Müzik kesimi, bir yanıyla dünyanın en parlak ve eğlenceli alanlarından biri olarak görülür. Sahneye çıkan sanatkarlar, ışıklar altında müziklerini söyleyip şovlarını yaparken bu ana şahit olanlar birden fazla vakit atmosferin tesirine kapılır. Bu nedenle bu bölümde çalışan insanların hayatlarının, tıpkı o bir-iki saatlik konser üzere geçtiği düşünülür. Tanınan kültürün de tesiriyle, makul seviyede bir şöhreti yakalamış olan sanatkarların medyadaki ışıltılı imajları, müzik işine dair algının şekillenmesine de tesir ediyor. Bu bölüm dışarıdan bakıldığında çok para kazanılan, hiç durmadan eğlenilen, partilerle ve seyahatlerle örülü bir bölümmüş üzere algılanabiliyor.
Türkiye’de bugün direkt on binlerce insanın, dolaylı olarak ise yüz binlerce insanın modülü olduğu ve geçimini sağladığı müzik ve cümbüş bölümü üzerindeki bu ışıklı algı, pandemiyle birlikte bir nebze değişti. Müzik ve öteki sanat etkinliklerinin durmasıyla birlikte bu işi yapan ve birçok vakit gündelik olarak para kazanan sanatkarlar ve kesim çalışanları tahminen de hayatlarının en büyük profesyonel kriziyle karşı karşıya kaldı. Geçinemediği için intihar eden müzisyenlere dair haberler art geriye bu durumdan habersiz milyonlarca insanın önüne fikir durumun ciddiyeti anlaşıldı. Öteki yandan şöhretli birden fazla müzisyen geçinemediğini ve hatta enstrümanlarını satmak zorunda kaldığını açıkladı.
Bunlar yaşanırken Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın, müzik meslek birlikleri üzerinden proje temelli olarak yaptığı süreksiz yardım, müzik kesiminde önemli tenkitleri de beraberinde getirdi. Tüm bu durum ise müzik işçilerinin toplumsal garantileri, sendikasız ve örgütsüz çalışmaları, ağır iş şartları ve kayıt dışılık tartışmalarını bir defa daha gündeme getirdi. Bugün, gece 12 yasağına karşın müzik bölümü işlemeye başlamış durumda. Konserler düzenleniyor, etkinlikler yapılıyor, sanatkarlar uzun bir ortadan sonra sahnelere çıkıp dinleyicileriyle buluşuyor. Bu kısıtlı da olsa açılma hali ise pandemi periyodunda gündeme gelen tüm tartışmaları şimdilik bir sefer daha rafa kaldırmış üzere görünüyor.
Bir müzik etkinliğinde sahne üzerinde görülen müzisyenler, o aktifliğin gerçekleşmesi için çalışan onlarca, kimi vakit yüzlerce müzik işçisinin çok küçük bir kısmını oluşturuyor. Sesçisinden ışıkçısına, rodisinden tıp menajerine, kulis görevlisinden sürücüsüne, sahne teknisyeninden sahne görsellerini hazırlayanlara, müziğin sahne ardında çok sayıda müzik işçisi var. Genelde minimum şartlarda vazifelerini yapan bu beşerler, bu parıltılı şovun gerçekleşebilmesinin de asıl nedenleri.
Müziğin görünmeyen işçileriyle konuştuk. Cins menajerleri, ışıkçılar, rodiler, sahne fotoğrafçıları, sahne ışıklarının ardında olup bitenleri Duvar okurları için paylaştı.
