Bir özel hastanede genel sıhhat denetimi yaptırmak zorunda kaldık geçen hafta, eşimle birlikte… İsmi üstünde özel; doğal ki kâr etmesi lazım. Bir ticarethaneden kelam ediyoruz.
İlk kere özel hastanede checkup yaptırdık, ondan şaşırıyor olabilirim. Neredeyse attığımız her adım öncesi, “Vezneye gittiniz mi?” diye sordular.
Sadece bize değil, koridorlarda yürürken, en çok kulağımıza gelen laf “önce vezneye gidin” idi.
Bir de, tabiplerin sordukları sorulara, “öyle bir problemim yok” dememize karşın, daima daha fazla denetim istediler. Bu yalnızca bizim değil, sıra beklerken konuştuğumuz herkesin yakınmasıydı.
Eforlu EKG öncesi eşimin tansiyonu biraz yüksek çıktı. Tabip, tansiyon düşmeden koşu bandına çıkmasını istemedi.
Dilaltı ilacı içmesi gerekiyormuş. İnanamadım; bir tablet ilaç için 5 TL’yi bile aldılar ve onun için vezneye gittik, parayı ödedik sonra ilacı aldık.
Hastanenin yakınındaki pastanenin sahibinin, “Abicim bu hastaneler, sağlam insanı hasta eder, onların işi bu” kelamlarına katılmadan edemedik.
Diyeceksiniz, “Bunlar bilinen şeyler, niçin özel hastaneye gittiniz?” Acil bir rapora gereksinimimiz olduğu için vakitten kazanalım diye özele gittik.
EĞİTİM VE SIHHAT DEVLETİN İŞİ OLMALI
Yoksa eğitim ve sıhhatte özel kesime katiyen karşıyım. Eğitim ve sıhhat devletin işi… Dolaylı vergilerle yaptığımız her alışverişte devlete vergi veriyoruz. KDV’si, ÖTV’si… Dolaylı vergilerin toplam vergiler içindeki hissesi yüzde 68’dir.
Maaşlardan yapılan kesintilerle, gelir vergisinin yarısından fazlasını ücretliler veriyor. Emlak vergisi, motorlu taşıt vergisi, alkollü içki, sigara, talih oyunlarından alınan vergiler… Araba satın alan hem KDV hem de ÖTV ödüyor. Sonrasında da MTV ödemeye başlıyor. TV izlemede bile vergi var.
Alınan vergilerin karşılığında devletin vatandaşına eğitim ve sıhhat hizmetleri bedelsiz olmalıdır. Türkiye’de sıhhat harcamalarının ulusal gelire oranı çok düşüktür. OECD’ye nazaran, Türkiye’de sıhhat harcamalarının gayrisafi yurtiçi hasılaya (GSYİH) oranı koronavirüs salgınının başlamasından evvelki yıl olan 2019’da yüzde 4.3’tür (Senegal ile -yüzde 4.13- birebir ayardayız).
Bu oran ABD’de yüzde 16.7, Kanada’da 10.8, İspanya ve Güney Afrika’da yüzde 9.1, G.Kore’de yüzde 8 ve Bulgaristan’da yüzde 7.1’dir.
SAĞLIK HARCAMALARININ ULUSAL GELİRE ORANI ÇOK DÜŞÜK
Türkiye’de yalnızca devletin yaptığı harcamaların oranı yüzde 3.4’tür. ABD’de devletin yaptığı sıhhat harcamalarının ulusal gelire oranı ise yüzde 13.8’dir. Devletin yaptığı harcamaların GSYİH’ya oranı Fransa’da yüzde 9.3, G. Kore’de yüzde 8, İspanya’da yüzde 6.5’tir.
Yine OECD’ye nazaran, kişi başına düşen sıhhat harcamalarında da hem Avrupa Birliği üyeleri ve aday ülkeler ortasında hem de OECD ülkeleri ortasında son sıralardadır. OECD bilgilerine nazaran, Türkiye’de kişi başına sıhhat harcaması 908 Euro iken, Romanya’da 1.428, Yunanistan’da 1.731 Euro’dur. Almanya’da ise 4.831 Euro iken, AB ortalaması 3.159 Euro’dur.
