminerler oluyordu. Ancak o toplantıların ortasında bir haber geliyordu: “Faşistler filanca kişiyi dövdü”, “Faşistler filanca okulu bastı” ve gibisi. Bu durum çok sık oluyor, kalkıp gidip caddede sokakta yahut filanca mahallede estirilen ‘faşist teröre’ karşı dövüşmek gerekiyordu. Lakin Uşaklı ağabeyler, “Durun, provokasyona gelmeyin” diyorlardı. Lakin o kadar çok dövülüyor, hücuma uğruyorduk ki sinemaya bile gitmek sıkıntıydı. Bir gün İzmir Caddesi’nde bir solcunun başını muştayla kırıyorlar, diğer gün devlet hastanesi önünde birkaç bireye saldırıyorlardı. Yani okula gitmek, sokağa çıkmak, sinemaya gitmek arbede etmeyi göze almayı ve ‘faşist teröre’ direnmeyi gerektiriyordu.

‘DİRENMEYE BAŞLADIK’

Söz konusu hücumlar karşısında sizlerin hali nasıl oldu?

Biz beş-altı genç insan, artık “ağabeyleri” dinlememeye başladık ve giderek de onlardan koptuk. Biz direnmeye başladık. Saldırdıkları yerde faşistler bizi görmeye başladılar. Küme olarak hareket ediyor ve kendimizce savunma önlemleri alıyorduk. Başlangıçta 5-6 bireydik ancak her olaydan, her hal alışımızdan sonra çoğalıyorduk. On beş olduk, elli beş olduk, yüzlerce olduk. Halbuki bizimle tıpkı his durumunda yüzlerce insan varmış. Bir dernek kurduk: YAY-KUR DER. Oradan hareket ediyor, orada ortak kararlar alıyorduk. 1977 yılında birçok lise öğrencisi, mahallelerdeki gençler, bizim Meslek Yüksek Okulu öğrencileri, öğretmen ve memur, birkaç sendika olmak üzere geniş bir “anti faşist” potansiyel oluşmuştu. Hareketin kendiliğindenliği hâlâ ağır basıyordu.

‘DOKTORUN HAYDAR’I VEFATA TERK ETTİĞİNİ SAĞLIKÇI ARKADAŞLARIMIZDAN ÖĞRENDİK’

Peki 17 – 18 Mart 1977 gününe gelirsek YAY-KUR olayları nasıl başladı, neler yaşandı?

Halk ortasında ve bizim ortamızda YAY-KUR denilen Meslek Yüksek Okulu, 1977 yılında Kemalöz Mahallesi’ne yakın, Eğitim Enstitüsü’nün de çapraz karşısındaki yeni binaya taşındı. Kütüphane olarak tasarlanmış bina bizim okul olmuştu. Faşistler de karşımızdaydı. Zati her gün sokakta, caddede, mahallelerde sürtüşmeler oluyordu.

O gün, yani 17 Mart 1977 günü öğlenden çabucak sonra faşistlerle karşılıklı atışmalar başladı ve giderek taşlı hengameye dönüştü. Arbedenin kızıştığı bir anda silah patladı. Faşistler bize nişan alarak ateş ediyordu. O güne kadar böylesi arbedelerde silah çekilmemişti, çekildiyse de ateşlenmemişti. Birinci ateşte arkadaşımız –ki Besin Teknolojisi bölümündeydi- Haydar Öztürk yere düştü. Tesadüfen benim de dört beş adım önümdeydi Haydar. Ancak ne hikmetse ortada hiç polis filan yoktu. Biz Haydar’ı çabucak Dörtyol’daki Devlet Hastanesine götürdük. Hastaneye yetiştirdiğimizde yaşıyordu ve çabucak müdahale edilirse kurtarılabilirdi. Ben hâlâ bugün bile bu türlü düşünüyorum. Ancak genel cerrah olan Kemal Savaş’ın bilhassa ilgilenmediğini, arkadaşımızı mevte terk ettiğini hastanedeki sağlıkçı arkadaşlarımızdan (hemşire ve sıhhat memuru) öğrendik.

‘ÖLÜM HABERİNİN AKABİNDE BİR ÇEŞİT ‘KENDİMİZİ KAYBETME HALİ’ YAŞIYORDUK’

Ölüm haberinin duyulmasının akabinde neler oldu?

