Murat Bay
Batı Ukrayna’nın en büyük kenti Lviv’den kalkan tren, Kiev’e girdiğinde vazifeli memur kompartımanları gezerek perdelerin kapatılmasını söylüyor ve kısa bir müddet sonra da trenin bütün aydınlatmaları kapatılıyor. Birkaç kompartıman ötede yol boyunca yüksek sesle konuşan askeri kamuflajlı ikisi Kanadalı, biri Alman olmak üzere üç kişi, Kiev’deki “Bölgesel Savunma için Milletlerarası Lejyon” ismiyle kurulan birliğe katılmak için sabırsızlanıyorlar.
Bir öteki vagondaki Meksikalı gazeteci Lola ise elindeki haritayı takım arkadaşlarına göstererek, batıdan ilerleyen Rus güçlerinin ilerleyen günlerde tren yoluna muhtemel bir saldırısı durumunda alternatif çıkış yolları üzerinde tartışıyor. Tren, içindeki az sayıda Ukraynalıyla Pasazhyrskyi istasyonundaki peronuna yaklaşıyor ve artık gönüllüler dahil herkes gergin ve fısıltıyla konuşuyor.
LVIV’DEN TIBBİ İLAÇ GETİREN 83 YAŞINDAKİ GÖNÜLLÜ
İstasyon memurları ellerindeki fenerlerle vagonlardan inenlere yol gösteriyor. Herkesin inançlı bir yere ulaşması için ivedisi var, zira sokağa çıkma yasağının başlamasının üzerinden 40 dakika geçti. Yolcuların bir kısmı geceyi istasyonda geçirerek sabahı bekleyecek. Ben ve bir meslektaşımı karşılayan Ukraynalı arkadaşlarımız, tek başına iki valiz ve üç çanta ile karanlıkta bekleyen 83 yaşındaki Valentina’yı fark edip yardım ediyorlar. Kısa uzunluklu, zayıf bir bayan olan Valentina, ayakta durmakta zorlansa da bu yorgunluk yüzüne yansımıyor. Bazen Rusça bazen de Ukraynaca konuşurken daima tebessüm ediyor. Subay olan eşini Afganistan Savaşı’nda (1979-1989), oğlunu da 18 Mart’ta Lviv Havalimanı’na yapılan taarruzda kaybetmiş. Emekli bir tabip olan Valentina, Lviv’den getirdiği tıbbi materyalleri yaralı ve hastalara ulaştıracağını söylüyor ve sonra vedalaşıp kendisini meskene götürecek askerlerin yanına gidiyor. Biz de her arama noktasında tren biletlerimizi ve akreditasyon kartlarımızı gösterip neden yasak saatinde dışarda olduğumuzu yetkililere anlatıp akabinde kalacağımız konutun yolunu tutuyoruz.
Kiev’de bombalamalar sonrası pek çok bina ağır hasar aldı. MARKETLERDE TEMEL MUHTAÇLIKLARI BULMAK ÇOK ZOR
Bomboş sokaklar, havlayan köpek sesleri, muhakkak aralıklarla aydınlanan gökyüzü ve arka arda yaşanan patlamalar… Sokaklarda, telefonlarda çalan sirenler ve çabucak sonrasında gökyüzünde yükselen hava savunma füzeleri… Kiev, Rusya’nın akınlarının başladığı 24 Şubat’tan bu yana her gece tıpkı endişeyi yaşıyor.
Gecenin “rutini” gündüz de devam ediyor. Tahminen de “gündüzün şerri gecenin hayrından evladır” kelamı tam da bu türlü bir atmosfere söylenmiştir. Sokağa çıkma yasağının sabah saat 07.00’de sona ermesiyle hayat olağana dönmüyor elbette lakin sokaklarda köpekleriyle dolaşan beşerler görmek gecenin gerginliğini az da olsa alıyor üzerimizden. Nüfusun büyük çoğunluğu kenti terk etmiş. Birtakım marketler ve restoranlar dışında neredeyse bütün iş yerleri kapalı. Açık olan marketlerde ise temel gereksinimleri karşılamak bile çok sıkıntı. Kentteki yardım çalışmalarına katılan bir istekli olan Sergey, insanların temel gereksinimlerini stokladığını ancak marketlerin satılan eserlerin yerine yenisini koyamadığını söylüyor: “Marketlerde yalnızca zenginlerin yedikleri lüks yiyecekler kaldı, geçen gün peynir bulamayınca olağanda çok değerli olan küflü peyniri kimse almadığı için dörtte bir fiyatına aldım.”
