“Geçtiğimiz hafta 50 gazeteci ülkeyi terk etmiş, bunun çok üzücü olduğunu düşünüyorum. Rusya’da toplumun başına gelenleri haberleştirecek kimse kalmıyor… Geçtiğimiz yıl yaşananlardan sonra 24 Şubat günü kimse sokağa çıkmayacak diye düşünüyorduk, lakin çıktılar. Birinci gün sokağa çıkan şahıslar 20-25 yaşlarında ve çoğunluğu üniversiteli. Gözlerini Putin’e açmışlar…”
Bu kelamlar, siyasi nedenlerle Moskova’dan İstanbul’a gelmek zorunda kalan gazeteci ve hak savunucusunu Nuria Fatykhova’ya ilişkin… Yakın vakte kadar Moskova’daki Heinrich Böll Stifung Derneği’nde demokrasi programı koordinatörü olarak çalışan Fatykhova, Rusya’dan kaçmak zorunda beş gazetecinin daha katıldığı toplantıda Rusya’da sivil toplum ve gazeteciler üzerindeki baskıların giderek arttığını anlattı.
Etkinliğin moderasyonunu, Heinrich Böll Stiftung Derneği Temsilcisi Kristian Brakel yaptı. Rusya’da, son yıllarda sivil toplumun alanının giderek daraltıldığını belirten Brakel, savaş başladığından beri Putin’in medya gücüne karşın sivil itirazın büyüğünü tabir etti.
‘ŞOK HALİNDEYDİK’
Rusya’da 4 Mart 2022 tarihinde yayımlanan kararname nedeniyle tehlike altında olduğunu hisseden Nuria Fatykhova, apar topar hazırladığı iki valizle Rusya’dan ayrılarak Türkiye’ye geldi: “4 Mart’ta çıkarılan kararnamenin akabinde gözaltına alınmaktan telaş ettim ve buraya geldim. Şok halindeydik, ne olduğunu hatırlamıyorum. Kendimi gece 04.00’te İstanbul’da buldum. Tek değildim, Rusya’dan gelen dört gazeteci daha vardı.”
Bu kararname ile ‘savaş’ sözcüğünün yasaklandığını ve bu sözcüğü kullananların 15 yıl mahpus cezasına çarptırılacağını söyleyen Fatykhova, şunları anlattı: “Rusya’da ‘Ukrayna’da operasyon var ve Ukrayna Nazilerden kurtarılıyor, Ukrayna kendi kentlerini bombalıyor’ telaffuzunu benimsemeniz isteniyor. Toplumsal medya ağları kapatıldı ya da yavaşlatıldı. Beşerler VPN kullanarak bağlanıyorlar. Kimi VPN’lerde siber taarruz nedeniyle hakikat bir halde çalışmıyor. Bu, 4 Mart’tan bu yana gazeteciliğin bitmesi demek.”
Gazeteci ve hak savunucusu Nuria Fatykhova (solda) Heinrich Böll Stiftung Derneği Temsilcisi Kristian Brakel (sağda) ‘RUSYA’DA GAZETECİLİK CAN ÇEKİŞEREK ÖLÜYOR’
Fatykhova, kararname ile ‘yalan haber’ yapan gazetecilere de mahpus cezası verilmesinin istendiğine dikkat çekiyor. “Ukrayna’dan gelen bütün fotoğraflar palavra haber olarak nitelendirilebilir” diyen Fatykhova, birçok medya kuruluşunun faaliyetlerini askıya aldığını söylüyor.
“Geçtiğimiz hafta 50 gazeteci ülkeyi terk etmiş, bunun çok üzücü olduğunu düşünüyorum. Rusya’da toplumun başına gelenleri haberleştirecek kimse kalmıyor. Rusya’da bilginin önüne bir set çekiliyor ve Rus gazeteciliğinin can çekişerek öldüğünü görüyoruz. Son 10 yıldır rejimin baskını yaşıyorduk lakin hiç bu kadar olmamıştı. Beşerler sokağa çıkıyorlar kendilerini mahpusta buluyorlar ve hiçbir şey de değişmiyor. Beni tasa ettiren bu.”
‘PUTİN’İ ZORLAYAN BATI OLDU’ ARGÜMANI HAKKINDA NE DÜŞÜNÜYOR?
Toplantıda, “Savaşı reddediyoruz fakat en nihayetinde Rusya’yı, Ukrayna’yı işgal etmeye zorlayan Batı oldu” argümanı ile ilgili ne düşündüğü sorulan Fatykhova şöyle konuştu:
“Putin’in öbür imkanı yoktu ve ‘Ukrayna’ya saldırmak zorundaydı’ görüşünü de bir çok kere duydum. Yalnızca Türkiye’de yaşayan beşerler değil, Ukrayna’da sığınağa girenler de birebirini söylüyor ve ve ‘Bunu provoke eden Batı’ diyor. Bu görüş o kadar yaygın ki, insan şaşırıyor. Çalıştığım vakıf her vakte toplumsal cinsiyet odağı ile bakıyor. Ben de yaşananları feminist bir kıymetlendirme ile ele aldım. ‘Ukrayna makus komşuluk yaptı, NATO ve makus ABD’lilerle işbirliği yaptı’ söylemi, aile içi şiddette kullanılan telaffuzla paralel. Bayanlar dövüldüğünde ya da tecavüze uğradığında da söylenen bu. Çok derin bir ataerkil bakış açısı bu. Sizlerden ricam siyah beyaz bakış açısından uzaklaşıp kimin yanlışsız ya da yanlış olduğunu kıymetlendirmek yerine savaşı durdurmaya odaklanmanız.”
