12 Eylül Darbesi’ne giden süreçte en büyük katliamlardan biri 19 Aralık 1978’de Maraş’ta yapıldı. Yedi gün boyunca süren akınlarda kentin Alevi mahallerinde bayanların, çocukların ailelerin yok edildiği bir katliam yaşandı. Resmi sayılar 111 kişinin öldürüldüğünü söylese de tanıklıklar bu sayının çok üzerinde insanın katledildiğini gösteriyordu.
Maraş Katliamı ile ilgili olarak Adana Sıkıyönetim Mahkemesi’nde 804 sanığa dava açıldı. Fakat saldıranlar ile kendini savunanlar birlikte yargılandığı uzun süren bir dava oldu. Ancak bu davanın en büyük özelliği belgeler üzerindeki saklılık kararıydı.
Dava tutanakları yıllarca avukatlara, belgeyi incelemek isteyenlere kapatıldı. Münasebet olarak “devlet sırrı” gösterildi. Avukat Seyit Sönmez 2012 yılından itibaren bu belgelere ulaşmak için çeşitli davalar açtı. Yaptığı her teşebbüs “devlet sırrı” gerekçesiyle reddedildi. Yalnızca 2013 yılında yüzlerce klasörden oluşan bu belgenin birkaç evrakına bakmasına müsaade verildi.
Girişimlerinden vazgeçmeyen Sönmez’in Ankara 12. Yönetim Mahkemesi’ne yaptığı itiraz 24 Şubat 2022 tarihinde kabul edildi. Karar kendisine yeni ulaşan Sönmez ile bu kararın neden değerli olduğunu konuştuk.
Siz bu davayı yıllardır takip ediyorsunuz. Yıllar evvel Kara Kuvvetleri Karargâhı’nda kopya almanıza müsaade verilmeden yalnızca gösterilmiş. Artık bu kararla büsbütün evrak açıldı mı?
Okumak değil de aslında şöyle, ben incelemek için müracaat yapmıştım, Genelkurmay’a gittim. Maraş Evrakı, Ankara’da Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın arşivinde bulunuyor.
2013’te değil mi?
2013 evet. Gittiğimde küçük bir odada birkaç rütbeli asker vardı. Yalnızca bir-iki tane evrak getirdiler. O denli diyeyim. 3-5 evrak getirdiler ‘Bunları inceleyin falan’ bu türlü bir şey dediler. O denli bir rahat ortam yoktu 3-5 evrak getirdiler oydu yani inceleme.
Seyit Sönmez Bu klasörler neden Kara Kuvvetleri’nde bulunuyor. 225 klasör deniyor, sıkıyönetim mahkemeleri Kara Kuvvetleri çatısında olduğundan ötürü mı?
Tabii. Maraş davası 1980 yılında Adana Sıkıyönetim Mahkemeleri’nde görüldü. O yüzden Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na bağlı olduğu için onların arşivinde.
‘DOSYAYI VERMEMELERİ SAÇMA, ABSÜRT’
Peki neler var bu arşivde? Mahkeme tutanakları, sözler mi? Yoksa diğer dokümanlar de var mı?
Tabii ki, bir dava belgesini düşünün; devasa bir evrak, keşifler yapılmış, onlar kayıt altına alınmış, ses kayıtları, binlerce şahit dinlenmiş, 45 yıl boyunca keşif yapılmış bir sürü sesli imajlı gereç var, fotoğraflar çekilmiş… Şunu söyleyeyim, bu belgeyi vermemeleri bir sefer sahiden saçma, absürt. Yani içerisinde devlet sırrı var mı yok mu bunu bilemiyoruz. Bence yok, olamaz zira bu bir dava belgesi.
Yani 1978’de ki katliamdan sonra açılan davadaki bütün evraklar.
Yapılan yargılamanın evrakı evrakları.
‘BU YÜZYILDAKİ EN BÜYÜK VAHŞETLERDEN BİRİ OLDUĞUNU AÇIK AÇIK GÖRECEĞİZ’
Yani sıkıyönetim mahkemeleri 12 Eylül sonrası mahkemelerinde yargılananlar vesaire her şey burada var mı?