TÜRKİYE PASAPORTUNA ‘BAYRAKTAR’ CEVABI
Şehrin neredeyse bütün sokaklarında çok sık aralıklarla beton ve demir bloklardan oluşan arama noktaları var. 20 dakika sürecek bir seyahat için pasaportunuzu tekraren göstermek zorundasınız. Kent merkezinden biraz uzaklarda ya da orta sokaklardaki noktaların birçoklarında ise Ukrayna ordusuna bağlı istekli birlikler bekliyor. Bazen bu noktalarda orta yaş üstü erkeklerin av tüfekleriyle beklediğini görmek de mümkün. Arama noktalarının kimilerinde yalnızca pasaportunuzu göstermeniz yeterliyken bazen de telefonunuzdaki WhatsApp yazışmalarınızdan fotoğraf albümüne kadar birçok şeyi göstermek zorunda kalıyorsunuz. Bu noktalarda fotoğraf çekmemiz, kazılan mevzilerin pozisyonlarını gösterebileceği gerekçesiyle engelleniyor.
Kiev’de son iki ayda yaşanan sabotaj teşebbüslerinden sonra sokaklarda elinde silah olan herkese “Rus ajanı” olmadığınızı kanıtlamak zorundasınız. Evraklarınız eksiksizse çoklukla sorun yaşamadan yolunuza devam edebilirsiniz. Bazen de Türkiye pasaportunu gösterdikten sonra yalnızca “Bayraktar” sözünü anladığım bir konuşmanın akabinde basitçe geçiyoruz. Elbette ki, seyahat yapmanızı zorlaştıran tek şey arama noktaları değil. Toplu taşıma araçları neredeyse çalışmıyor ve birkaç firma dışında araç kiralamak da mümkün değil. Bir de akaryakıt sorunu var. Bazen açık akaryakıt istasyonu bulabilmek için uzun aralar gitmeniz gerekiyor ve bulduğunuz istasyonda şayet uzun bir araç kuyruğuna denk gelmediyseniz en fazla 20 litre yakıt alıp yolunuza devam edebilirsiniz.
HER GÜN YENİ HENDEKLER KAZILIYOR
Rusya ve Ukrayna heyetlerinin 29 Mart tarihinde İstanbul’da yaptığı görüşme sonrasında Rus güçleri Kiev’in kuzeybatısında bulunan İrpin bölgesinden, geride onlarca imha edilmiş askeri araç bırakarak çekiliyor. İrpin’in kuzeyindeki Bucha’dan ise sokaklarda infaz edilmiş insanların manzaraları gelirken Kiev Valisi, bölgede 5 Nisan’a kadar daima sokağa çıkma yasağı uygulanacağını duyurdu. Bu bölgede bugüne kadar en az beş gazeteci de hayatını yitirdi ve en son 2 Nisan’da, 13 Mart’tan beri kayıp olan Ukraynalı fotoğrafçı Maksim Levin’in cansız vücudu bulundu. Levin’in şu kelamları ise toplumsal medyada meslektaşları tarafından paylaşıldı: “Her Ukraynalı fotoğrafçı savaşı durduracak bir fotoğraf çekmeyi hayal eder.”
