Tunceli Lisesi’nde yatılı okurken, bir küme sosyalist gencin çıkardığı mecmuada yazdığı yazılar nedeniyle Hakkari Lisesi’ne sürgün edildi. Burada bir mahallî gazetede yazdığı yazılar nedeniyle bu defa Urla Lisesi’ne sürgün edilmesine karar verildi. Fakat Urla’ya gitmeyerek okulu bıraktı.
İlk romanı ‘Munzur Efsanesi’ni posta yoluyla yayınevine göndermek istedi. Lakin roman yayınevine ulaşmadan Dersim valisinin eline geçiyor ve bu birinci romanı nedeniyle sorgulanıyor. Yazım hayatı birinci romanı yayımlandıktan sonra da baskıyla devam edecektir. Köyü yakılınca yerleştiği Elazığ’da yazdığı ve yayınladığı ‘Harput’taki Hayalet’ romanından sonra gündüz gözüyle hem meskeni hem de işlettiği bakkal dükkanı yakılır. Lakin yazmaktan hiç vazgeçmez ve yazdığı romanların sayısı, ‘Burseya Dağı’ ve ‘Dilsiz’ ile 20’yi bulur.
Dersim’deki köyünde yaşayan Metin Aktaş’ın müellif olarak yaşadıklarını bu formda özetlemek mümkün. Lakin, onun da dediği üzere, onu şekillendiren içine doğduğu ve yaşamakta ısrar ettiği coğrafyadır. Bu coğrafyanın tarihi ve kültürüdür. Romanlarının konusu da içine doğduğu coğrafyadan uzunluk veriyor. Kimi romanda tarihi olaylar ve şahıslar ile acılara ve sürgünlere götürüyor okuru. Kimi romanda ise ‘Burseya Dağı’ ve ‘Dilsiz’de olduğu üzere şimdiki hususlar bir romancının penceresinden bakıyor.
Metin Aktaş ile yakın vakitte yayımlanan ‘Burseya Dağı’ ve ‘Dilsiz’ isimli romanları vesilesiyle görüştük. Romanların yanı sıra onu romancı yapan süreci ve köyde yaşamanın imkanlarını konuştuk.
Metin Aktaş ‘SAVAŞA KARŞI ÇIKMAK HER İNSANIN EN ACİL GÖREVİDİR’
‘Burseya Dağı’nda olaylar Rojava’da sıcak savaşın yaşandığı sırada başlıyor, geriye dönüşlerle Rojova’daki kültürel, etnik ve inanç yapısı tanıtılıyor. Bu romanla savaşın yıkıcılığına ve savaşın hala devam ettiği Rojava’ya dikkat çekmek istediğini söyleyebilir miyiz?
‘Bursaya Dağı’ romanında 15 Mart 2011 yılında başlayıp hala süren Suriye savaşını anlattım. Burseya Dağı, Efrîn kentinde halk ortasında Kürt Dağı olarak bilinen bir dağ. Bu dağda bir teğmenle Nusayri mezhebinde çocuk Ali’nin hayatı kesişir. Savaşın farklı cephesinde savaşan iki insanın hayatını anlatırken savaşın müthişliğini, acımasızlığını anlatmak istedim insanlara. Savaş ölümdür, katliamdır, gözyaşıdır. Farklı inançlardan hatta tıpkı inancın farklı mezheplerinden insanların zalimce birbirlerini boğazladığı bu topraklarda günahsız bir çocuğu acımasız bir katile çeviren bir şeyler var. Bu topraklar yüzyıllardır süren savaş, kan ve gözyaşının merkezi haline gelmişse bunu yalnızca emperyalistlerin kışkırtmalarına bağlamak hakikat değil. Bu topraklarda farklı inançlardan, ömür stillerinden, etnik kimliklerden insanların bir ortada yaşamasını engelleyen geçmişten gelen kadim bir kültür var. Sıkıntıya buradan bakarsak yani şapkamızı önümüze koyup kendimizi, geçmişimizi, inançlarımızı, fikirlerimizi, hayat usulümüzü sorgularsak bunun nedenini buluruz. Yani sorunun nedeni içimizde. Öldürenin de ölenin de “Allahukber” diye bağırdığı, ölenin de öldürenin de kendisini şehit ilan ettiği bir topraktan kelam ediyoruz.
