Deriteks Sendikası Tuzla Şube Sekreteri Pembe Maden, 1.5 yıl evvel vazifeye geldiği tarihten bu yana bayanların sıkıntılarını sendika gündemine taşıyor. Sendikalarda var olan erkek hükümran yapının bayanlara yer açmadığını belirten Maden, “Seçilme hakkını kullandırmayan, atama prosedürüyle yönetici seçen sendikalar var” diyor.
Kendisi de 13 yıl nakış ve baskı kısmında emekçi olarak çalışan Maden’le, bayanların işyerindeki meselelerini ve sendikalardaki yerini konuştuk.
Yönetiminde bayanların yer aldığı Deriteks, bünyesinde bir bayan komitesi da bulunduruyor. Lakin bu, sendikalarda yaygın olarak gördüğümüz bir pratik değil. Sizce bayan çalışanlar sendikalarda gereğince var olabiliyor mu?
Türkiye’deki birçok kurumda gördüğümüz erkek hükümran yapı, sendikalarda da farklı değil. Buralarda bayana verilen alan, çok çok az. Bizim sendikamızda bayanlar demokratik haklarını kullanabiliyor. Bu çok kıymetli; zira birden fazla sendikada bayanlar ve emekçiler seçilme hakkını kullanamıyor. Daha çok atama adabıyla belirlenen adaylar görüyoruz. Aile şirketi ya da yadigarı halinde yönetilen sendikalar da var. Ben, demokratik hakkımı kullanarak aday oldum ve bütün bayanlara bu kapının açılmasını talep ettim. Geldiğimde erkek hükümran bir kısmında çalışıyordum lakin burası şu anda bayan yüklü bir kısım oldu. Şu anda mavi yakada, 267 kişi ortasından 183’ü bayan. Böylelikle bayanların her alanda, her işte tesirli olabileceğini birlikte gördük.
Pembe Maden, (sağdan üçüncü) bayan personellerle birlikte Deriteks Bayan Komitesi’nde. Bir bayan sendika temsilcisi olarak gittiğiniz fabrikalarda nasıl karşılanıyorsunuz?
Tekstil, bayan yüklü bir kesim. Bu nedenle bayanlar, karşısında bir bayan gördüklerinde daha rahat konuşup taleplerini söyleyebiliyorlar. Mesela bayanlar, beni istedikleri saatte ve rahat bir halde arayabiliyorlar. Tıpkı halde bir erkeği arayamıyorlar ya da bir erkeğin kendilerini aramalarını istemeyebiliyorlar. Zira bu dalda çalışan arkadaşlarımızın kıymetli bir kısmı çok muhafazakâr ailelerden geliyor. Bilhassa çorap kesiminde bunu söylemek mümkün. O yüzden sendikalarda bayan varlığının değeri büyük, aksi halde hem demokratik bir yapı kurulamıyor hem de personel bayanlar bunun eksikliğini hissediyor.
‘KADINI EK GELİR OLARAK GÖRÜYORLAR’
Güvencesiz ve kayıt dışı çalışmanın ağır olduğu dokuma bölümünde, bayanlar erkeklerden farklı olarak hangi problemleri yaşıyor?
Eşitsizlik problemini var. Mesela fabrikalardaki amirlerin ve ekip başkanlarının hepsi erkek… Neden bir bayana bu vazifeler layık görülmüyor? Zira bayana ek iş gücü, kazandığı fiyata de ek gelir olarak bakıyorlar. Ayrıyeten, garantisiz ve kayıt dışı işlerdeki bayanlar, işten atılma tehdidiyle burun buruna çalışıyor. Bu tehdit, erkeklerden çok bayanları gaye alıyor. Bir diğer yakıcı problemimiz ise taciz ve mobbing. Bizim kendi fabrikamızda bile sendikalaşmadan evvel tacizle karşılaşıldığında üstü kapatılıyordu. Fakat sendikalı yerlerde bunların üstü kapatılamıyor artık. Regl periyotlarında bayanların ağrıları olduğunda müsaade verilmiyor. Bunun lisana getirilmesi bile güzel karşılanmıyor, çalışmak zorundasın. Bu, bilhassa garantisiz yerlerde çok fazla oluyor. Birçok fabrikada bayanların hijyen ortamı da hayli makûs, tuvaletler yetersiz.
Deriteks Sendikası Tuzla Şube Sekreteri Pembe Maden, 13 yıl boyunca nakış ve baskı emekçisi olarak çalıştı.
‘KREŞ SAYISI YOK DENECEK KADAR AZ’
Deri ve dokuma bölümünde faaliyet gösteren büyük firmalarda kreş ve emzirme odası bulunuyor mu? 2013 yılında çıkarılan mevzuatla 100-150 bayan çalışanın olması halinde emzirme odası kurma, 150’den çok bayan çalışanın olması halinde ise kreş açma zaruriliği getirildi. Bunlar uygulanıyor mu?
Benim çalıştığım fabrikada kreş vardı, hâlâ da var. Emzirme odamız yoktu lakin emzirmesi ya da süt sağması gereken arkadaşlarımız reviri kullanabiliyordu. Ancak bu çok istisnai bir durum. Bölümde, kreşi ve emzirme odası olan fabrika sayısı çok çok az. Mesela İstanbul’da büyük bir çorap fabrikasında kreş var, bunun dışında neredeyse yok denecek kadar az. Kreş açan fabrikalar da bunu markaların baskısıyla yapıyor. Halbuki bunu yasal tabana taşırsak bayan istihdamı daha da kolaylaşacak. Burada çocuklu bayanlarla ilgili çok değerli bir diğer mağduriyetten de bahsetmek isterim.
Nedir o?