‘İLK GÜN SOKAĞA ÇIKANLAR 20- 25 YAŞINDA GENÇLER’
Geçen yıl Rus muhalif Aleksey Navalni için yapılan protestolarda binlerce kişinin gözaltına alındığını ve birçoğunun 2-3 yıl mahpus cezasına çarptırıldığını hatırlatan Fatykhova, “Bu olaydan sonra kimsenin sokağa çıkması beklenmiyordu” dedi.
“2021’de beşerler sus pus oldu hepimiz korktuk, korkuyoruz. Geçtiğimiz yıl yaşananlardan sonra 24 Şubat günü kimse sokağa çıkmayacak diye düşünüyorduk, lakin çıktılar. Birinci gün sokağa çıkan bireyler 20-25 yaşlarında ve çoğunluğu üniversiteli. Gözlerini Putin’e açmışlar. Artık kaybedecek bir şeyi olmadığını düşünen gençler bunlar.”
‘EYLEMCİLERİ YÜZ TANIMA TEKNOLOJİSİYLE SONRADAN BULABİLİYORLAR’
Savaş zıddı protestoların resen geliştiğini anlatan Fatykhova, Rusya’nın en küçük kentlerinde bile miting düzenlendiğini söylüyor:
“Geçen yıla nazaran çok daha az insan sokağa çıkmasına karşın şu anda daha çok insan gözaltına alınıyor. 2 bin kişi gözaltına alındıysa 4 bin kişi sokağa çıkmıştır diyebiliriz fakat somut sayıları kimse veremez. Sokağa ne kadar az insan çıkarsa o kadar çok gözaltı oluyor.
Rusya’daki büyük kentler, yüz tanıma teknolojisi ile gözetleniyor. Münasebetiyle sonradan gelip sizi bulabiliyorlar ve 5 bin euroya kadar cezaya çarptırabiliyorlar. Rusya’da her geçen gün bir evvelkinden daha berbat. Sivil toplumun içinde bir dehşet var. Rejim sivil toplum tarafından bir tehdit hissediyor. Dün yalnızca Moskova’da 2 binden fazla Petersburg’ta bin 600 civarında kişi gözaltına alındı.”
Avuç içine barış işareti çizen bir eylemci/ Fatykhova “Bir dövize savaş yazacak olursanız 15 yıla kadar mahpus cezası var. O yüzden bu fotoğraf sembolik. İstediği vakit yumruğunu kapatabilir istediği vakit gösterebilir” diyor. Fatykhova, bir yandan muhaliflere yönelik siyasi baskının artırıldığını, öteki yandan ise yaptırımlar nedeniyle de halkın fakirleştiğini belirtiyor.
‘YAPTIRIMLAR BİZİM ÜZERİMİZDE ÇOK DRAMATİK TESİR YARATIYOR’
“Yaptırımlardan ötürü yoksulluk bizi bekliyor. Yaptırımları uygularsanız beşerler etkileniyor. Rusya’dan çıkan firmaları anlıyorum. Lakin yaptırımlar bizim üzerimizde çok dramatik tesir yaratıyor. Banka kartımı kullanamıyorum mesela, uçaklar uçmuyor. Rus kartıyla bileti alamadım. Yurt dışından yardım istedim ancak birçok insan yurt dışında teması yok.”
İKİ DEFA PROTESTO CEZASI ALDI: ‘İLKİ 300 İKİNCİSİ 300 EURO’
Toplantıda kelam alan 23 yaşındaki gazeteci Ksenia Mironova ise çalıştığı kurumun kapatıldığını söyledi:
“Moskova’daki protestolara katıldım ve ceza aldım. Çok yüksek para cezası veriyorlar. Birinci ceza 300 euro idi, ikinci ceza 3 bin euro oldu. Gittikçe artıyor. Bunlar yeni ceza kanununda yazıyor. Televizyon kanalımız artık şu kademede çalışamıyor. Eşim de gazeteci, 2 yıldır mahpusta. Rus ordusu ile ilgili haberler yaptığı için casusluk ve vatana ihanetten yargılanıyor. Son yıllarda, gözdağı vermek için ihanet davaları arttı. Hasebiyle hiçbir şey yazamıyorum artık onun başına bir şey gelebilir diye. Şu anda işsiziz, aile takviyesi yok. Ailemin bir kısmı da Ukrayna’da yaşıyor.”
Toplantının sonunda Rusya’daki hak savunucuları ve gazeteciler için dayanışma daveti yapan Nuria Fatihova, şöyle konuştu:
“Orada tehlike altında olan aktivistler için savunuculuk yapmaları gerekir. Sendikalar basın ve sivil toplum kuruluşları bu bireyleri davet ediyorlar. Vize verilebilir, kısa vadeli ikametâh verilebilir, birlikte projeler yürütülebilir. Orada kalanlar inanılmaz yeterli insan hakları savunucuları. Bütün bağımsız medya ve basın kuruluşları Telegram üzerinden haberleşiyoruz. Birçok STK, IT takviyesine gereksinim duyuyor. Zira STK’ların arşiv kısmını rejim yanlısı hackerlar siliyor.”