‘90 DAKİKALIK BİR KONSER İÇİN HAFTALAR SÜREN ÇALIŞMA…’
Emre Tanrıkulu, sanatçı menajerliğinin yanı sıra cins menajerliği yapıyor. “Davul çalmayı denedim baktım o kabiliyet yok, gitar çalmayı denedim yalnızca üç akor basabiliyorum. Madem bir şey çalamıyorum ben de çene çalayım diye başladım bu işe” diye anlatıyor dala girişini. Kümelerin seyahatleri, enstrümanlarının ve ekipmanların taşınmasının organize edilmesi, konser alanındaki hazırlığın tamamlanması, sanatkarların kulislerinin sorumluluğu üzere sayısız iş kalemi var tıp menajerlerinin. Tanrıkulu, “Ortalama 90 dakikalık bir konserde, aslında haftalar, aylar tahminen de en harikası dinleyici ile buluşturmaya çalışmak için yıllarca süren bir emeğin kesimlerinden biriyim” diye anlatıyor işini. “Dinleyici bir müzikte sahnedeki ya da stüdyodaki müzisyenler ile buluşuyor. Aslında müziğin mutfakta başlayıp yayınlandığı ana kadar olan ve müziğin ruhunun dinleyicinin ruhunu beslediği süreç onlarca kişinin de emeği ile bu etaba gelmekte” diyen Tanrıkulu bunu, “Sanatçının yarattığı müzik sonrasında onlarca küçük iş, bir büyük buluşma yaratmakta” diye özetliyor.
Emre Tanrıkulu
Bir konserin nasıl gerçekleştiğini sorduğumuzda Emre Tanrıkulu şunları anlatıyor: “Konserin lokasyonunun belirlenmesi, tarihin seçilmesi, tanıtım metni ve gereçlerin hazırlanması, sonrasındaki tanıtım süreci, konser günü gerçekleşecek ulaşım, konaklama, kulis, temel gereksinimlerin karşılanması, konser için gereken teknik takip, teknik hazırlıklar ve konser öncesi ‘soundcheck’ süreci, konser sırası iştirakçi herkesin güvenliği, ışık ve ses nizamı, konseri ölümsüzleştiren görüntü ve fotoğrafların çekimi, sonrası dinlenme, imza, fotoğraf üzere aksiyonlar dâhil bir konserin gerçekleşmesi için onlarca basamak var. Bunları gerçekleştiren menajer, cins menajeri, yapım menajeri, basın-pr takımı, grafik tasarım takımı, sesçi, rodi, fotoğrafçı, ışıkçı üzere takımlar sanatçı grubu olarak işin içindeyken, organizatör, yer işletmesi, güvenlik, sürücü, garson arkadaşlar da aktifliğin gerçekleşmesindeki dış takımı temsil eder.”
‘KULİSTE KAÇ BARDAK VAR?’
Oğuzhan Koç, Yüzyüzeyken Konuşuruz, Ozbi üzere isimlerin cins menajerliğini yapan Hikaye Köse, yaptığı işin “bir konser gününün programını organize etmek” olduğunu söylüyor. Köse, “Şehirlere nasıl gidilecek, ulaşım için araçlar ya da biletler nasıl organize edilecek, kim hangi saatte yola çıkacak, nerede yemek yenilecek, hangi otelde kalınacak üzere birçok soruya, sanatkarların ve grubun konforunu gözeterek karşılık vermek zorundayız” diyor ve ekliyor: “Bizim işimiz, konser günü belirli olduğunda başlar ve konserden sonra takımdaki herkes meskenine girdiğinde sona erer.”
Kimi konserlerin günlerce süren mesailer istediğini söyleyen Hikaye Köse, kimi vakit da 7-8 saatlik bir mesaiyle bir konser gününün organize edilebildiğini belirtiyor. Lakin bu mesai müddetlerinin işin zorluğuyla pek de ilgisi olmadığını ise şu cümleyle anlatıyor: “Bazen günlerce konuta dönemesem bile hiç yorulmamış oluyorken bazen 15 dakikalık bir kriz bana günlerce gerilim ve yorgunluk getirebiliyor.”
Köse, bir cins menajerinin “Uçak kaçta, nereden kalkıyor? Kim konutundan kaçta ve nasıl alınıyor?” üzere soruların yanı sıra “Kuliste kaç bardak var?” sorusunun da karşılığını veren kişi olduğunu söylüyor.
‘HER ŞEYDEN SORUMLUYUZ’
Diğer bir cins menajeri Talha Cenk Yıldırım, Adamlar ve Yüzyüzeyken Konuşuruz kümeleriyle çalışıyor. Bölüme 8 yıl evvel rodi (sahnedeki tüm enstrümanları ve teknik ekipmanı taşıyan, kuran ve konserden sonra sahneden çıkaran görevli) olarak giren Yıldırım, yaptığı işin en bariz özelliğinin vakit kavramı olmaması olduğunu tabir ediyor: “Her an ulaşılabilir olmak zorunda olunan bir durum. En azından ben bu türlü hissediyorum. Çok dinamik bir yapısı var.”
