Çağının en faal şairlerinden biri de Paul Valéry’ydi. Başarılı bir eğitim hayatının akabinde hukuk tahsili görmeye başlayan Valéry, içindeki edebiyat aşkına yenilip Paris’e yerleşti. Bu tarihten itibaren, vakit zaman yaşadığı buhranlardan dolayı kendini geriye çekse de edebiyattan, şiirden asla ayrılmadı. 1871’de açtığı gözünü, 73 yıl sonra, 1945’te kapadı lakin yapıtları onu çoktan ölümsüzler ortasına taşıdı.
Valéry’nin geçtiğimiz günlerde raflara yeni bir çevirisi girdi. Yapı Kredi Yayınları etiketine sahip olan ‘Sabit Fikir: Ya Da Deniz Kıyısında İki Adam’ isimli kitabın mütercimi ise Hanife İnanç.
‘İNSAN SOHBET ETMEK İÇİN YARATILMIŞTIR’
Her şey başkarakterin iç dökümü ile başlar. Zihninde dönen türlü soruyla cebelleşirken bunlara bulduğu/bulduğunu sandığı yanıtlarla çıkmaya çalıştığı girdaba daha bir batan başkarakter giderek ümitsizliğe kapılır. Çok çaresizdir. Kanılarından kurtulup biraz “huzur” bulmak için kendini çalışmaya, öbür bir deyişle “sürekli bir şey yapmaya” zorlar. Hatta gün uzunluğu, her fırsatını bulduğunda kendini yollara vurur fakat kestirim edileceği üzere bu da pek bir işe yaramaz, tersine buhranını besler, zira “basit ve tekdüze bir yürüyüş düşünen şeyi uyarmaktan öbür bir şey yapmaz”.
Şehir merkezinden yerlere, oradan kayalıklara kadar yürüyen başkarakter, bir seferinde kendini deniz tarafında, kayalıkların civarında bulur. Orada da karşısına birden bir adam çıkar. İnsanlardan pek haz etmeyen başkarakter bu müsabakadan ziyadesiyle rahatsız olur. Zihnindekiler onu yeteri kadar yorduğu için artı bir yorgunluk daha yüklenmek istemez, ancak artık çok geçtir. Adam da onu görür. Bu adam, arkadaş toplantılarında başkarakterin sıkça gördüğü bir hekimdir. Kısa bir vakit sonra anlaşılır ki, hekim da en az başkarakter kadar büyük çözmezler içinde boğulmaktadır. Başka bir deyişle, ikisi de birbirinden yorgundur.
‘BİR ŞEYLERİ YAKMAK İSTİYORUM’
‘Sabit Fikir’, başkarakterin ağzından yazılan bir kitap. Tipi her ne kadar deneme olarak geçse de kurmaca ile sıkı bir münasebeti var. Bilhassa girizgâh kısmında iç dökümle bir arada ilerleyen sayfalar bir roman kesimi üzeredir. Başkarakterin Valéry olduğunu düşünsek bile bu değişmez.
‘Sabit Fikir’, hekimle başkarakterin diyaloglarından oluşur. Evet, neredeyse bütün kitap diyaloglara ibarettir. İkili ortasında günlük hususlar üzerinden başlayan sohbet kısa vakitte derin felsefi sıkıntılara girer, fakat hiçbirinin üzerinde de o denli fazla fazla durulmaz; yorgunluk, aşk, umut, bellek… Akar da akar.
Sabit Fikir, Paul Valery, 160 syf., Tercüman: Hanife İnanç,Yapı Kredi Yayınları, 2022. Her bir başlık iç içe geçmiş basamaklardan oluşur. Bu yüzden geçişler asla eklektik bir his yaratmaz. Tam aksine birbirini duygusal olarak besler. Musa’dan Napolyon’a, mitolojiye tarihe kadar uzanan geniş yelpazede verilen örnekler de bunu dayanaklar.
Doktorla başkarakter ortasındaki temel tartışma “sabit fikir” sıkıntısıdır. Başkarakter hiçbir fikrin sabit olamayacağını, sabitliğin lakin fikir olmayan şeyler için geçerli olduğunu savunur zira fikirler devinim halindedir. Daima bir yerlere çarparak ilerlerler. Her vakit gelişip büyüyemeyebilirler olağan lakin bu onları sabit kılmaz. Nihayetinde “sabit durumda kalmak bir yerden bir yere giderek güç harcamaktan çok daha zordur”.
Doktorsa aksini savunur. Ona nazaran sabit fikirler her yerde ve çok fazladır. Dünya aslında sabit fikirler yüzünden tehlikeli bir hale gelmiştir. Ayrıyeten sabit fikirler kaba, kolay ve düz bir çizgi üzerine inşa edildiği için genelde daha bulaşıcıdır.
Doktorla başkarakterin ağdalı bir lisanla gerçekleştirdikleri bu sohbetlerde kimin haklı kimin haksız olduğu kıymetli değildir. Dahası ikisinin de bu türlü bir gayesi yoktur. Kendi varoluşsal cehennemlerinde acı çeken bu iki “zavallı” ruh konuşarak yüklerinden kurtulmaya çalışırlar yalnızca. Tıpkı hepimizin yaptığı üzere. Lakin bu pek de işe fayda bir sonuç doğurmaz. Tıpkı hepimizin başına geldiği üzere.
‘BÜYÜK ACILARIN PENÇESİNDEYİM’
“Okura düşünmesi için, denizdeki adamlarımızın birbirlerine tekrar tekrar gönderdikleri ‘düşünceler’ değil, bu fikir alışverişinin kendisi sunuluyor: Niyetler sürat üzerine konseyi bir oyunun aksesuarlarından diğer bir şey değil.”
Valéry bu kitabında fikirleri şuur akışı ile birbirine çarpıştırır. Kaygan bir tabanda, süratli ve telaşlı. Bu da akla ister istemez ‘Defterler’ getirir. Valéry 1894’ten vefatına kadar her gün kanılarını müellif. Aslında kendisiyle ilgili fikirlerin birçoklarını da buradaki yazılardan ediniriz. ‘Sabit Fikir’ de güya ‘Defterler’in damıtılmış, düzenlenmiş bir versiyonu üzeredir.
“Ayaküstü” ideoloji yapan bir kitap olarak ‘Sabit Fikir’, eskilerden kalma iki adamın yeniliğini yitirmeyen, her geçen gün yeni karşılıklarla zenginleşen kimi sorularla kurdukları bağlantıyı irdeliyor. O denli ki sabit fikir var mıdır, yok mudur sorunu ehemmiyetini yitiriyor.
