Hazal Yalın
Rusya’da basının baş gündemi, resmi nitelemeyle “Ukrayna’da özel askeri operasyon” ve bunun hayatın farklı alanlarına yansımaları. Sol muhalefet kimi vakit sert yorumlarla varlığını sürdürüyor; fakat liberal muhalefet medya alanından giderek siliniyor.
Liberal muhalefetin en değerli yayın organı, Nobel ödüllü Dmitriy Muratov’un Novaya Gazeta’sının 28 Mart’ta internet ve kâğıt baskı yayınını durdurması, bu süreçte değerli bir halkaydı. Gazete, kısa bir mühlet evvel Ukrayna Devlet Lideri Vladimir Zelenskiy ile özel bir röportaj yapan gazeteci kümesine da katılmıştı.
Rusya basınında Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın Rusya-Ukrayna görüşmelerine dair tavrı ve Özbekistan’a yaptığı resmi ziyaretle ilgili tahlillere de yer verildi. Basın derlemesi şu halde:
Regnum: ‘Erdoğan’ın Ukrayna oyununun manası ne?’
“Ankara, daha İstanbul’daki Rusya-Ukrayna görüşmelerinden evvel, gerçek sonuç ne olursa olsun bunların başarılı olarak ilan edileceğini neredeyse açıkça göstermişti. Türkiye tarafı, Rusya-Ukrayna münasebetlerinin durumuyla ilgili özel bilgi sahibiymiş üzere davranmakla yetinmiyor, görüşme sürecinin gidişatını tayin ediyormuş yahut önemli bir biçimde etkiliyormuş üzere de davranıyor. Ankara, Kiev’in kendisini Pekin, Moskova, Washington, Berlin, Ottowa ve Tel Aviv’le birlikte garantör devlet olarak görmek dileğine özel bir ehemmiyet veriyor.
Türkiyeli uzmanlar, Ankara’nın fiilen NATO’nun 5’inci hususundaki yükümlülükleri kopyaladıklarını düşünüyorlar. 1994 Budapeşte Memorandumu’nun üzerinde çalışıldığına işaret ediliyor. Burada sorun, öngörülen kombinasyonun ne kadar gerçekçi olduğu değil. En değerlisi, Türkiye’nin tartışma düzeyinde bile olsa dünyanın güçlü devletleriyle tıpkı listede bulunması. Türkiye’nin hükümet yanlısı basınının İstanbul’daki Rusya-Ukrayna görüşmelerini “Erdoğan’ın zaferine” çevirmiş olmaları tesadüf değil. Erdoğan, Türkiye’de yaşanan şiddetli iktisadi ortamda toplumun en önemli dikkatini dış siyasete çevirmek istiyor. Batılı ve Ukraynalı uzmanların, Erdoğan için barış gücü siyasetinin, çok daha kapsamlı niyetlerini (Orta-Batı Avrupa’nın güvenlik mimarisinde kendisine hisse kapma) gerçekleştirmenin önünde örtü olduğunu sav etmeleri tesadüf değil.” (S. Tarasov / Regnum, 2 Nisan)
Gazeta.RU: ‘Erdoğan’ın neo-Osmanlı oyuncakları’
“Erdoğan, Rusya ve Ukrayna’nın İstanbul’daki görüşmelerine açılış konuşmasının çabucak akabinde Özbekistan’a uçtu. Burada meslektaşı Şevket Mirziyoyev ile birlikte iki ülke ortasındaki bağların kapsamlı stratejik bir iştirak etabına ulaştığını açıkladılar. Böylelikle Ankara ve Taşkent, Özbekistan’dan iktidarın değiştiği 2016’dan beri vardıkları gelişmeyi tespit etmiş oldu. Özbekistan’ın birinci lideri İslam Karimov periyodunda ikili bağlantılar serindi; Türkiye, muhalif Muhammed Salih’e mesken sahipliği yapıyordu. Rusya Bilimler Akademisi Dünya İktisadı ve Memleketler arası Alakalar Enstitüsü uzmanlarından türkolog Viktor Nadein-Rayevskiy, Gazeta.RU’ya, Türkiyeli bir dizi örgütün de onlarca vefata yol açan Karimov’u devirme teşebbüsüne katıldıklarını söyledi. Görüşmeler sonunda Mirziyoyev ile Erdoğan ortak açıklamayla hükümetler ve bakanlıklar ortası 10 başka mutabakat imzaladılar. Bunlar ortasında savunma bakanları Bahadır Kurbanov ile Hulusi Akar’ın imzaladıkları genişletilmiş askeri çerçeve mutabakatı da var. Evrak, askeri alanda karşılıklı işbirliğini güçlendirmeye, askeri hazırlık ve askeri eğitimi geliştirmeye yönelik. Erdoğan, meslektaşına, savunma endüstrisi imkânlarını paylaşma kelamı de verdi.