Aynen bir dava belgesi, her şey var. Bakın Maraş Katliamı yakın bir tarih sayılır. Çok uzak bir tarih değil. Maraş’la ilgili çok görsel materyal yok elimizde. Fakat bu belgede çok görsel gereç var. Alışılmış görsel gereç olduğu vakit da dijital bir dünyadayız esasen onun paylaşılması mümkün olacak. Bunların belgelenmesi ile birlikte geçmişte kalan bir olay değil de o dokümanlarla birlikte aslında biz o vahşetin nitekim de bu yüzyıldaki en büyük vahşetlerden biri olduğunu açık açık göreceğiz.
Bunu istememelerinin bir öteki sebebi ise devletin, paramiliter kümelerin, CIA casusu Aleksander Pack üzere adamların karıştığı bir olay olduğunun ortaya çıkacak olması. Bu Amerikan casusunun Çorum’a, Maraş’a geldiğini biliyoruz.
Fakat en kıymetlisi Maraş’ta bir kentte, toplamda 30-40 bin kişinin katıldığı bir katliam var. Şu anda birlikte yaşayan insanların geçmişte katıldığı bir katliam. Açıkça ismini koyalım, sağcı Sünni inançtaki insanların, Kürt, Alevi ve solculara karşı yapmış olduğu bir katliam var. İşte bununla yüzleşmek çok büyük bir iş. Şu an bunu yapabilecek ne bir iktidar ne buna uygun bir toplum ne bir medya ne de bir yargı var. Münasebetiyle asıl kaygılardan birisi de bence bu.
Siz toplumsal bir hesaplaşmadan kaçınıldığını söylüyorsunuz…
Aslında devlet şunu yapmak istiyor. Bu yalnızca AKP’nin yaklaşımı değil. Öteden beri, “sağcı ve solcu militanların kışkırtması sonucu olay gerçekleşti, dış güçlerin de oyunu oldu, yazık, suçsuz beşerler öldü, alet oldu.” Bu yaklaşım var. O denli değil, orada komşusunu öldüren, azımsanmayacak bir kitle var. Bunların tekrardan konuşulmasını istemedikleri için bununla yüzleşmek ve hesaplaşmak istenmediği için devlet sırrı problemini ortaya koydular. Bu karar şu manada kıymetli, bu ülkenin derin güçleri, iktidarı, şimdiye kadarki iktidarları “devlet sırrı” derken, mahkemede diyor ki, “bu devlet sırrı da tamamı devlet sırrı olamaz.” Devlet sırrı varsa da “ayıkla kalanını ver” diye bir karar var. Bir yanıyla bizim için sakıncalı da bir karar. Yani artık yönetim, bu belgenin 200 klasörü devlet sırrı, 20 klasörü değil de diyebilir. Buna karşı ben de çabucak müracaat yaptım. Kararı alır almaz müracaat yaptım. Dedim ki, “yani şimdiye kadar bu evrak ile ilgili bir devlet sırrı kararı yoktu. Yalnızca devlet sırrı münasebeti vardı. Evrakın kapsamında hangilerinin devlet sırrı olduğu kararı yok. Bu saatten sonra 29 Mart’tan sonra bu türlü bir karar veremezsiniz, verecekseniz de bu devlet sırrı ya da zımnî evrak kararını hangi bakan verecek, hangi kurum verecek, hangi amir verecek bunun paylaşılması gerekir ki, onu da ayrıyeten yargıya taşıyalım.” Yani devlet sırrı mı değil mi, bununla ilgili aslında kanunda açık şeyler de yok. Yani bu kararı kim verecek, o denli şeylerde yok. Bundan sonraki süreçlerde bu türlü bir karar olursa biz de değerlendireceğiz ve göreceğiz.
Bu karardan sonra siz nasıl bir yol izleyeceksiniz?
