Aylin Antmen
Çağlar boyunca şiirin taşıdığı imgesel karşılıklar ve dizaynlar kolektif hafızaya katılarak günümüze dek ulaşan öznel tarih çalışmalarının bir kaydını tuttu. Sessizliğine karşın epeyce canlı bir toplamdı bu. Orada bizi karşılayan sesleri, kimi vakit bir gölge-dilden, kimi vakit dil-olmayan’dan fakat daha çok insan tabiatının yüksek tansiyonu içerisinden konuşan varlıktan işittik. Böylesi manalı bir toplamla birlikte, her öznel tarih kolektife katılmış oldu. Başka’ya açılmanın, sureti taşımanın, görülüyor olmanın, lakin görülmekle kendine bakabilmenin imkânı olarak Ben… Tahminen bu sessiz hafıza, şiirin en açık muhteviyatını oluşturdu. Kapanmaz bir yaranın bakışları bu yolla üzerimize çevrilerek, sözcükler ortasındaki bağıntıların hudut uçlarına sirayet etti ve ortak duyuya katıldı.
Metaforlar, imgeler, omurlarımızın birinci karanlığından çıkıp gelerek hem bir kendilik yapılanmasını açığa çıkardı, hem de ben-olmayan’ı gizleyerek yazıyı sildi. Bu, lisanda yaşayan şeyin kendini yazarak gizlemesiydi. Zira bir şeyi açığa çıkarmanın özünde ebediyen geriye kalan şeylerin gizlenmesi yatar. Şiirin içerdikleri kadar dışarıda bıraktıklarına da bakmak gerekir, zira şiirin kurucu sayılmasının bir diğer nedeni dışarıda bırakma yoluyla göstermesidir. Dışarıda tutulan, kurucu ötekidir. Elbette lisanın sonlarından öteye hakikat yazının bu silinişi, varlığın gerçekte lisana gelmesini sağlayan, buna imkan tanıyan şeydi. Bu ayrıyeten bizlere, uzlaşı olarak ortaya çıkan her şeyin, aslında derin çatışmaların bir eseri olduğunu ve sırf öznesiyle sonlu kalmadığını gösterdi. Şiir de, açığa çıkarılmış uzlaşılara ilişkin bir söylemdir. Bu telaffuz tarihi, kuşkusuz ruhun kurucu çatışmalarının izleriyle kuruldu, özünde ise insanlığın büyük ateşlerine, derin sularına, rüzgârlı karanlığına ilişkin.
Bugün şiir, öznelliğin radikal bir söylemi olmaktan ibaret değil elbette, tıpkı vakitte ruhsal bir edim olma özelliği taşıyor. Bu formda insanlığın, hem yüzeyi aşındıran hem de derinliği parçalayan ortak seslerini duyabiliyoruz. Şiirin çoğul seslerini işitmek, tüm bildiklerimizden kuşkulanmanın, alışıldık olanı sarsmanın, yeri yadırgamanın, farkındalığı kışkırtmanın, gerçekliği sorgulamanın yeri olageldi. Esasen şiirin muhteviyatı biraz da zihnin dışındaki manadan ve gerçeklikten oluşmaz mı? Dünyayı taşıyabilmenin, anlamlandırabilmenin yükü, şiir aracılığıyla hududun her iki tarafına bakabilmeyi, büyük bir yanılsama/kurgu olan dünya yüzünü elbette lisanın sapaklarına karışarak bir nebze de olsa aşabilmeyi gerektirdi. Şiirin metafizik arayışları, bu açıdan bize yalnız alacakaranlıkta kendisini gösteren bir ışığı aramayı öğütlüyor.
Şiir daima aydınlığa, açıklığa, berraklığa yanlışsız oldu. Üstelik bu, biraz da negatifin çalışmasının zorluğu içerisinde, her şeye karşı ve en çok kendine karşın bir gayretti. Lisan ile başlayan arayışlar, açılan yollar, karışılan sapaklar ve temas edilen iç sonlar ruhsal tertibin işleyişine dair hareketliliği ortaya çıkarmakla kalmadı, negatifin çalışması yoluyla bu hareketliliğin şiire katılmasına da aracı oldu. Konuşan biraz da boşluklardı, katmanlar ortası hudut çizgileriydi; uğultular seyahatin bağıntılarını sislese bile dil-olmayan’ın işitilebilir sessizliğiydi. Sonunda açıklığa biraz daha yaklaşmış olduk. Elbette buradan şiirin her şeyi açık ettiği ya da etmesi gerektiği üzere bir mana çıkarılmamalı. Şair her vakit bilinmeze hakikat oluştadır, gücünü meçhullüğü kat edebilme yetisinden alır. Bu yüzden de yokluğun hafızası, sürekli şiirin yörüngesi olacaktır.
