Tuğba Sivri
Aleyna Tilki’nin 15 Nisan Cuma günü yayınlanan yeni İngilizce teklisi ‘Take it or Leave it’, Youtube’da 22 saatte 1 buçuk milyonun üzerinde izlenmeye erişti. Müzik eğlenceli, Avril Lavigne’in “Barbie Punk” olduktan sonra çıkardığı dans hitlerine benziyor. Müzikal başarısı müzisyenlerin tartışacağı bir şey elbet. Ben burada tanınan kültür ve global kapitalizm irtibatını toplumsal cinsiyet özelinde ele almaya çalışacağım.
80’lerden itibaren Disney’in çocuk şarkıcı/oyuncuları Hollywood’un aktör takımlarını doldurmaya başladı. Çocuk yıldızlar, bilhassa “fan” kültürünün oluştuğu erken ergenlik devrinde kız ve erkek çocukları için birer idol haline gelirler. Günümüzde bu durum o kadar dolaysız ki K-Pop’ta (Kore Pop Kültürü) genç kız kümelerinin (girl-bands) solistlerine “idol” deniyor. (1) Girlband ve boyband’lerin farklı başka kurulduğu, küme üyelerinin katı eğitimlerden geçtiği, özel hayatları dâhil tüm vakitlerinin denetiminin ağır mukavelelerle üretimci firmalara devredildiği, katı kapitalist bir daldan bahsediyoruz. Bunun Güney Kore’den çıkması da tesadüf değil elbet. Güney Kore, neoliberal yeni muhafazakârlığın adeta membaı bir ülke. Yurt dışına ithal ettikleri dizilerden de bunu izlemek mümkün: “Doğu’nun müreffeh ulusu” imajı için üretilen, lüks villalarda son model otomobillerle yaşayan otoriter ve sert erkeklerin başrollerde olduğu bu imaller Türk dizi bölümü için de son on yıldır yabancı olmaktan çıktı. Mevzuyu çok dallandırmadan, bu dizilerde ve pop müzik görüntü kliplerinde görebileceğimiz ortak birkaç temaya değinmek istiyorum.
Biliyorsunuz, K-Popçular Yeni Akit üzere yayın organlarında sık sık “Büyük tehlike” olarak anlatılır. Burada tehlike olarak görülen, bilhassa boyband’lerdeki erkek müzikçi ve dansçıların imajlarından diğer bir şey değil aslında. Erkeklerin “erkeğe benzememesi” sorunu, yerli ve ulusal erkekliğe tehdit olarak algılanıyor. “Kadınsılaşan” ve gücünü yitiren, “sakalsız bıyıksız” bir erkeklik, bayanlara maazallah daha eşitlikçi, daha insanca yaklaşır da efendi-köle alakamız bozulur mu, itaat ettiremez miyiz korkusu bu. Meğer K-Pop, imajın her şey olduğu, bütün gayretlerin sembolik alanda verildiği çağımızda manzara ve kelamdan ibaret bir değişimin aslında hiç de kâfi olmadığının bir ispatı olarak okunabilir. Dışarıdan bakıldığında “kadınsı” görünen, klasik toplumsal cinsiyet rejiminin görsel kalıplarına sığmayan erkek idollerin ya da dizi karakterlerinin, kelam konusu bayanlara hükmetme ve ataerki olduğunda erkekliklerinden hiçbir şey yitirmediklerini; bilakis, adeta güç yitiren bir “maçoizm”i renkli kıyafetlerle yine global pazara sunduklarını söylemek de yanlış olmaz. Bu manada bir tehlike kelam mevzusuysa bu, bayanların son 50-60 yılda elde ettiği kimi kazanımların bu yeni global görsel kültürün ürettiği “dominant erkek/itaatkâr kadın” kurguları sonucu düştüğü tehlikedir. Genç kızların şimdi reşit olmadan girdikleri bu ağır kontrollü sistem, bir yandan “özgür kadın/kadının seçimi” telaffuzuyla konuşurken öteki yandan bayanların genç kızlıktan itibaren vücutlarını eril dileğe nazaran disipline ediyor, estetik ameliyatlar ve saatlerce süren idmanlar, katı diyet programlarıyla yine ataerkil kalıpları bayan vücuduna geçiriyor.