Retroville, 20 mart gecesi Rus ordusu tarafından bombalandı. Rusya ordusunun saldırdığı bölgelerden çekilmesi görece optimist bir atmosfer yaratsa da kent merkezi kendini mümkün sokak savaşlarına hazırlamaya devam ediyor. Her gün yeni hendekler kazılıyor, orduya bağlı istekli birlikler, yeni mevzilerde yerlerini alıyorlar. Çatışmaların kentin dış mahallelerinde yaşanması, kent merkezinin çatışmalardan direkt etkilenmediği manasına da gelmiyor. Rusya hücumlarında vurulan televizyon kulesi ve Retroville alışveriş merkezi şahit olduğum sivil amaçlardan yalnızca birkaçı. Kent merkezine yapılan taarruzlarda en büyük yıkımın ve can kaybının yaşandığı yer ise Retroville alışveriş merkezi. Kiev’in kuzeybatısında bulunan Retroville, 20 Mart gecesi Rus ordusu tarafından vurulmuş ve bina kullanılamaz hale gelmişti. Rus medyası hücumdan sonra yayınladığı imajlarda Ukrayna ordusuna ilişkin araçların alışveriş merkezinde konuşlandığını tez etmişti.
Natasha, Kiev’de arkadaşı Boris’le birlikte yaşıyor. ‘AVM’YE SALDIRABİLİYORLARSA HER YERE SALDIRABİLİRLER’
Natasha (21), Kiev’de arkadaşı Boris’le birlikte yaşıyor. Aşçı olarak çalıştığı Orangutan Restoran da bütün iş yerleri üzere savaşın başladığı 24 Şubat’ta kepenkleri indirdi. Natasha, Retroville saldırısının kendisi için bir dönüm noktası olduğunu söylüyor. Operasyonun birinci gününü ise şöyle anlatıyor: “Sabah 06.00’da Boris’in annesi arayıp savaşın başladığını söyleyince evvel bir reaksiyon veremedim, sonra Boris çabukla camları bantladı. Ne yapacağımızı bilemedik, valizimizi toplayıp pencereden uzakta orta koridorda saatlerce oturduk, sonraki günlerde Kiev’den ayrıldık.”
Bir mühlet sonra Kiev’e geri dönen Natasha, Retroville saldırısı sonrasında hem çok korktuğunu hem de öfkelendiğini söylüyor. Retroville’in Kiev’in en yeni alışveriş merkezi olduğunu ve daha birkaç ay evvel açıldığını hatırlatan Natasha, “Bu taarruzla Rus ordusunun kentteki sivil yerleşim yerlerini de vurabileceklerini gördüm, şayet AVM’ye saldırabiliyorlarsa her yere saldırabilirler. Artık kendimi konutumda de inançta hissetmiyorum” diyor. Natasha, sokakların düzgün korunduğu konusunda bir kuşkusu olmasa da hava akınları konusundaki korkusunu gizlemiyor.
Retroville’nin güvenliğini sağlayan Ukrayna ordusu mensubu Yuriy Didovest, AVM’nin bombalanmasına şaşkın. AVM HÜCUMUNDA ÖLEN 4 KİŞİNİN CESEDİNE ULAŞILAMIYOR
Konuştuğum Ukraynalılar, başkentteki bir AVM’nin balistik füzelerle vurulmasını bir milat olarak kabul ediyor. Enkaza dönen Retroville’nin güvenliğini sağlayan Ukrayna ordusu mensubu Yuriy Didovest, içeriye girerken infilak etmemiş patlayıcılar ve ceset modülleri konusunda ihtarda bulunduktan sonra yıkıntılara bakarak, “Retroville’nin inşası sekiz yıl sürdü lakin her şeyi birkaç saniye içinde yok ettiler” diye konuşuyor. AVM’nin spor kompleksi taarruzun maksat noktası idi ve büsbütün yıkılmış durumda. Beş çocuk babası Yuriy, buraya ailesiyle birlikte geldiğini ve hücumdan evvel AVM’nin etrafta yaşayan insanların buluşma noktası olduğunu hatırlatıyor: “Burası Avrupa’nın en büyük alışveriş merkezlerinden birisi. Rusya ordusu bir askeri obje olmamasına karşın burayı vurdu.” Az ileride bir moloz yığınının önünde durarak, “Burası da bir Türk firması olan English Home’a aitti” diyor.