Rusya Bilimler Akademisi Orta Asya Enstitüsü Yöneticisi Andrey Grozin’e nazaran, Özbekistan ikili ilgilerde önceliği iktisadi sorunlara, Erdoğan ise siyasi sorunlara veriyor. Grozin Moskova’ya şimdi bir tehdit de görmüyor: ‘Erdoğan 2023’te başkanlık seçimlerine girecek. Hasebiyle, Türkiye’nin Orta Asya da dâhil olmak üzere bütün bu ‘neo-Osmanlı oyuncaklarını’ Rusya’nın abartmasına gerek yok.’ Fakat Nadein-Rayevskiy farklı bir görüşte. Ona nazaran Türkiye, Mirziyoyev iktidarında, ‘Özbekistan’ı bağlamak amacını güdüyor’: ‘Türkiye SSCB’nin dağılmasından sonra Büyük Turan Devleti ideali güdüyor. Dahası, bütün bu devletlerde liseler ve üniversitelerle Türkiye yanlısı bir seçkin yaratmayı da başardı. … Bugün, Ankara’nın Türk Birliği’nde ağabeyliğini tahkim etmek tarafında kendinden çok emin teşebbüslerini görüyoruz. Bu elbette Orta Asya’daki eski tesirini 1990’larda yitiren Rusya’nın çıkarlarıyla çelişiyor.” (V. Kulagin / Gazeta.RU, 31 Mart)
Kommersant: ‘Putin’den doğalgazla ilgili en sert opsiyon’
“Putin’in doğalgazdaki tavrına dair farklı beklentiler vardı; lakin Rusya liderinin en sert opsiyona yöneldiği ortaya çıktı. Putin basın toplantısında şöyle dedi: ‘Kimse bize ücretsiz bir şey satmıyor, biz de hayır işi yapmaya niyetli değiliz. Batı ülkelerinin mali sistemi silah olarak kullanılırken, bu ülkelerin şirketleri Rusya bankaları, işletmeleri, özel bireyleriyle kontratlarını yerine getirmeyi reddederken, dolar ve avro faalleri dondurulurken bu ülkelerin para ünitelerini kullanmanın manası yok. Avrupalı tüketicilere kaynaklarımızı, bu durumda doğalgazı açtık. Onlar bunu aldılar, dolar olarak ödediler, sonra da dondurdular. Bu bağlamda, Avrupa’ya gaz arzının bir kısmının fiilen bedavaya geldiğini düşünmek için her çeşit sebep var. Doğal olarak bu türlü devam edemez. Çünkü gaz tedarikinin ve onun ödemesinin klasik formda devam etmesi halinde avro ve dolar olarak yeni mali girişler de tıpkı formda bloke edilebilir. Bu türlü bir durumun ortaya çıkması kuvvetle beklenen, zira batıdaki kimi siyasetçiler bunu söylüyorlar, kamuoyu önünde söylüyorlar. Dahası, AB ülkeleri hükümetlerinin liderleri da bu istikamette görüş belirtiyorlar. Mevcut durumun riskleri bizim için elbette ki kabul edilemez.’
Putin, Rusya doğalgazının Avrupalılar için tarım, sanayi ve konutlarda ucuz ve pak güç kaynağı olduğuna dikkat çekti, lakin ‘Avrupalı kimi siyasetçilerin açıklamalarına bakılırsa, bunların kendi yurttaşlarının menfaatlerini, sadece okyanus ötesindeki efendilerinin, süzerenlerinin güzeline gitmek için göz arkası etmeye hazır olduklarını’ söyledi. Putin, besin krizinin gerisinden temel itibariyle Avrupa ülkelerini hedefleyen yeni bir göçmen dalgası geleceğini de ileri sürdü. Putin, bütün yaptırımların evvelce hazırlanmış olduğunu ve er ya da geç esasen getirileceğini de ne birinci ne son sefer söyledi. Bütün bunlar, artık ortada bir hudut savaşı olmadığını gösteriyor. Sonuna kadar gitmeye karar verdiler. ‘Sonu’ dediğim, kıyamete kadar.” (A. Kolesnikov / Kommersant, 31 Mart)
Pravda.RU: ‘Pekin, Washington’dan yana hal takınabilir’
“AB Dışişleri ve Güvenlik Siyasetleri Yüksek Temsilcisi Josep Borrell şu yorumu yapmıştı: ‘Rusya’yı Çin’e itersek, global bir Güneydoğu ve Kuzeybatı yaratabiliriz, bu da harikulâde bir istikrar bozulmasına yol açabilir.’ Ulusal Güvenlik Ofisi Genel Yöneticisi Chen Mintong da Kongre’nin sorularına yanıt verirken, Çin’in sürekli ABD dolarının egemenliğinden kurtulmayı istediğini ve Ukrayna’daki de-nazifikasyon operasyonunun yuan kullanımını teşvik edebileceğini söyledi. Bu kapsamda, şayet Çin 11 Eylül 2001 terör taarruzlarından sonra yaptığı üzere Beyaz Saray’ın bakış açısını benimseyecek olursa Rusya’nın özel operasyonunun Çin-Amerikan bağlarının güzelleşmesine hizmet edebileceğine de dikkat çekti.” (İ. Bukker / Pravda.RU, 29 Mart)