‘Burseya Dağı’ romanı yalnızca bugün hala süren savaşı değil, insanları birbirine düşman kılan bu kadim kültürün geçmişine bir seyahat yapar. Ayetler, hadisler, söylenceler, masallar yüzünden insanların biri birini boğazladığı bu topraklarda farklı bir ses yükselir. Bütün inançlardan, etnik kimliklerden, hayat üsluplarından insanların farklılıklarıyla barış içerisinde yaşadıkları bir ömrün mümkün olabileceğini söyleyen bir ses. Bu ses bu topraklarda zelzele tesiri yaratır. Ve bölgenin bütün zebanileri bu sesi bastırmak için harekete geçer. ‘Burseya Dağı’ romanı savaşın, mevtin yüceltildiği bu topraklarda inatla barışı, farklılıkların barış içerisinde bir ortada yaşayacağını söyleyen insanların hayat hikayesidir.
Burseya Dağı, Metin Aktaş, 22 syf., Dara Yayınevi, 2021.
Savaşın kimseye bir faydası yok. Daha savaş bitmeden bölgede yaşayan ülkelerdeki insanların ömürlerinde yarattığı müthiş sarsıntıyı görüyor, yaşıyoruz. Milyonlarca insan öldü, kentler, kasabalar yok edildi, bombalanan topraklarda milyonlarca canlı çeşidi öldü, milyonlarca insan yaşadığı toprakları terk etmek zorunda kaldı. Savaşa giren ülkelerde yaşayan insanların hayat şekilleri değişti, açlık, sefalet, işsizlik dayanılmaz bir hal aldı. Bugün ülkemizde de bu savaşın acı sonuçlarını yaşıyoruz. Şayet bu savaş bir an evvel sonuçlanmazsa durum gitgide berbatlaşacak, dayanılmaz bir hal alacaktır. Bu yüzden her insanın acil misyonudur savaşa karşı çıkmak, barışı savunmak. Bu roman, barışı savunan, savaşın sona ermesini, farklı inançlardan, kültürlerden, etnik kimliklerden insanların barış içerisinde bir ortada yaşamasını savunan insanların çığlığıdır. Bu çığlığı duyun, zira gidişat hakikaten makûs.
‘ARTIK NEREDEYSE ANADOLU’DA YAŞAYAN HALKLARIN KÜLTÜRÜ HATA OLDU’
‘Dilsiz’deki olaylar ise bütün kurumlarıyla tarikatların egemenliği altındaki bir Kürt kentinde geçiyor lakin şöyle bir şey de var: Kentte örgütlenen tarikat, silah kullanmakla arsına ara koyarken ülke dışında gelen tarikat mensupları pasif buldukları tarikat pirine darbe yapıyorlar. Romandaki şahıslar, ülke ismi vererek, darbeci bölümü casus olarak nitelendiriyorlar. Bu türlü midir hakikaten, Türkiye’deki tarikatların gerektiğinde silah kullanması dış güçlerin oyunu mudur?