Talha Cenk Yıldırım
Yıldırım da sahnedeki bir iki saatlik konserin, öncesinde ve sonrasında büyük bir emek gerektiren bir tertip olduğunu hatırlatıyor: “İşimizin büyük bir kısmını konser aktiflikleri kaplıyor üzere dursa da, art tarafta istikrarı kurulan, yürütülen çok farklı çalışmalar mevcut. Büyük bir sorumluluk. Sahnedeki sanatkarların memnunluğu, takımın huzuru, seyircinin aldığı haz. Her şeyden kendimi sorumlu hissettiğim ve bu noktada kendim başta olmak üzere herkesten her konser azamî performans beklediğim bir organizma.”
‘BİR KONSER, IŞIKÇI İÇİN UYKUSUZ 24 SAATLİK MESAİDİR’
Uğur Can Başkan, ışık dizayncısı, teknisyeni, programlayıcısı ve operatörü. Sahnenin sesle birlikte en kıymetli iki ögesinden biri ışık. Her sanatkarın, her yerin ve her dinleyicinin, tek tek tüm performanslarda farklı beklentileri oluyor ışıkla ilgili. Başkan, bugüne dek her biri birbirinden farklı sayısız sahneyi aydınlatmış. Yaptığı işin kimi vakit konserden 24 saat evvel başladığını anlatan Uğur Can Başkan, süreci şöyle özetliyor: “Bir konserde ses ve ışık sistemi tedarikçisi firma bir gün evvelce sahneyi ve sistemi kurar. Duruma nazaran sanatçı takımı geceden yahut konser günü sahne kurulumuna başlar. Sonra ses ve ışık provaları başlar. Uyumadan 24 saati bulan bir maratondur bu. Sanatçı takımında de tüm bu işleri denetim eden bir yapım amiri vardır. O da en başından en sonuna alanda olur. Sonra sahne amiri ve rodiler alana gelir ve enstrümanların ve varsa dekorun kurulumunu yapar. Akabinde ‘tonmaister’ler gelir ve her şeyin düzgün çalıştığından emin olduktan sonra soundcheck ve prova başlar. Işıkçı ise sabaha kadar sürecek çalışma için alandadır ve sabah birinci gelenlerden biridir.”
Uğur Can Önder
‘GİTAR TEKNİSYENİ NE YAPAR?’
Yıllardır konser grupları için rodi olarak çalışan Aykan Vural, ayrıyeten Mor ve Ötesi takımında gitar teknisyeni olarak vazife yapıyor. “Bir gitar teknisyeni ne yapar?” sorumuza Vural şöyle cevap veriyor: “Grubun gitar çalan üyelerinin elektrogitar, basgitar, akustik gitar üzere enstrümanlarının ve amfi, pedal üzere ekipmanlarının rutin bakımlarını yapmak ve yaptırmak, konsere hazır hale getirmek, konser günü geldiğinde ekipmanları eksiksiz bir formda sahneye yerleştirmek, kurmak ve her şeyin meselesiz bir halde çalıştığından emin olduktan sonra ses provası yapmak… Ayrıyeten konser sırasında da dikkatle takip edip rastgele bir sorun yaşandığında en süratli biçimde müdahale etmek de gitar teknisyeninin vazifesidir.”
Aykan Vural
Birlikte çalıştığı sanatkarın isteklerini, beklentilerini en yeterli formda anlayabilmek ve karşılayabilmek zorunda olduğunu belirten Aykan Vural, “En nihayetinde bana ve yaptığım işe güvenerek o sahneye çıkıyorlar” diyor.
Konser dönemlerinde çok ağır bir tempoda çalıştıklarını söz eden Vural, “Bir konser için hazırlıklar günler öncesinden başlayabilir. Her konser için geçerli olmasa bile, buna kümenin prova yapması, yapım görüşmeleri ve yapılması gereken bant, pil, gitar teli, pena üzere alışverişler dahil olmak üzere ortalama 4-5 günlük bir ön çalışma eşlik edebilir” diye anlatıyor bu süreci.