Retroville çalışanlarından Dmitro Cherevko taarruz sırasında AVM’de olduğunu anlatıyor. Üst kata çıktığımızda yüzümüze çarpan yanık kokusu, kırık camlar ve iş yerlerinden etrafa saçılmış eşyalarla karşılaşıyoruz. Binanın dışarıya bakan cephesi büsbütün yok olmuş. Enkaz temizleme çalışmalarına katılan Retroville çalışanlarından Dmitro Cherevko taarruz sırasında AVM’de olduğunu söylüyor. Bulunduğu bölge az hasar aldığı için kurtulabilmiş. Tabanın büsbütün çöktüğü yeri göstererek şöyle diyor: “Burada bulunan dört arkadaşımızın vücuduna ulaşamıyoruz. Kameralara bakan bir bayan ve iki güvenlik vazifelisi ve bir de mühendis vardı. Bütün taban personellerin üzerine çöktü ve kolonlar hasar gördüğü için cesetleri orada ve çıkaramıyoruz, mühendisler hala kurtarma çalışmaları üzerinde çalışıyorlar.”
‘RUSLAR UZAKLAŞTIKÇA HAYAT GERİ DÖNÜYOR’
Hemen önümüzde duran beton blokların altında ulaşılmayı bekleyen dört kişinin cesedinin olduğunu bilmek gergin olan havayı daha da ağırlaştırıyor. Yuriy, atakta tam olarak kaç kişinin hayatını kaybettiğini bilmediklerini belirtiyor: “Kamera imajlarında bir kişinin AVM’nin tuvaletini kullanmak için içeri girdiğini görüyoruz lakin ondan da haber alınamıyor.” En çok zorlandığı anların ise her beş dakikada bir çalan telefonunda cenazelerinin çıkarılmasını bekleyen ailelere olumsuz karşılık vermek zorunda kalması olduğunu söylüyor ve ekliyor: “İnanıyorum ki, her şeyi tekrar inşa edeceğiz ve Ukrayna bir gün kesinlikle kazanacak fakat bu zafer kaç insanın hayatına mal olacak?”
Kiev’de yeni bir güne daha uyandığımızda Rusya ordusunun başşehrin kuzeyindeki bölgelerden çekildikleri haberlerini okuyoruz. Sokaklar evvelki günlere kıyasla daha kalabalık ve kimi iş yerleri yine açılıyor. Bir kafeteryanın önünde kahve içen gençleri görünce Ukraynalı arkadaşım Ivan’a dönüp, “Hayat güya geri dönüyor” diyorum, o ise gülerek sözlerimi “Ruslar uzaklaştıkça hayat geri dönüyor” diye düzeltiyor. Tam da bilgisayar başında bu cümleyi yazdığım sırada sığınaklara inmemiz için sirenler çalıyor ve endişe kendini bana yine hatırlatıyor. O sırada sesleri umursamayan Natasha, köpeği Mihrimanh’la oynarken fonda David Bowie’den Heroes çalıyor: But we could be safer, just for one day (Ama daha inançta olabiliriz, yalnızca bir günlüğüne)
Murat Bay Kimdir?
Murat Bay, 2010 yılından bu yana foto muhabir olarak çalışıyor. Türkiye, Irak, Suriye, Avrupa, Antarktika ve Ukrayna’da çalışan Bay, toplumsal hareketler, savaş, göç ve doğal afet bahislerini yerinde takip ediyor.
28 Şubat-21 Mart ortası Ukrayna (Çernivtsi ve Ujgorod), Polonya, Macaristan, Slovakya ve Romanya’da mülteci krizini fotoğraflayan Bay, 21 Mart’tan bu yana Ukrayna’da bulunuyor.
Aynı vakitte Bay, Ai Weiwei’nin direktörlüğünü üstlendiği “Human Flow” sinemasının manzara direktörü olarak vazife aldı.