ŞEHİR HASTANELERİNİN MİLLETE YÜKÜ 81.2 MİLYAR DOLAR
Türkiye’nin sıhhat konusunda çok büyük bir kamburu da kent hastaneleridir. Araştırmacı gazeteci Çiğdem Toker’in “Şehir Hastaneleri, Milletin Cebinden; Kamu-Özel İşbirliği” isimli kitabına nazaran, kent hastanelerinin kamuya, bizlere yükü 81.2 milyar dolar ve bunun ödemesi 2040’lı yıllara kadar sürecek. Çiğdem Toker, kent hastanelerini sıhhatte özelleştirmenin “Truva Atı” olarak nitelendiriyor ve kamu kaynaklarının global sermayeye aktarıldığını vurguluyor.
Rönesans Holding, 2021 yılında işletmesini elinde bulundurduğu Adana, Bursa, Elazığ, Yozgat ve İstanbul Başakşehir kent hastanelerini Danimarkalı ISS Facilities şirketine sattı. Şirket değerli kentlerdeki şehir hastanelerinde birçok teknik dayanak ve hizmet ünitesine sahip olurken, satın alma işlemindein kısa bir mühlet sonra Danimarkalı ISS şirketine, Lüksemburg merkezli Skylander isimli firma ortak oldu.
Danimarkalı ISS, 30’dan fazla ülkede faaliyet gösteriyor, 500 bine yakın çalışanı var. 60 bini aşkın kurumsal müşteriye hizmet veren ISS, Türkiye’de, 4 binden fazla müşteriye, 5 bin noktada hizmet sunuyor. Global cirosu 69 milyar Danimarka Kronu olan ISS’nin en büyük hissedarı ise yüzde 17’lik hisseyle LEGO oyuncaklarının sahibi olan Danimarkalı Kirkbi Invest. Şirkete ayrıyeten ABD’li Blackrock ve Vulcan Value Partners, İngiliz Longview Partners Limited üzere dev fonlar da ortak.
ŞEHİR HASTANELERİNDE DOLULUK GARANTİSİ VAR, FARKI DEVLET VERİYOR
Şehir hastaneleri 2017 yılında Adana, Balıkesir, Mersin, Isparta, Yozgat, 2018 yılında Kayseri, Manisa, Elazığ, Eskişehir’de açıldı. Hala 20 kent hastanesi var. Ankara, Ankara Etlik, Bursa, Erzurum, İstanbul Başakşehir, İstanbul Prof.Dr. Cemil Taşcıoğlu, İstanbul Göztepe, İstanbul Kartal, Kahramanmaraş, Konya ve Tekirdağ öbür kent hastaneleri…
Rönesans Holding’in yabancılara sattığı 5’inin dışında kent hastanelerini işleten birtakım şirketler şöyle:
Kayseri, Konya: YDA Sağlık
Ankara Etlik: Türkerler Holding
Ankara Bilkent ve Mersin: CCN group
Tekirdağ, Isparta, Eskişehir: Akfen İnşaat
Özel dal tarafından çok büyük sıhhat kompleksleri olarak inşa edilen kent hastaneleri, tıpkı Hazine garantili otoyollar üzere, hasta garantili (yüzde 70 doluluk garantisi var, bu gayeye ulaşılmazsa farkı devlet ödüyor) üstüne üstlük 25 yıllık kontratlar yapılıyor. Ve ticari sır olduğu gerekçesiyle kamuya açıklanmayan kontratlar dolar üzerinden…
Devlet hastaneyi yapacak müteahhit şirkete arsayı veriyor, müteahhit Hazine garantisi ile borçlanıyor, inşaat maliyeti artsın diye çok büyük binalar yapıyor, donanımı ve hizmetleri ile birlikte garantili olarak 25 yıllığına devlete kiralıyor ve parayı dolar üzerinden alıyorlar. Ayrıyeten, devlete oranla daha yüksek faizle borçlanan şirketler, tahsil ettikleri kira parasının içine bu faizi de ekliyorlar.