Her konserde ya da aktiflikte olmasa da bilhassa büyük tertiplerde sahnenin ışık dışında bir görsel ögesi var. Kimi konserlerde sahnedeki sanatkarlara görsel materyaller, görüntüler eşlik ediyor. Recep Yılmaz da yıllardır müzik bölümünün “görsel” muhtaçlıkları için sanatkarlarla kent şehir dolaşan isimlerden biri. Hem bir klip direktörü hem de konser sinemaları ya da reji yayınları için direktörlük yapıyor. Birtakım kümelerle ise konser fotoğrafçısı ve VJ olarak çalışıyor. Yılmaz, büyük konser tertiplerinde sahneye yansıyan imajları hem çekiyor, hem de bu imajların uygun bir biçimde konsere eşlik etmesi için kumanda masasının başına geçiyor.
Recep Yılmaz
Çok ağır ve sıkıntı bir iş yaptığını belirten Yılmaz, isminin “eğlence” olması nedeniyle bu işin “gevşek bir tempo” ile yapıldığının sanılmasını müzik işçilerine bir saygısızlık olarak görüyor. Yılmaz’a nazaran vakte en çok uyulması gereken ve iş disipliniyle yapılması kaide olan bir iş müzik işçilerinin yaptığı.
PARLAK IŞIKLARIN GERİSİNDE GERÇEK HAYAT VAR
Konuştuğumuz müzik işçileri, müzik kesiminin dışarından nasıl göründüğünü bildiklerini ve bunu anladıklarını tabir ediyor. Çabucak hepsinin ortaklaştığı bahisler ise işin ne kadar sıkıntı olursa olsun eğlenceli olduğu ve müziği sevmeden yapmanın mümkün olmadığı. Aykan Vural bunu şöyle özetliyor: “İçerisinde bulunduğumuz dal her ne kadar dışarıdan o halde gözükse de her vakit o denli olmayabilir. Ancak yeri geldiğinde cümbüş de kaçınılmaz olabilir, uzun yıllar boyunca tıpkı beşerlerle birlikte çalışmak iş arkadaşlığının yanında arkadaşlığı da işin içine katıyor. Ve bu gidilen yerleri, birlikte gittiğiniz yolu ve geçen vakti çok daha eğlenceli, keyifli bir hale dönüştürüyor.”
Işık teknisyeni Uğur Can Lider de işini severek yaptığı için eğlenceli bulanlardan: “İşinizde güzelseniz yararlı diyebilirim. Fakat ülkemizde konserler çoğunlukla cümbüş olarak görüldüğünden, insanların eğlenmek için dışarı çıktığı Cuma ve Cumartesi günleri konserler olabiliyor. Yani yalnızca konserlerle geçinmek güç. Bilhassa de en ufak bir felaket haberinde konserlerin iptal olduğunu da düşünürsek… Ben bu nedenle konserlerden arta kalan günlerimi tiyatro sahneleri için ışık yapmaya ayırmaya çalışıyorum.”
Talha Cenk Yıldırım, kendisini çalıştığı gruplar açısından şanslı buluyor: “İşimizin çok eğlenceli olduğu kesin. En azından benim için. Sevmediğim, ahenk sağlayamadığım kimse ile bu yolda yürümedim bu güne kadar ve bu beni çok memnun ediyor. Çok hoş beşerlerle, çok hoş sohbetler eşliğinde uzun bir seyahatteyiz. Ve bunu yaparken para kazanıp hayatlarımıza devam ediyoruz. Büyük bir lüks.”
Emre Tanrıkulu, müziğin art planındaki işçilerin günübirlik para kazanıyor olduğunu hatırlatıyor. Aktiflikten aktifliğe fiyat alındığını söyleyen Tanrıkulu, bilhassa örgütsüzlüğün en büyük sıkıntılardan biri olduğunu belirtiyor: “Gelirler yalnızca aktiflik bazlı. Sendikanın olmadığı, sahne işçilerini koruyan maddelerin eksik olduğu, müzik birliklerinin tam manasıyla maalesef birlikte olamadığı ve gücünü gösteremeyen bir dal. Gücünü dinleyicisinden alan yanlışsız bir grubun, yanlışsız sanatkarın kanatlarının altında uzun yıllar birlikte çalışması değerli bir nimet.”