Açıkçası burada daha büyük tehlike, bu “renkli” ataerkil kültürün bir özgürlük alanı olarak algılanması olacaktır. Gerçekten neoliberalizmin seçme özgürlüğü miti de bu muhafazakâr siyasetle kol kola girdiği için bilhassa “seçme özgürlüğü feminizmi” tarafından epeyce sahiplenilen bir tavır oldu, olmaya devam ediyor. “Kadınlar ne istiyorsa onu yapsın,” üzere tartışmaya açık bile olamayacak bir argümanı öne sürerek bayanların isteklerinin ne istikamette manipüle edildiğini, bin yıllardır erkekegemen bir dünyada yaşarken bir anda bayanların isteklerinin, hele hele kapitalist kesimler tarafından bu kadar merkeze alınmasında bir bit yeniği olabileceğini bile düşünmemiz engellenebiliyor. Yeni Akit muhafazakârlığıyla Güney Kore muhafazakârlığı ortasında bir seçim yapmaya, özgürlükçü bir seçim diyebiliyoruz. Meğer bu iki seçenek ortasında sıkıştığımız için ülkece ve dünyaca sağa gerçek savruluyoruz. Irkçılık ile mizojinist ve homofobik ataerki, tam tarihi olarak güç kaybederken bu parlak imajların gerisine saklanarak güç kazandı ve artık arsızca, kendini gizlemeden var olabiliyor. Burada artık seçme özgürlüğü mitinin feminist masaya yatırılıp kesilip biçilmesi, içindeki ataerkil kodların açığa çıkarılması gerekiyor.
Aleyna Tilki’den yola çıkıp kelamı fazla uzattım, ancak hepsinin birbiriyle ilişkili olduğunu düşünüyorum. Tilki, müzik kesimine birinci girdiğinde şimdi 16 yaşındaydı ve hem yeteneği hem hoşluğuyla cümbüş dalının her alanında ağır ilgi gördü. Alışılmış ki bu türlü bir cevher, yapımcıların gözünden kaçmadı. Ses renginin değişikliği ve Avrupai imajıyla Disney çocuk şarkıcılarını anımsatıyordu. Dünya çapında bir star olabilirdi, yerli Britney olabilirdi. Bu formda bir imaj çalışması yapıldı. 18 yaşını doldurduğunda artık “kadınsı” tarafını ortaya çıkarmamak için bir neden yoktu. Global görsel kapitalist kültürde kadınsı demek, seksi, cazip, işveli, lakin birebir vakitte temiz ve ulaşılabilir demektir. Farklı kadınlık temsilleriyle karşılaşsak da “kadınsılığın” ortak tarifine bunlar az ya da çok girer. En “body positivist” markaların reklamlarında, dizilerde, sinemalarda bile bayanlar bu seksi olma baskısından kurtulamazlar.
Tabii AKP’nin İslami ahlakçı ve baskıcı siyasetleri karşısında bayanların istedikleri üzere giyinmeleri, bilhassa beklenen “tesettüre” uygun olmayan kıyafetlerle görünür olmaları politik bir direniştir, buna kimsenin itirazı olamaz, olmamalı. Burada sorguladığım şey farklı, bu çizgiyi çok net çekiyorum. Burada kelam konusu olan çok daha büyük, global bir dayatmanın özgürlük olarak sunulması. Bayanların kendi istekleriyle değil, erkek hükümran kapitalizmin kodlarıyla hareket etmek zorunda bırakılması ve bu gerçeğin üzerinin örtülmesinden bahsediyorum. İki seçenek varmış ve özgürlüğün tek yolu sunulan tek seçenekteymiş illüzyonu, neoliberal muhafazakârlığın “Alternatif yok” (2) kandırmacasının bir uzantısıdır. Bu illüzyon, bilhassa son vakitlerde bayan müzikçilerin hiper-seksüel imajlarla sisteme karşı “direniş” gösterdiği algısını besliyor ve aksi tarafta bir kelam üretmeyi özgürlük aykırılığı olarak kodluyor.
Aleyna Tilki’ye geri dönelim. Kelam konusu reşit olmayan kız müzikçiler olduğunda, Britney Spears’ta olduğu üzere, olayın bir de “çocukluğun fetişleştirilmesi” tarafı var. ‘Sen Olsan Bari’ klibinde de (özellikle kelamlar ve klip bir ortada düşünüldüğünde daha da netleşen) bir pedofili teması kelam konusuydu. ‘Take it or Leave it’, bunu apayrı bir düzeye taşımış. Porno kültürünün en çok beslendiği liseli genç kız fantezisini, formasını çıkartarak iç çamaşırlarıyla dans eden bir genç bayan imgesiyle harmanlayarak male-gaze’e (eril bakış) bir görsel şölen sunmuşlar. Burada bayan vücudunun metalaştırılmasından öte liseli genç kızların, yani şimdi reşit olmamış ergen çocukların fetişleştirilmesi kelam konusu. Birebirini Britney Spears da ‘Oops, I Did it Again!’de yapmıştı. Evet, yeni bir şey değil. Evet, artık aşinayız, tekraren yapıldı. Pekala, aşina olmamız, bunun global ataerkil kültüre hizmet ettiği, tecavüz kültürünü besleği gerçeğini değiştiriyor mu?