Aydınlığa şiirle ulaşmak, zarurî olarak varlığın tekinsiz karanlığını geçebilmeyi gerektirdiği için, şiiri birebir vakitte insanlık tarihinin sessiz bir konuşması, yani tarihin arkeolojisi olarak da düşünebiliriz. Bu bakış, şiirdeki Ben’in aslında öznel bir seyahatten izler barındırmakla kalmayıp kolektif alanı konuşmaya çağırdığını; bu biçimde daha gözenekli bir bakışın çağın şartlarına ve bu şartların dolayımındaki beşere doğrulmakta olduğunu gösterir bize. Şiirin artık susmuş, yersiz yurtsuzlaşmış halklarından gelen bu sese kulak kesilmek, içinde bulunduğumuz ve ismine antroposen dediğimiz insan yıkımı çağında hepimizi derin bir yüzleşmeye çağırması açısından hayli kıymetli. Şiirin manasını ve imkânını bir de bu açıdan düşünmek, tıpkı vakitte çağın açmazlarını, insan olmanın yükümlülüğünü, diğeri için olmanın etik çerçevesini düşünmeyi de gerektiriyor. Daha açık bir sözle, bir sorumluluk etiği olarak ‘düşünme’yi gerektiriyor. Tahminen bu formda artık unutulmuş olan saf tabiatımızın izlerini yaşama geri çağırmak mümkündür. Bu, ahenk ismine baskılanmış insan tabiatının canlılığına yine sahip olmayı, tikel farklılıkları yaşama geri çağırmayı ve dışına savrulduğumuz bütünlük hissini farklılıkların yaşatılması ile yine tesis etmeyi sağlayacaktır kuşkusuz. Bunun yolunu ise şiirin sezgisiyle ortak duyudan getirilen içeriklerin bedenleşmesi açacaktır. Lisan aracılığıyla tesis edilen öznelerarası-toplumsal kazanımlar, elbette şiirin sezgisel dağarcığıyla işlenen ruhsallığın birer kazanımı olarak, hareketi de gerektiriyor. Şiir, ayrışmış olan zihin-beden bütünlüğünü yine kurmasıyla, dünya içinde evindelik’ten koparılmış insanın cihanla bütünlüğünü tekrar sağlamasıyla ve hatta bilmekle-bilinmekle mühürlenmiş insanın bilinmezle bütünlüğünü inşa etmesiyle bunun için ziyadesiyle yol açıcıdır. Zira zihinler ortası transferiyle, yıkmanın ve etik bedellerle tekrar inşa etmenin yolunu araladı, bütünlüğün davetini duymanın içsel imkânı oldu her vakit.
Şiirin pahası, elbette varlığın dünyaya açılmasından doğan bir melez lisan oluşundadır. Vücudun, dünyanın bir sonu olarak burada oluşundan ve her iki tarafa yanlışsız açıklığından, uyanıklığından kurulmasındadır. Zira hududun olduğu yerde ihlal de vardır. Hem dışarıda bırakan hem içeri alan bir ihlal. Biraz da bu farkındalık şiiri, insanın evvel kendiyle, sonra oburlarının suretindeki görünümleri ve yansımalarıyla yüzleşme pratiği kıldı. Böylelikle yüzleşmeler, yerlerini manası yaratan ayrılıklara bıraktı. İnsan kültürel bir varlık, hasebiyle şiir dediğimizde biraz da hislerin kültürel tarihinden kelam açmış oluyoruz. Burada hislerin fikirlerle ilişkilenme biçimlerinin şiirsel transferleri devreye giriyor. Hislerin taşıdıkları yükleri alan; ikilikleri, zıtlıkları, kutupları ortasındaki çatışmaları gideren bu aktarımlardır. Lisan ile gerçekleşen her paka çekiş, ruhsal hareketliliğin seyrini etkileyerek, sarih olana bağlanan yeni duygu-düşünce bileşikleri oluşturur ki bunlar farklılıklarımız ortasındaki kurucu/dönüştürücü dinamiklerdir. Birbirini duyan ve besleyen sesler.
Nasıl düşündüğümüz nasıl hissettiğimize bağlıdır, nasıl hissettiğimiz ise neyi bilip bilmediğimize. Bu iç içeliğe dair mana köprülerini kurmasıyla, hisleri tahakküm ve direniş odaklarının dolayımından çıkararak özgürleştiren şiir, bu manada her vakit yeni bir “kendilik örgütlenmesi” başlatabilecek olan ilksel kıvılcımı da içerisinde taşıyacaktır.
Antroposen çağında insanın kendisini bir diğerinde, başkayı da kendi içinde şiirle duyabilmesi kuşkusuz dönüştürücü ve kıymetli bir eşik. Bir ortada yaşama imkânını genişleten, bir ortada oluşun sonlarında her türlü ihlalden kaçınmayı gerektiren bir açıklığa ilişkin. İçinde olduğumuz vakitler da artık bu tıp ihlalsiz temasların geçişliliğini gereksiniyor. Bu açıdan şiir, her şeyden evvel öznesini sorunsallaştırarak onu kurucu, gözeten, dönüştüren bir yaşama davet eder. Yıkmak ve yine inşa etmek şiirin bir niteliğidir. Tıpkı değişmeye/değiştirmeye, dönüşmeye/dönüştürmeye çağırması, hatta buna zorlaması üzere.
Şiirin düşünmeyi, seçmeyi, yatırım yapmayı reddetmeyen insanların ortak lisanı olarak bizleri kendimizden özgürleştireceğine, öznelerarası münasebetleri tabiatına uygun biçimde yine yapılandırabileceğine inanmak, bir oburunu duymaya ve kendini başka’da açmaya açık olmakla mümkün. Zira özne için şiir, tam da ruhsal hareketlilikteki yeri ölçüsünde canlı ve kurucudur. Bu açıdan içsel iştiraklerimizi, yan yanalığımızı bilince çıkarmanın yazısı olageldi daima.
Öznenin bölünmüşlüğü bir lisan, söz kazandı, böylelikle ayrışmanın kalıntılarına dair kültürel kayıtlar da bırakılmış oldu. İnanıyorum ki bu kaydın canlı tarihini işitmek için şiire kulak vermek, son kertede bizleri kurulmuş, yalıtılmış, ayrıştırılmış ve bölünmüş özneler olmaktan kurtaracaktır.