Haydar’ın vefatı üzerine bir çeşit “kendimizi kaybetme hali” yaşıyorduk. Mevt olayı kısa müddette tüm Uşak’a yayıldı ve duyan hastaneye geldi. Çok kısa müddette binlerce insan toplanmıştı. Biz önümüze ne gelirse kırıp dökmeye başlamıştık, hastaneye girdik o hekimi aradık, kaçmıştı. Orada ne kadar polis varsa kitleden korkup önümüzden kaçıyordu. Birkaç polis aracı da tahrip olmuştu. Hastaneden halkımızla birlikte Haydar’ımızı aldık ve kortej oluşturarak İsmet Paşa Caddesi’ni (Uşak’taki ana cadde) sloganlar eşliğinde dolaştırarak okulumuza getirdik. Kortejin önünde “Haydarlar Ölmez” pankartını ivedilikle yazmıştı iki arkadaşımız.

‘DEVLET ORTALIKTAN ÇEKİLDİ, HAVADA BİR TUHAFLIK SEZİYORDUK’

Okulun alt katında uzun bir masanın üzerine tabutu koyduk. Başında sırayla hürmet nöbeti tutmaya başladık. Bir taraftan sonraki gün Çivril’de cenaze merasimi yapmak istediğimiz için onu organize etmeye çalışıyor, bir taraftan gelen gazetelere açıklama yapıyor, bir taraftan da okulun etrafında nöbetçiler koyarak savunma önlemi alıyorduk.

Uşak halkı ve başta Kemalöz Mahallesi’ndeki beşerler akın akın bizi ziyarete geliyordu. Taziyede bulunuyor ve konutlarındaki yaptıkları yiyecekleri getiriyorlardı. Uşak’ta o gün Haydar öldükten sonra devlet ortada yoktu. Yöneticisi, güvenlik kuvveti ortalıktan çekilmişti. Havada bir tuhaflık seziyorduk. Devlet nasıl ortadan çekilirdi? 20’li yaşlarımızdaydık ve bildiğimizi yapmaya kararlıydık. Cenazeyi elimizden almaya kalkacaklarını, sonraki gün büyük bir miting olmasını istemeyeceklerini dillendiriyor lakin cenazeyi almaya yürek edemezler diyorduk.

‘CENAZENİN BAŞINDA NÖBET TUTAN LİSE ÖĞRENCİSİ SEMİHA ÖZAKAR VURULARAK ÖLDÜRÜLDÜ’

Operasyon nasıl gerçekleşti?

Gece (yanılmıyorsam saat 22.00 – 22.30’a doğru) bir haber aldık: Kemalöz Mahallesi ve okulumuz Foça’dan, Denizli’den, Kütahya’dan gelen jandarma komandolarınca kuşatılmıştı. Kısa bir değerlendirmeden sonra direnme ve Haydar’ı vermeme kararı aldık. Bina üç katlıydı. En alt katın girişine ve direkt girilen kapıya barikat kurmaya başladık. Şayet barikatı kırarlarsa bir küme arkadaş da üst katın girişine barikat kuracak ve o barikat sabaha kadar açtırılmayacaktı. Biz içeride barikatı tahkim ettiğimizde etrafımızdaki çember okulun etrafına kadar daralmıştı. Kapıyı açmak için zorladılar, açamadılar. Lakin en evvel taban katı silahla taradılar. Cenazenin başında nöbet tutan liseli arkadaşlarımızdan Semiha Özakar’ın vurulduğunu duyduk. Evvel faşistler artık de devletin güvenlik güçleri ikinci arkadaşımızı vurup öldürmüşlerdi. Giriş katına kurduğumuz barikatı açtılar.

GÖZALTI KORİDORU COP, TEKME, DİPÇİK: NASIL SAĞ ÇIKTIM HALA ŞAŞARIM

Askerler içeri girdikten sonra nasıl gözaltına alındınız?

Komandolar tuttuklarını tek tek dışarı atıyorlardı. Dışarıdaysa giriş kapısından askeri araçların olduğu yere kadar, yani yaklaşık 70-80 metre, elleri sopalı ve silahlı askerlerin oluşturduğu bir koridordan geçiriliyorduk. Her dışarıya çıkarılan cop, tekme, dipçik darbeleriyle askeri araçlara bindiriliyordu. Ben de bu kümenin içindeydim, nasıl sağ çıktığıma hâlâ şaşarım. Top üzere oynuyorlardı; tekme, dipçik, sopalarla. Askerler çok öfkeliydi, anlaşılan ajite edilmişlerdi. Verilen buyruğun ötesinde zevkle azap ediyorlardı. Devlet devletliğini gösterecek halkı hizaya getirecekti. O denli olmadı.

‘DARACIK YERDE 80 KİŞİ SABAHA KADAR AYAKTA BİTİŞİK NİZAM TUTTULAR’

Gözaltı sürecinde neler yaşadınız? Azap ve makus muameleye maruz kaldınız mı?