TASS: ‘ABD, AB’yi zayıflatmak istiyor’
“ABD ortaklarını, Amerikan kurallarına nazaran kurulmuş bir dünya sistemini yerleştirmek hedefiyle kullanıyor. ABD, AB’yi de Avrupalıların ziyanına olarak Rusya’ya karşı yaptırımlara katılmaya zorladı. ABD, Avrupa’yı zayıflatmak ve kendi ekonomik gelişmesi için tartışmasız bir üstünlük sağlamak maksadını güdüyor. Tarihten biliyoruz ki, Amerikalılar gayelerine ulaşmak için sürekli gezegenin farklı bölgelerinde savaşlar çıkarmışlardır.” (N. Patruşev / TASS, 28 Mart)
İzvestiya: ‘Mart başından bu yana tıp alımları 2,5 kat arttı’
“Rusya Turizm Acentaları Birliği Lider Yardımcısı A. Mkrtçyan’a nazaran şubat sonunda ve mart ayının birinci günlerinde çeşit satışları 24 Şubat öncesine nazaran dört kat düşmüştü. Şu anda ise 2,5 kat artmış durumda; yani düşüşü kısmen karşılıyor. Turizm uzmanı, bu ortanın birkaç haftaya kadar 24 Şubat düzeyini yakalayacağından emin. Mkrtçyan, şu anda yapılan rezervasyonlarının yüzde 90’ının iç turizme yönelik olduğunu da belirtiyor. Anex Tour da şu an yalnızca Rusya içinde cinsler gerçekleştiriyor. Fakat yurtdışı satışları devam ediyor. Bunların liderliği BAE ve Abhazya’da. Maldiv, Seyşey, Sri Lanka, Tayvan, Katar, Türkiye, Sırbistan, Ermenistan ve Azerbaycan’a da alıcılar var. Yurtdışı çeşitlerinin azalma nedenleri ortasında leasingli uçakların yurtdışı uçuşu gerçekleştirememesi ve Visa ve Mastercard sistemlerinin Rusya dışında çalışmaması da gösteriliyor.” (A. Platonova / İzvestiya, 31 Mart)
Rosbalt: ‘Paralel ihracat’
“Yüksek İktisat Okulu profesörlerinden Aleksey Portanskiy: Paralel ihracat, isteyenin rastgele bir bildirimde bulunmaksızın yahut müsaade almaksızın istediğini getirmesi. Bugüne kadar yasak olmasının nedeni, fikri mülkiyet haklarıyla ilgili oluşuydu. Bu haklar, memleketler arası mutabakatlarla, özellikle da Dünya Ticaret Örgütü’nde TRIPS ve WIPO muahedeleriyle korunuyor. Bu da Rusya Uygar Kanun’unun 4’üncü kısmında tespit ediliyor. Bu çok önemli bir evrak. DTÖ’ne katıldığımızda bütün müktesebat da reforme edilmişti. Bizde kılıcı kınından çıkarmış, ‘Bunların hepsi düşmanımız; haydi her istediğimizi yapalım!’ diyenlerin sayısı hiç az değil. Lakin kimi siyasetçilere nazaran hükümet çok daha aklı başında davranıyor. Her şeye müsaade veriliyor değil. Kararnamede, yaptırımlarla bunlar yüzünden bulunmayan emtia ortasında neden sonuç bağlantısının nasıl tespit edileceği muhakkak değil. Bu önlemin süreksiz mi daima mi olduğu da muhakkak değil.” (A. Portanskiy / Rosbalt, 1 Nisan)
Kommersant: ‘Türk milliyetinden bir Gürcü komünist’
“Tarihimizin 3 Nisan 1922’de meydana gelen en kritik olaylarından biri, çağdaşlarının dikkatini çekmemişti. Sovyet gazeteleri, Rus göçmen gazeteleri ve yabancı basın, Stalin’e pek az dikkat gösteriyorlardı. İsmini andıklarında da genel sekreter olarak değil halk komiserlerinden biri olarak anıyorlardı. 14 Haziran’da Die Freiheit, Lenin’in sıhhat sıkıntıları hasebiyle altı aydır yokluğu yüzünden Rusya’yı Stalin, Kamenev ve Rıkov “triumvirat”ının yöneteceğini yazıyor ve Stalin’i şöyle niteliyordu: “Türk milliyetinden bir Gürcü komünisti”. Sonraki gün Berlin’de yayınlanan Rus göçmen gazetesi Golos Rossii de tıpkı ifadeyi tekrar ediyordu.” (A. Alekseyev / Kommersant, 3 Nisan)