Son yıllarda tarikatlar yağmur üzere yağıyor yaşadığımız topraklara. Zira tarikatlar artık bir ekonomik güçtür. Hayatın her alanını kendi denetimlerine alarak kendi hayat üsluplarını, kanılarını, inanç ritüellerini zorla bütün insanlara kabul ettirme gayreti içerisindeler. Ağır ağır kendi ritüellerini sorgulanamaz, değiştirilmez bir dogma üzere topluma kabul ettirmeye çalışıyorlar. 1100 yıllarında Mutezile Mezhebi’nin doğduğu, her şeyin sorgulandığı bu topraklarda bin yıl sonra tarikatların hiçbir ritüeli sorgulanmaz oldu. Her tarikat kendi ritüellerinin değişmez, sorgulanmaz bir dogmaya dönüştürerek bütün insanları zorla, baskıyla kendisine benzetmeye çalışıyor. Bin yıl evvel bu topraklarda Muhyiddin İbnü’l Arabi, “Allaha inanmanın hakikat yolu yoktur, nasıl istiyorsan o denli inan” demişti. Bin yıl sonra tarikatlar kendi ritüellerini mutlak değişmez ilan ederek kendisi üzere inanmayan, düşünmeyen, yaşamayan herkese savaş ilan etti. Hatta birbirleriyle bile savaş halindeler. Birebir inançtan olmalarına karşın ayetler, hadisler, sünnet üzerinden birbirleriyle savaşıyorlar. Bu gidişat gün gelecek, bu gidişatı destekleyen insanların hayatlarını bile tehdit edecektir. Zira niyetler, inançlar beşere hizmet ettiği vakit düzgündür. İnsanüstü bir dogmaya dönüştüklerinde tehlikeli bir hal alırlar. O vakit beşerler ona hizmet etmeye başlar. Yani bir fikrin, bir inancın buyruk ettiği formda yaşamaya başladığınızda artık siz bir kurbansınız. İnsanlık tarihi, softalaşmış fikirlerin, inançların yarattığı müthiş olaylarla dolu.
‘Dilsiz’ romanında tarikat Piri Behzat’ın yaşadığı bu. Kendi yarattığı tabunun kurbanı olmaktan kurtulamıyor. Zira bir noktadan sonra yarattığı tabuyu değiştirme gücünü yetiriyor. ‘Dilsiz’ romanında tarikatın iç savaşını anlatırken şu gerçeğe parmak basmak istedim: Ülkemizde yaşayan Türkler, Kürtler dini kendi kültürleriyle kaynaştırdılar. Birçoğu buna Anadolu İslam’ı diyor. Aslında burada yaşanan bu. Yani Anadolu’da yaşayan halklar İslam dinini Arap kültürüne, gelenek göreneklerine nazaran değil, kendi kültürlerine, gelenek göreneklerine nazaran yorumlayarak ortaya bir sentez çıkardılar. Bu durum uzun mühlet sürdü. Son yıllarda Arap gelenek görenekleriyle bütünleşmiş, Arap olmayan halkların lisanlarını, kültürlerini yok etmeye çalışan bir inanç ekolü topraklarımızda kök salmaya başladı. Siyasal iktidarların desteklediği bu ekol, kendisi üzere olmayan ve Anadolu İslam’ı denilen bu anlayışı sindirmeye, yok etmeye başladı. Romanda anlatılan bu.
Siyasal iktidarlar bu süreci hızlandırmak için ellerinden geleni yapıyor. Milyarlarca lira kaynak aktarılıyor, milyonlarca insan bu alanda harıl harıl çalışıyor. Bu çalışmayı yapanlar teşvik ediliyor, ödüllendiriliyor, ekonomik kaynaklarla besleniyor ve bu tehlikeyi görüp insanları uyarmaya çalışan beşerler cezalandırılıyor. Çok geç olmadan bu siyaset terk edilmeli. Zira bu siyaset tutmayacak, ülkemizi büyük acılara, felaketlere sürükleyecek. Anadolu’nun temel ağacı meşedir. Meşenin kısımlarına hurma aşılanıyor. Bu halk, bu ülke köklerine yabancılaşıyor. Kültürüne yabancılaşıyor. Artık neredeyse Anadolu’da yaşayan halkların kültürü cürüm oldu. Ormanların yok edilmesine, suların kirletilmesine, insan ırkıyla birlikte yaşayan canlı cinslerinin yok edilmesine, savaşlarla milyonlarca insanın yok edilmesine, bayanların hayvanlar üzere zalimce boğazlanmasına, minimum fiyat altında bir fiyatla sendikasız, sigortasız çalıştırılmasına, beşerler ortasındaki ekonomik eşitsizliğe, adaletsizliğe karşı çıkmayan, büyük servetlere, holdinglere sahip bir ‘din adamı’ anlayışı hâkim olmaya başladı topraklarımızda. Bir Afrikalı şöyle demiş: “İngilizler topraklarımıza geldiğinde bizim topraklarımız, zenginliklerimiz vardı, onlarınsa İncil’leri. Artık bizim İncilimiz, onlarınsa toprakları, zenginlik kaynakları var.” Bir musibet bin nasihate bedel, demiş cetlerimiz. ‘Dilsiz’ romanımda bu tehlikeli gidişatı anlatmak istedim.