Bu karar çıkmış bir karar, yürütmeye durdurma verilmediği sürece yönetim bunu bir ay içerisinde yerine getirmek zorunda. Ben çabucak müracaat yaptım. Yönetime, “Fotokopiyi verin. Görsel-işitsel evrakları tarafıma verilmesi için ne gerekiyorsa o süreçleri yapın. Dijital ortamda var mı, varsa kaç megabayt, görüntü mu getireyim CD mi getireyim” manasında bir müracaat yaptım. Onun sonucunu bekliyorum. Yönetim bunu yerine getirmek zorunda, bekliyorum. Ben daha evvel bu evrakların verilmesi için çok daha öncede dava açmıştım. O dava da reddedilmişti. AİHM’e kadar gönderildi, o da reddedilmişti.
AİHM nasıl reddetti?
AİHM de incelemiyor, o da üstünkörü. Bir münasebet yazmaz zati. E artık kabul oldu. Artık kabul edilmesi de keyfiliğini gösteriyor. Ancak hukukî gayretin bırakılmaması sürdürülmesi gerektiği istikametinde olumlu bir karar oldu.
‘TOPLUMSAL TRAVMALARLA GAYRET MANASINDA ÇOK ÖNEMLİ’
Peki bu davanın detaylı incelenmesi sonucunda Maraş Katliamı’na ait bildiklerimizde kıymetli değişiklikler olur mu? Mesela resmi olarak 111 kişinin öldürüldüğü söylenir. Lakin gerçek sayının bunun çok üzerinde olduğuna ait tanıklıklar vardı.
Tabii ki, bakın oradaki evraklar sosyologlara, psikologlara, avukatlara sunulacak. Orada en kıymetlisi bu toplumsal travma dediğimiz şey. Devlet bu türlü durumlarda bırakın yüzleşmeyi falan hiçbir şey yapmadığı üzere bu kararlar ile acı da veriyordu. Bu travmaları daha da derinleştiriyordu. O manada evrakın ortaya çıkması, yaşananların sinemasının yapılması, tekrardan tahminen çıkacak yeni evraklar ile hata duyurularının yapılması, bunlar bu toplumsal travmalarla çaba manasında çok değerli. Hiçbir şey çıkmasa bile buna hizmet edecek bir sorundur.
Peki Maraş Davası’nın açılması bir birinci midir? Yani Çorum’da da katliamlar oldu. Onlarda bu kararlar var mıydı?
Bu yanıyla bir birincidir. Maraş toplu bir davaydı. Çorum olaylarında tek tek insanlara dava açıldı. Münasebetiyle tek bir dava yoktu. Burada kıymetli olan tek bir evrakın devletin bilinmeyen dokümanı gerekçesiyle incelenmeye kapatılmasıydı. Bu yanıyla çok absürt bir durum dünyada bunun örneği yoktur.
‘BİNLERCE DOKÜMAN VAR’
Görüntüler de vardır o denli değil mi? Fotoğraflar, görüntü çekimleri vardır?
Onu söylüyorum işte. 3-5 görüntü, şahitlerle konuşularak yapılan belgeseller var. Diğer bir şey yok. 78’de televizyon var, radyo var. Olay günü ZDF Alman gazetesi, onlar gelmişler onların yayınları var, TRT orada, onlarca gazete var. Hasebiyle görsel doküman belgede var. Emniyet raporları, MİT raporları, deliller var. Binlerce doküman var. Evrak fihristinde görsellerin olduğunu görmüştüm. Burada toplu bir yargılama var. Binden fazla kişi hakkında dava açılıyor. Hem Alevileri yargılıyorlar. Zira olayları bir sağ-sol çatışması olarak yansıtıyorlar. Tahminen evrakın tamamını, şahitleri da görünce bunun bir sağ-sol çatışması olmadığını başlı başına çok öbür bir katliam olduğunu çok net biçimde göreceğiz.
Davaya katliama direnenleri, kurbanları da sanık olarak alıyorlar o denli mi?
Tabii alışılmış o karışık işte. Aslında direnenleri de belgeye koyuyorlar ki sağ-sol çatışması olmuş olsun. Benim vekalet aldığım aslında sanıklardan birisi. Bunlar gün yüzüne çıkacaktır dokümanları, tanıklıkları, imgeleri ile. Olayların sağ-sol çatışması olmadığını, bir halkın katledildiğini manzaraları ve dokümanları ile göreceğiz. Ben o denli umuyorum en azından.