BİR YILLIK KİRASI BİR DEVLET HASTANESİNE EŞİT…
Kalkınma Bakanlığı’nın raporuna nazaran 18 adet kent hastanesine şirketler 10 milyar dolar yatırım yapıp 25 yılda 30 milyar dolar gelir elde edecek.
CHP Ankara Milletvekili Murat Buyruk, 2017-2022 periyodunda 13 kent hastanesi için kamunun kasasından 39.4 milyar lira çıktığını, şirketlere yapılan ödemenin Dışişleri, Kültür ve Turizm, Güç, Etraf ve Ticaret bakanlıklarının 33.2 milyar lira olan toplam bütçesini geride bıraktığını söyledi.
Gazeteci-yazar Tuncay Mollaveisoğlu da, “Devlet, bir hastaneyi 1 milyar TL’ye mal ediyor. Meğer bu para, bir kent hastanesine bir yıl için ödenen kira parası yalnızca… Yani 25 yıllık kiralama boyunca bir hastane için 25 hastane parası yandaşlara aktarılıyor” diye yazdı.
SAĞLIK İLE İLGİLİ GÖSTERGELERDE DURUM HİÇ PARLAK DEĞİL…
Türkiye yapılan bu yatırımlara ve özel kesimin devreye girmesine karşın, tabip sayısı ve hastane yatağı sıralamasında da pek parlak durumda değil. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın İnsani Gelişme Raporu 2020’ye nazaran, Türkiye; 2010-2018 ortası her 10 bin şahsa düşen tabip sayısında 18.5 ve her 10 bin şahsa düşen hastane yatağı sayısında 29 ile komşularının hayli gerisinde.
Doktor sayısı Rusya ve Bulgaristan’da 40, Yunanistan’da 54 ile Türkiye’nin iki katından fazla, hastane yatağı sayısı da Rusya’da 71, Bulgaristan’da 75, Yunanistan’da 42.
ÖĞRENCİ OKULDAN KAÇIYOR, KIZ ÖĞRENCİLER KAYIP
Sağlıktan geçelim eğitime… Çok enteresan sayılar var. Gençler artık okula gitmeyi bırakıyor. Bunun nedeni büyük ihtimal; imam hatipler ile paralı eğitim ortasına sıkışmışlıktır.
Halen 280 bin genç okula hiç kayıt yaptırmamış, 232 bini de okulu bırakarak açık eğitimi tercih eden toplam 512 bin öğrenci eğitimden koptu. Ya da şöyle diyelim; birinci ve orta dereceli okullarda örgün eğitim sisteminde kayıtlı 17.4 milyon öğrencinin 232 bini açık öğretime gitti, 280 bini de okullara hiç kayıt olmadı.
Ülkede okulda olması gereken erkek çocukların yüzde 23’ü, kızların yüzde 9.5’i çalışıyor. Ne eğitimde ne de istihdamda yer almayan kız çocuklarının oranı yüzde 11.2, erkeklerin ise yüzde 7.4…
Zorunlu eğitim çağında 8 milyon 405 bin kız görünüyor lakin okulda olması gereken 607 bin kız öğrencinin yeri bilinmiyor.
Bir de yoksulluk var: Türkiye’deki 22.7 milyon çocuktan yüzde 33.7’si (7.6 milyon) yoksulluk çekiyor. 4 çocuktan biri okula aç gidiyor ve yeniden 4 çocuktan biri düşük kilolu…
ORTALAMA EĞİTİM YILI 8.6, MISIR’DA BİLE 9.6 YIL…
Uluslararası sıralamalarda eğitim konusunda da durum parlak değil… BM Kalkınma Programı’nın İnsani Gelişme Raporu 2021-22’ye nazaran, 2021 yılı prestijiyle 25 yaş ve üstünün okullarda eğitim aldığı ortalama yıl sayısı Türkiye’de 8.6 ve bu hiç güzel bir sayı değil. Zira Mısır’da bile 9.6 yıl…
Rusya’da 12.8, Yunanistan’da 11.4 ve hatta İran’da bile 10.6 yıl…
Kız öğrencilerin ortalama okula gitme müddeti ise, meskene kapatma (607 bin kayıp kız öğrenciyi düşünün) siyaseti sonucu 7.9 yıla düşüyor. Bu Kuveyt’te bile 8.1 yıl, Suudi Arabistan’da ise 10.7 yıl…
Kızların okula gitme mühleti Kazakistan’da ortalama 12.4, Bulgaristan’da 12.5, Yunanistan’da 11.1 ve İtalya’da 10.6 yıl.