Bunu konuşmaksa en büyük tabu artık: Zira seçim özgürlüğü mitinin pırıltılı maskesi, Yeni Akit’le birebir muhafazakârlığı beslediğini, tıpkı formda bayanları ve çocukları cinsel olarak metalaştırdığını gizlerken pedofiliye dair rastgele bir ima sezdiğinde de bunu “muhafazakârlaşma” olarak gösterip yansıtma yapabiliyor. Özgürlükçü olmak için bu büyük, global dalın bayanları ve çocukları hiper-seksüel imgeler haline getirip vücutlarını metalaştırdığı gerçeğini görmezden gelmemiz gerekiyor. Hatta bundan 15-20 sene evvel birçok feminist medya tahlilinin temelinde olan “metalaş(tır)ma” kavramını bile artık kullanmıyoruz, kullanamıyoruz. “Bu nasıl bir özgürlük ki erkekler güçlerinden, zevklerinden, hazlarından hiçbir şey kaybetmezken küçük çocukların cinselleştirilmesi, cinselliğin çocukluğa ilişkin imgelerle donatılması olağan, olağan, hatta olması gereken bir bedel haline geliyor?” diye sormak, muhafazakâr olmanıza yetiyor. Hiper-seksüel bayan imajlarına daima maruz kalan genç kız ve erkeklerin vücut algısı, cinsellik algısı nasıl değişiyor, nasıl etkileniyor, bunları düşünmek zorunda olduğumuz gerçeğinin yükünü, sırtımıza ‘seçme özgürlüğü’ pelerinini geçirip omzumuzdan atıyoruz. Bunun, özgürlükçü mahallede muhafazakâr anılmamak için gerçeğe gözlerimizi kapatıp ipleri büsbütün ataerkil kapitalist kültürün eline bırakmak olduğunu düşünüyorum. Gülşen’in yaladığı lolipop da, Aleyna Tilki’nin liseli forması da “kadınların istediği şeyler” değil; bin yıllık erkek fantezileri. Bunları bize bayanların arzusu/özgür seçimi diye pazarlayan dala dostça yaklaşmak üzere bir borcumuz yok.
Burada tekrar de bir şerh düşmek istiyorum: Bayanların var oluşlarını, erkeklerin algıları üzerinden legalleştirmek üzere bir noktaya savrulmadan bu eleştiriyi yapmak zorundayız. Burada sıkıntı, erkeklerin bayanlara “saygı duyması” ya da sadece erkekler zevk alıyor diye bayanların vücutlarını ve görünürlüklerini denetim altına alması gereği değil. Tersine, bayanların kendi zevklerini, dileklerini keşfedebilmeleri için bu eril bakıştan kurtulmak gerekiyor. “Görülme” dileği, edilgen bir istektir ve erkeklerin istediği üzere, onların arzulayacağı biçimde görülme dileğinin bayanların içsel dilekleri olmadığını, erkekegemen sistem tarafından dayatılan bir istek olduğunu söylemek zorundayız. Genç kızların “görülmek” için kendilerini bu standartlara uydurmaya çalıştıkları, dahası bu bir özgürlük olarak sunulduğunda bundan toplumsal bir onay da alabildikleri gerçeğini göz gerisi etmeden; lakin vücudumuzun ve cinselliğimizin tekrar erkeklerin “aklı çelinmesin” diye gizlenmesi gerektiğini söyleyen “klasik” muhafazakâr söyleme de alan tanımadan tenkidimizi yükseltmeliyiz. İkisi ortasında seçim yapmak zorunda değiliz.
Yeni, bayanların sahiden özgür olacağı, feminist bir kültür kurabilmek için evvel ataerkil fantezilere hizmet etmeyi bırakmalı; eril tahakkümün, iktidarından kolay kolay vazgeçmeyeceğini ve aktüel politik rüzgâra nazaran kendine yeni elbiseler dikmekte yetenekli olduğunu unutmadan, gözümüz açık siyaset üretmeliyiz. Seçeneklerimiz ‘take it or leave it’ten ibaret değil, baştan kurmak da bizim elimizde. Üçüncü bir alternatif her vakit var, diğer bir dünya mümkün.
Dipnot:
- https://www.gazeteduvar.com.tr/dunyayi-etkisi-altina-alan-k-pop-dalgasi-yukselmeye-devam-ediyor-galeri-1537663?p=2
- “There is no alternative”, İngiliz muhafazakâr başkan Margaret Thatcher’ın sloganıydı. Piyasa iktisadının, işleyen en düzgün ve tek sistem olduğunu tabir ediyordu.