Recep Yılmaz ise, “Yaşadığımız nizamda rastgele bir şeyin yararlı ya da parlak olabilmesi en fazla bizim hayal eserimiz olabilir. Sistem adil olmadığı sürece bu türlü bir beklentiye girmek hiçbir bölüm için gerçek değil” diyor.
PANDEMİNİN YARATTIĞI TRAVMA
Müzik bölümü açısından tarihindeki en büyük krizlerden birini ortaya çıkaran Covid-19 pandemisi ve bu nedenle yaşanan kapanmayı da sorduk müzik işçilerine. Hepsi büyük zorluklarla uğraş etmek zorunda kaldıklarını söylüyor. Paylaşılan en bariz his ise “yalnız bırakılmışlık hissi”. Emre Tanrıkulu şunları söylüyor bu hususla ilgili: “Pandemi sürecinde o kadar yalnız kaldık ki. Sıhhat problemleri, aile ve özel hayat, gelecek planları etkilenecek kadar ziyadesiyle ziyan gördük. Suyun yokuşlardan şarıl şarıl basamakları ıslattığı noktada, yokuş çıkarken susuz kaldık. Aslında bunları onlarca kere konuştuk, lakin evvel dal içindeki insanların birbirine, sonrada gerçekleri her vakit görmesini istediğimiz halkın, yani dinleyicinin de bize sahip çıkması gerekmekte. Dünyanın insanın yaratılışı bir sanatken, ruhumuzu besleyen müziğe düşman olunmasına müsaade verilmemesi gerekiyor. Meğer şu an yaşanan ve pandemi gerekçesiyle uygulanan 00:00 yasağına bakalım. Yalnızca müzisyenler değil; okulu sonrası yevmiyeli garsonluk yapan öğrenciden, taksicisine, çorbacısına, fırıncısına kadar bir çok mesleği besleyen sahne sanatları aktiflikleri, maalesef başta imza yetkilisi devlet vazifelileri, sonrasında kendi iç dinamikleri ancak en nihayetinde herkesin üstünde olan dinleyici yani halk tarafından yalnız bırakılmaya da devam ediyor.”
Talha Cenk Yıldırım ise pandemiden ders alınması gerektiği görüşünde. Yıldırım, “Genellikle sıcak para üzerinden ilerleyen, sabit bir ekonomik projeksiyonu olamayan kesimimizde herkes hesabını bilmek konusunda uzmanlaşmalı diye düşünüyorum” diyor.
Uğur Can Lider, pandemi periyodunda daha evvel çalıştığı sanatkarların takviyesini görmüş olanlardan biri. “Pandeminin başlarında ben durumu pek idrak edememişim açıkçası. Birkaç ay dinlenir, ailemle vakit geçiririm diye düşünmüştüm. Ancak vakit geçtikçe hayat zorlaşmaya başladı. Az olan birikimim de tükenince sıkıntı günler geçirdim” diyen Lider, hâlâ kapanma periyodunda yaşadığı ekonomik külfetlerin yaralarını sarmakla uğraştığını belirtiyor ve ekliyor: “Hayat da, bölümümüz de artık daha güç.”
Recep Yılmaz, mesleğini öbür alanlarda da yapabildiği için pandemide bir nebze olsun şanslı olduğunu belirtiyor lakin o da müzik kesiminde birçok insanın öbür alanlara savrulmak zorunda kaldığına şahit olmuş: “Meslek birlikleri müzisyenler dışında teknik takımlara de dayanak fonları oluşturmaya çalıştı lakin taşıma su ile nereye kadar. Bir de devletin yardım fonları müzik kesimindeki işçilerin bu kadar yıldır kayıt dışı çalıştırılması durumu göz önüne serdi, birden fazla insan kayıt dışı çalıştığı için yaptığı işi kanıtlayıp devlet dayanağı alamadı. Devletin bu kadar yıldır tahlil üretememesi ile bu bölüm içerisinde patronajını oluşturmuş sömürü sistemini kurmuş yapımcıların hali ile birleşince pandemide birden fazla insan hiç bir yardımdan faydalanamadı. Beşerler birinci etapta tepki verip bu bahisleri sorgularken konserlerin bir nebze olağana dönmesiyle birlikte tekrardan geçim ve iş kederine düştüler. Günün sonunda insanların hayat çabasından beslenen birebir sömürü tertibi ve birebir meseleler yeniden havada kaldı.”