‘İNSANLARIN ACISINI UNUTMAM MÜKÜN DEĞİL’
Daha lisedeyken yazdıklarınızla Ovacık’tan Hakkâri’ye, oradan da Urla’ya sürüldünüz lakin yazmaktan hiç vazgeçmediniz. Artık durup düşününce neydi sizi yazmaya iten şey?
Yazma olayı insanın iç dünyasına yaptığı manevî bir seyahattir. İnsanın iç dünyasını belirleyen, şekillendiren de yaşadığı coğrafya, yaşadığı kültür, yaşadığı hayat stilidir. Ben hayatı tanımaya başladığımda hem ailem hem birlikte yaşadığımız beşerler o kadar fakirdi ki… Bir göz toprak damlı konutumuzu çitle ortadan ikiye bölmüşlerdi. Bir tarafında hayvanlar bir tarafında biz yaşıyorduk. Köyümüzdeki bütün insanların konutları bu haldeydi. Ben hayatı tanımaya başladığımda 1937- 1938 yıllarında yakılıp yıkılarak nüfusunun yüzde sekseni öldürülmüş köyümüzün insanlarının hayatta kalanları sürgüne gönderilmiş, 1947 affıyla sürgünden geri dönmüş beşerler, tekrar yeni bir hayat kurmaya çalışıyorlardı. Bu çok güç bir hayattı. Kışlar çok uzun sürer, metrelerce kar yağar, insanların dünyayla irtibatları kopar, kurtlar sürüler halinde köyümüze saldırır, hastalıktan beşerler ölür. Yiyecekler biter, bahar geldiğinde beşerler canlarının yarısını geride bırakır. Çok güç koşullarda yeni konutlar yapan, yeni ağaçlar diken bu beşerler, 1994 yılında yine topraklarından sürüldüler. 1937-1938 katliamından kurtulmayı başarmış beşerler ikinci sürgüne dayanamayarak kentlerin varoşlarında öldü (bunların içerisinde annem ve babam da vardı).
Ben bu türlü bir hayatın içerisinde büyüdüm. İç dünyamı bu hayat şekillendirdi. Dünyanın neresine gidersem gideyim, içerisinde büyüdüğüm insanları unutmam mümkün değil. Daima bu insanların acılarını, sefaletini, 1937-1938 yıllarında öldürülmüş akrabaları, babaları, kardeşleri, anneleri, komşuları için döktükleri gözyaşlarını anlatıyorum. Ne kadar anlatsam da hiçbir vakit gereğince anlattığımı düşünmedim. Galiba ne yaparsam yapayım, ne kadar yazarsam yazayım asla gereğince anlattığıma inanmayacağım. Birçok çoktan ortamızdan ayrılmış bu insanların imgeleri gözlerimin önünden silinmeyecek, gözyaşları, ağıtları hiçbir vakit dinmeyecek, hiçbir vakit ruhsal bir huzura erişemeyeceğim.
Dilsiz, Metin Aktaş, 200 syf., Dara Yayınevi, 2021.
‘ORMAN FARKLI AĞAÇLARLA GÜZELDİR’
Siyasi yazılarla başladınız yazmaya lakin daha sonra edebiyata, romana yöneldiniz. Örgütlü siyasetle ortanıza uzaklık koyunca mı yöneldiniz edebiyata?