Ayrıca, Türkiye’de ortaokul ve üzeri eğitim alan 25 yaş üstü kızların oranı yüzde 56.3… Bu çok düşük sayı. Çekya ve Kazakistan yüzde 99.8, Almanya yüzde 96, G.Kore yüzde 83, İspanya yüzde 78.5, İran yüzde 71.6, Suudi Arabistan yüzde 71.3…
KAMU HİZMETLERİNİN KALİTESİNDE 161 ÜLKE ORTASINDA 69’UNCUYUZ
Oxfam ve Development Finance International (DFI) tarafından hazırlanan 2022 Eşitsizliği Azaltma Taahhütleri Endeksi’ne nazaran, Türkiye, başta sıhhat ve eğitim olmak üzere kamu hizmetlerinin kalitesi sıralamasında, 161 ülke ortasında 69’uncu sırada yer alıyor. Bu sıralamada farklı bir biçimde; Polonya birinci… Onu Finlandiya ve Fransa izliyor. Yunanistan (17), Ukrayna (21), Özbekistan (35), Kore (37), Bulgaristan (47), Brezilya (51), Gürcistan (53), Sırbistan (59) ve Ermenistan (67) daima bizim üzerimizdeki ülkeler…
Sonra, “Türkiye’nin ortalama IQ’su 89’a düşmüş, 90’ın altı donuk zeka, IQ’da Avrupa’nın en gerisi biziz, Arap ülkeleri ayarındayız” diye haberlere toplumsal medyada kızıyoruz. Bence hiç kızmayalım… Bu eğitim, sıhhat, beslenme düzeyi ile anca buralarda yer bulabiliyoruz.
ZENGİNLER ‘BİZDEN DAHA FAZLA VERGİ ALIN’ DERKEN, FRANSIZLAR SOKAKTAYDI
Geçen hafta Davos’ta yapılan Dünya Ekonomik Forumu’nda enteresan bir davet yapıldı. 200’den fazla ultra varlıklı, geçim krizi içindeki milyarlarca beşere yardım etmek için hükümetlerin, kendilerinden servet vergisi almasını talep etti. 13 ülkeden 205 dolar milyoneri ve milyarderinin Davos’a gönderdikleri açık mektupta, hükümetlerin “eşitsizlik krizinin” önüne geçmek için servet vergisi uygulamasını istediler.
“Aşırı servetin bedeli” başlıklı mektupta, “Şimdi çok servetle gayret, ultra zenginlerden vergi alma vakti… Son 50 yılın tarihi, zenginliğin üste gerçek aktığı bir öyküdür. Son birkaç yılda bu eğilim büyük ölçüde hızlandı… Tahlil, herkesin görmesi için açık. Siz, global temsilcilerimiz, biz ultra zenginleri vergilendirmelisiniz ve artık başlamalısınız” sözlerine yer verildi.
Anlaşılan, son iki yılda dünyadaki en varlıklı yüzde 1’lik kesitinin, kalan yüzde 99’luk bölümün toplamından neredeyse iki kat fazla servet kazandığı dünyada, kimi zenginler; “Bizden vergi alın yoksa tüm servetimiz gidecek” demeye getiriyor.
Baksanıza, geçen hafta Fransızlar sokaklardaydı. Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un emeklilik yaşını 62’den 64’e çıkaran yasa tasarısını protesto için tüm Fransa’da birçok kentte 1.1 kişi yürüdü. İdareler çok zenginleşen kısımlardan devletin kasasına aktarmaktansa, çalışanların kazanılmış haklarını gasbederek günü kurtarmaya çalışıyor. Bakalım nereye kadar?