Bu daha çok teminatsız çalışma ortamındaki bayanların yaşadığı bir sorun. Biliyorsunuz mart ayında kar tatili oldu. Anaokulları ve kreşler, kar yağınca 3 gün tatil edildi. Pekala bu bayanlar, kreşler tatile girdiğinde çocuklarını nereye bırakacaklar? Bu sorunun karşılığı yok. Kreşler kapandı ve bilhassa garantisiz çalışmanın yaygın olduğu işyerlerinde bayanlara müsaade verilmedi. Bayan emekçiler eş dost, akraba arayarak çocuklarını bırakabilecek bir yer aradı ve bunu bulmak hiç kolay olmadı.
Yılın birinci 3 ayında 100’ün üzerinde fiili grev yaşandı ve bunların değerli bir kısmı kazanımla sonuçlandı. Bunların getirdiği kazanımları nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu hareketler sonucunda personellerin sendikaya olan ilgisi artıyor mu?
Bu periyotta Deriteks önderliğinde yapılan direnişler oldu. Üstelik bu, o fabrikalarda toplu iş kontratının olmamasına karşın gerçekleşti. Fakat bunun bir altyapısı da vardı daha evvelden uzman arkadaşlarımız bu fabrikalarda çalışıyordu. Bu direnişler sırasında elde edilen kazanımların en başında şu geliyor: Emekçi sendikayı tanıdı, sendikayla birlikte yürümeyi öğrendi ve bir şeylerin üstesinden gelebileceklerini gördü. Şu anda o personellerle, bir kontrat yapmış değiliz tahminen ancak sendikalaşma konusunda uğraş harcadıklarını görüyoruz. Zira çalışanlar, sendikalı olduklarında şu anda elde ettikleri kazanımları koruyabileceklerini gördüler.
‘KADINLAR ÖZEL GEREKSİNİMLERİNİ SIFIRLADI’
Hayat pahalılığı bayan personelleri nasıl etkiliyor? Bayanlar, kazandığı fiyatı kendi gereksinimleri ve istekleri için harcayabiliyor mu?
Kadınlar, özel gereksinimlerini minimuma indirdi demek bile yanlış olur. Zira bayanlar özel muhtaçlıklarını sıfırladı. Personellerin önceliği karın doyurmak ve sonrasında ise çocuklarının gereksinimlerini karşılamak… Türkiye’de ve alışılmış dünyada da bayanlar hem işte hem meskende çalışıyor. Bayan işten döndüğünde meskendeki çarkın başına geçiyor. Lakin yemek yaparken gerilime giriyor, zira yemek yapmak bir sıkıntı haline geldi. Bayan artık, “Geçen yıldan dolabımda kıyıda köşede bir şey kalmış mı?” diye bakıyor, onunla yemek yapıyor.
Ağır mesai şartlarında çalışan ve hayat pahalılığı ile uğraş eden bayan personeller, boş vakitlerde sosyalleşebiliyor mu?
Açıkçası şu anda toplumsal faaliyet diye bir şey kalmadı. Oturup bir yerde çay içmekten bile bahsedemeyiz. Yemek yiyelim, sinemaya gidelim diye bir şey yok artık. Mesela, Bergen’in sinemasını 7 milyon kişi izlemiş diyorlar. Bu sayıya personellerin çok dahil olabildiğini düşünmüyorum. Çok merak edenler kesinlikle gitmiştir ancak genel manada emekçi bayanların izleyebildiğini sanmıyorum, duymuyorum da. Bizim bir toplumsal faaliyetimiz kalmadı artık. En büyük toplumsal faaliyetler şu anda işyerindeki mola saatleridir.
‘KADINLARA 1 MAYIS’IN TARİHİNİ ANLATACAĞIZ’
1 Mayıs’a sayılı günler kala Deriteks Sendikası Bayan Komisyonu’nun nasıl bir hazırlığı var? Gündeminiz ne olacak?
Pandemi geldiğinden bu yana 1 Mayıs kutlanmıyordu, biliyorsunuz. Biz de fabrikalarda kapının önünde toplanıp kutluyorduk. Bu sene öbür olacak. 1 Mayıs’ta Maltepe’de mi Gebze’de mi olacağımıza şimdi karar vermedik. Merkez idaremiz, şube idaremiz ve fabrikalardaki temsilci arkadaşlarımızla ortak bir karar vereceğiz. Bayan kurulu olarak yaptığımız ise şu: Bu sene bayan arkadaşlarımıza 1 Mayıs’ı anlatmak istiyoruz. Zira şimdi 1 Mayıs’ın manasını bilmeyen arkadaşlarımız var. Bu yalnızca bir emekçi bayramı değil, bedel ödenmiş, 12 saatlik çalışma şartlarını 8 saate indirmek için yapılmış hareketler sonucu elde edilmiş bir kazanım… Tamam tahminen bayram havasında geçirmemiz gerekiyor lakin içeriğini anlatmak, fabrikadaki arkadaşlarımızla paylaşmak da lazım. Dokuma bölümünde bayanların bir birden fazla, daha evvel çalışmamış bayanlar. Çoklukla muhakkak bir vakit sonra çalışma gereksinimi duyan ve bu nedenle işe başlayan bayanlar. O yüzden bunu onlara anlatmak çok kıymetli.
1 Mayıs’a hangi hislerle gidiyorsunuz? Bayanlarla paylaşmak istediğiniz bir bildiri var mı?
Son üç aydaki direnişlerde gördük ki bayanlar her yerde ve en önde… Zira bayanlar bir şeye karar verdiği, bir şeyle gayret ettiği vakit onu sonuna kadar götürürler ve kazanmadan bırakmazlar. Onun için sendikalarda birinci evvel bayanlara yönelik çalışmalar yapılsın. İşyerlerindeki bayanlara, hakların eşit bir halde kullanılabildiği örnekler anlatılsın.