Ben örgütlü çabaya inanan bir beşerim. Eşitsizliği, sömürüyü, baskıyı, savaşları yok etmek için örgütlenmenin değerini bilen bir beşerim. Lakin birey olarak kendimi hiçbir vakit bir çemberin içerisine mahpus etmeyi kabul etmedim. Her vakit en inandığım şeyi bile sorgulama cüretini gösterdim. Ve şuna inanıyorum ki bu hayatta hiçbir şey ebedi ve ezeli değildir. Her şey değişmeye, yenilenmeye mahkûmdur. Bugün hakikat olan yarın yanlış olabilir. Bugün bir gereksinim olan yarın gereksinim olmayabilir. Her şeyi belirleyen vakittir. Değişmeyen, ebedi olan tek şey vakittir. Yeryüzünde insan hayatında olan her şey değişmeye, yenilenmeye mahkûmdur. Bugün ülkemizde, yaşadığımız coğrafyada inançlarını, kanılarını, hayat şekillerini ebedi ve ezeli görüp kendisi üzere yaşamayan, inanmayan, düşünmeyen insanları yok edip zorla kendisine benzetmeye çalışan insanların uğraşları beyhude. Hiçbir şey sonsuz değil. Görmeyi bilirsek hayat o kadar çeşitli ki, o kadar varlıklı ki hiçbir yanlışsız bu hayatta birlikte yaşadığımız çeşitlerin mutlak doğrusu olamaz. Bir kuzuya şeytanı çiz desek kesinlikle insanı çizer. Milyonlarca çeşidin iç içe yaşadığı bir ormanda yaşadığımızı bileceğiz lakin bir kayın ağcı, çam ağacı ya da kavak ağacı olduğumuzu da unutmayacağız. Zati ormanı hoş kılan da bu farklılıklar değil mi? Hepimiz çam ağacı olsaydık orman çok daha mı hoş olacaktı güya?
Yazmaya başlarken ustam dediğiniz muharrirler var mıydı? Varsa hangi kitaplar size yazmak için ilham verdi?
Beni etkileyen kitapların, muharrirlerin listesini yazmaya kalksam bir kitap olur. Lakin gençlik yıllarımda beni en çok etkileyen romanlardan aklıma birinci gelenler. Maksim Gorki’nin ‘Ana’sı, Viktor Hugo’nun ‘Sefiller’i, Tolstoy’un ‘Savaş ve Barış’ı John Steinbeck’in ‘Gazap Üzümleri’, Orhan Kemal’in ‘Hanımın Çiftliği’… Bunlar aklıma birinci gelenler.
Köyde yaşıyorsanız yayınevlerinden eleştirmenlerden uzaktasınız, bu sizi muharrir olarak nasıl etkiliyor? Okurla buluşmanız sıkıntı oluyor mu?
Köyde yaşamış olmam yazdıklarımı okuyucuya ulaştırmamı olumsuz etkiliyor. Lakin yapabileceğim bir şey yok. Zira ben bu hayatı seviyorum.
Yazdıklarınız nedeniyle devlet güçleri tarafından baskıya uğradınız, konutunuz ve dükkânınız yakıldı, bütün bunlara karşın Dersim dışına büyük bir kent de ya da rastgele bir Avrupa ülkesinde yaşamayı düşündünüz mü?
Zaman vakit düşündüğüm oldu lakin ayaklarım bir türlü terk etmedi doğduğum toprakları. Zira seviyorum bu toprakları, bu insanları.
Yazmak dışında günleriniz nasıl geçiyor köyde. Öteki bir uğraşınız var mı?
Zamanımın büyük çoğunluğunu toprakla uğraşmakla geçiriyorum. İki yüz kök ceviz, yüz kök meyve ağacı yetiştirdim. Onlar büyüdü, meyve veriyor artık. Onlara bakarken çok keyifli oluyorum. Bugüne kadar yirmi roman yazdım, inanın ki bu romanların varlığı, diktiğim bir ağaç kadar keyifli etmiyor beni. Zira her ağaçtan kuşlar, karıncalar, böcekler, ayılar yüzlerce canlı çeşidi yararlanıyor. Bunu bilmek beni sonsuz memnun ediyor, huzura kavuşturuyor. Anladım ki hiçbir şey insanı toprakla uğraşmak kadar keyifli etmiyor. Topraktan doğduk, günü geldiğinde ona döneceğiz.