Askeri araçlara sıkış tepiş bindirilen bizler, Uşak Trafik Bölge Müdürlüğü olduğunu sonradan öğrendiğimiz, ilin dışında bir yere götürülüp alt kattaki daracık odalara doldurulduk. Lakin ne doldurma! Ayakta ve bitişik nizam yirmi kişinin sığabileceği yere seksen kişi olarak tepildik. Tepildik sözü abartı değil, zira sığılmıyor, üst üste duruluyor, nefes alınamıyordu. Esasen yarım saat içinde benim bulunduğum nezarethanenin oksijeni bitti. Bayılmalar başladı. Su bile vermediler. Her bayılan için bağırmaya başladık, beşerler havasızlıktan ölecek diye korktukları için olmalı, bayılanları alıp pak havada yani bir üst katta ayılttılar. Zati ayakta duracak halimiz yoktu.

‘OKULU KUŞATAN ASKERLERİ HALK KUŞATTI, O DENLİ HÜR KALDIK’

Gözaltı süreci kaç gün sürdü? Nasıl hür kaldınız?

18 Mart günü sabah gün ağarırken yetkililerde bir telaş başladı, gidip geliyorlar, kapıları açıp kapatıyorlar, “Tamam sırayla söz alacağız” diyorlar. Halbuki okulda üst kattaki arkadaşlarımız barikatın gerisinde sıkı direnmişler, barikatı açmaya gelene diğer türlü direnç göstermişler ve teslim alınamamışlar. Sabah erkenden uykusundan kalkan yahut sabahı bekleyen halk da bizim okula koşmuş. Okulu kuşatan askerleri, çoğunluğu bayan olan halk kuşatmış. Valiye ve öteki yetkililere “Evlatlarımızı bize vereceksiniz aksi halde …” demişler ve “İşkenceye götürdüğünüz evlatları da çabucak bırakacaksınız” demişler. Yetkililer daha çok kan dökülmesini göze alamamışlar, okulun etrafındaki kuşatmayı kaldırmışlar.

Üst katta direnen arkadaşlarımız, kendini kurtarmaya gelen Uşak halkıyla birlikte Valiliğe yürüyor, ısrarla “Trafiktekiler gelecek” diyorlar. Biz otobüs hırıltılarını o küçücük hücremizde duymaya başladık. Bu ortada süratli hızlı tabirlerimiz alınıyordu. Hepimiz tıpkı ifadeyi vermeyi kararlaştırdığımız için, ben tabire çıktığımda polis memuru, “Söylemene gerek yok ne diyeceğini biliyorum” diyerek kendisi yazdı.

‘O GÜNE KADAR KURDUĞUMUZ BAĞLAR DAHA GÜNDELİKKEN, O GÜNDEN SONRA DAHA DA DERİNLEŞTİ’

Olayların akabinde kentte artık hiçbir şeyin eskisi üzere olmadığı bilhassa gençler ortasında kıymetli oranda politikleşme olduğu görülüyor. Siz nasıl değerlendiriyorsunuz?

17 -18 Mart 1977 olaylarından sonra asıl bizim kimi mevzularda aklımız suya erdi: Bu işlerin hiç latifesi yoktu. Devletin içindeki Amerika Birleşik Devletleri’nin tesiri hiç küçümsenecek üzere değildi. Devrimcilere karşı hiç acıması olmayan bir devlet gücüyle karşı karşıyaydık diyebilirim.

O güne kadar beşerlerle kurduğumuz ilgiler daha yüzeysel ve gündelikken, o günlerden sonra bağlantı derinleşti ve sıkılaştı. Artık beşerler meskenlerinde saklıyor ve koruyorlardı. Çağırdığımız vakit sokağa iniyorlardı. Düşünün, küçücük bir kentti ve birkaç bin şahısla korsan miting yapıyorduk. Ancak bizim nitelikli bulduğumuz birtakım arkadaşlar da uzaklaşmıştı. Birisi açıktan, “Bu işler benim yapacağım işler değil” diyebilmişti. Bu olaylardan sonra solcu-devrimci olup da şimdi bizden olmayan kimi arkadaşlar da ortamıza katılmıştı. Kitlemizdeki kimi arkadaşlar da olaylarda sağlam tavırlar göstermişlerdi. Bunları da göz önüne alarak iş kısmı yaptık. Bir parti değildik, parti literatürüyle konuşmuyorduk. Lakin gençlikten, mahallelerden, personel kısmından, memurlardan ve kırsal bölgeden sorumlu arkadaşlarımız olmalıydı. Komiteler biçiminde çalışma başladık.”

YARIN: YAY-KUR sonrası hayatlar: YAY-KUR’lu Orhan’ın öyküsü…