ÇİN’DE BÜYÜME YAVAŞLARKEN, NÜFUS AZALIYOR
Geçen haftanın en enteresan gelişmesi; Çin’in 2022’de yüzde 3 büyüdüğünü açıklaması oldu. Bu oran borsaların gerilemesine, altın ve gümüşteki rallinin sürat kesmesine neden oldu. Çin hükümeti 2022 yılı için yüzde 5.5 büyüme beklerken, koronavirüs salgınının tesiriyle 2020’deki yüzde 2.2 büyümenin akabinde son 46 yılın en düşük verisi olan yüzde 3 ile yılı bitirdi.
Küresel iktisadın lokomotifi Çin iktisadı yılın son çeyreğinde beklentilerin üzerinde olsa da yıllık yüzde 2.9 büyüdü. Bu oran üçüncü çeyrekteki yüzde 3.9’a nazaran yavaşlamaydı. Ekonomistler, Çin iktisadının Aralık ayında taban noktaya indiğini ve bu yıl canlanacağını varsayım ediyor.
Çin ile ilgili kıymetli gelişme de, ülke nüfusunun 1961’den bu yana birinci sefer düşmesiydi. Çin’in nüfusu 2022’de 850 bin kişi azalarak 1 milyar 411 milyona indi. 2019’da her 1.000 şahısta 10.41 oyan doğum oranı, 2022’de rekor düşük bir sayı olan 6.77 oldu. Ülkede, evlilik ve hamilelik oranı düşerken, salgın nedeniyle mevt oranı da yükseldi. Çin’in nüfusunun azalmasının hem ülke iktisadına hem de global olarak çok önemli tesirleri olacak.
GEÇEN HAFTA NE OLDU?
Haftanın sonuna hakikat teknoloji paylarının yaptığı atağa karşın, Dow Jones Endeksi yüzde 2.1 kayıpla bitirirken, S&P 500 yüzde 0.3, teknoloji paylarının tartıda olduğu Nasdaq endeksi de yüzde 2.9 artıda haftayı tamamladı.
Avrupa’da da endeksler haftayı pek değişmeden kapattı. Almanya’nın DAX endeksi haftayı yüzde 0.4 üzere küçük bir kayıpla bitirdi.
Buğday fiyatları son 15 ayın en düşük düzeyine indi. Rusya, Arjantin, Avusturalya ve Hindistan üzere büyük üreticilerden gelen olumlu hasat iddialarıyla Şikago Borsası’nda vadeli buğday fiyatları bushel başına (27.2 kg) 7.3 doların altına düştü.
Altın fiyatları ABD Merkez Bankası’nın (FED) Şubat başındaki toplantısında 25 baz puan faiz artıracağı beklentisinin güçlenmesiyle haftanın ikinci yarısında güçlendi. Salı günü Çin verisiyle bir orta ons başına 1.900 doların altına inen altın, bilhassa Cuma günü yükselerek, 1.935 doları gördü ve haftayı 1.920 doların üzerinde kapattı.
Petrol fiyatları ise çok değişmedi. Batı Teksas petrolünün varili hafta boyunca 81 dolar düzeyinde istikrar kazandı.
Bu ortada, kripto para ünitesi Bitcoin geçen hafta yüzde 10 kıymet kazanarak, pay senetlerini geride bıraktı.
BU HAFTA NE OLACAK?
Özellikle ABD açısından ağır bir hafta olacak. Açıklanacak olan dördüncü çeyrek GSYİH büyüme oranı çok değerli. ABD iktisadının son çeyrekte yüzde 2.8 büyüme kaydetmesi bekleniyor Ayrıyeten, güçlü mal siparişleri, şahsî gelir üzere dataların yanında Microsoft, IBM, Tesla ve Intel üzere değerli şirketlerin bilançoları da gelecek.
ABD, İngiltere, Japonya ve Euro Bölgesi ülkeleri için Ocak ayı satın alma yöneticileri endeksi dataları de yayınlanacak. Yatırımcılar ayrıyeten Kanada Merkez Bankası’nın faiz oranı kararını, Almanya IFO iş ortamı ve tüketici inancı bilgilerini, Güney Kore ve Filipinler için GSYİH büyüme oranlarını ve Avustralya için enflasyon oranını takip edecekler.
