Metaverse’te gerçekten bir şeyin ‘sahibi’ olabilir misiniz?

Kripto para meraklıları ortasında yaygın olsa da yasal açıdan problemli olan kıssa, NFT’lerin, metaverse’teki dijital öğelerin gerçek mülkiyetine iki nedenden dolayı imkân tanıması: Ademi merkeziyetçilik [ing. decentralization ] ve birlikte çalışma. Bu iki teknolojik öge, kimi kesitlerin, dijital paraların farklı metaverse uygulamalarında, ortamlarında ve oyunlarında kullanılabilen tartışılmaz bir mülkiyet ispatı taşıdığını öne sürmesine neden oldu. Ademi merkeziyetçilikten ötürü, birtakım bölümler, rastgele bir bireyin ya da şirketin müsaadesi olmaksızın, istediğiniz fiyattan blok zincir üzerinde sanal eşya alım satımının yapılabileceğini de savunuyor.

Bu savlara rağmen, sanal “sahiplerin” yasal statüsü büyük oranda daha karmaşık. İşin gerçeği, metaverse varlıklarının var olan mülkiyeti, mülkiyet hukuku tarafından değil, mukavele hukuku tarafından yönetiliyor. Mülkiyet hukuku, teknoloji siyaseti ve yasal mülkiyet alanlarında çalışan bir hukuk uzmanı olarak, pek çok şirketin metaverse üzerinde “mülkiyet” diye isimlendirdiği şeyin fizikî dünyada var olan mülkiyetle tıpkı şey olmadığını ve tüketicilerin dolandırılma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu düşünüyorum.

METAVERSE’TE SATIN ALIM

Metaverse aleminde bir eser satın aldığınızda, satın alma süreciniz hiç kimsenin kontrolü altında olmayan ve süreç kayıtlarının silinemediği ya da değiştirilemediği bir dijital kayıt defteri olan bir blok zincirde gerçekleşen bir süreç olarak kaydedilir. Satın alım süreciniz size yalnızca eşsiz bir bit dizisi olan bir NFT’nin mülkiyetini sunar. NFT’yi, yalnızca sizin açabildiğiniz ve metaverse’te nereye giderseniz gidin yanınızda “taşıdığınız” bir kripto cüzdan içinde saklarsınız. Her NFT makul bir sanal öğeye bağlıdır.

NFT’niz kripto cüzdanınızda olduğu için, hiç kimsenin cüzdanınızın özel anahtarına ulaşmadan NFT takviyeli sanal dairenizi, kıyafetinizi ya da sihirli değneğinizi sizden alamayacağını düşünmek kolaydır. Bundan dolayı, pek çok insan NFT ve dijital öğenin tek ve birebir olduğunu düşünür. Uzmanlar dahi NFT’leri kendi dijital zenginlikleriyle bir tutuyor ve NFT’ler şahsî mülk olduğundan, sanal dünyada dijital mallara sahip olmanıza imkan sağladıklarını belirtiyorlar.

Ne var ki, bir metaverse platformuna dahil olduğunuzda öncelikle platformun sunduğu hizmet koşullarını, kullanım şartlarını ya da en son kullanıcı lisans mukavelesini kabul etmeniz gerek. Bunlar, kullanıcıların ve metaverse platformunun hak ve misyonlarını belirleyen, yasal düzlemde bağlayıcı olan dokümanlardır. Maalesef ve pek şaşırtan olmayan bir formda, neredeyse hiç kimse hizmet kurallarını nitekim okumaz. Yapılan bir araştırmada, kullanıcıların yalnızca yüzde 1,7’sinin hizmet koşulları dokümanına gömülü bir “alt atama maddesini” fark ettiği ve bunu sorguladığı ortaya çıktı. Geri kalan herkes farkına varmaksızın ‘ilk göz ağrısını’ kurgusal çevrimiçi servis sağlayıcıya vermişti.

Metaverse platformlarının sanal mülkiyetin yasal detaylarını sunduğu yer ise bu uzun ve bazen anlaşılmaz olan dokümanlardır. Blok zincirin kendisinden farklı olarak, her metaverse platformunun hizmet kaideleri merkezidir ve tek bir şirketin tam kontrolü altındadır. Bu durum ise yasal mülkiyet açısından çok derece sıkıntılıdır.

Birlikte çalışabilirlik ve taşınabilirlik, metaverse’in belirleyici özellikleridir; yani gayrimenkul harici sanal malınızı (avatarınızı, dijital sanat yapıtınızı, sihirli değneğinizi) bir sanal dünyadan ötekine taşıyabilmeniz gerekir. Bununla birlikte, günümüzün sanal dünyaları birbirine bağlı değil ve bir NFT’nin kendisinde, onu mesela ‘sihirli bir değnek’ diye etiketleyen hiçbir şey bulunmaz. Mevcut haliyle, her platformun NFT’leri kendi tescilli dijital varlıklarına bağlaması gerekir.

SANAL DİPNOTLAR

Hizmet kaideleri altında, satın alınan NFT’ler ve satın alınan dijital eserler neredeyse hiçbir vakit birebir değildir. NFT’ler blok zincir üzerinde bulunur. Buna rağmen, metaverse’teki yerler, eserler ve karakterler, inançlı ve dışardan ulaşılamayan veritabanlarına sahip özel kodlar çalıştıran makul sunucularda bulunur.

Bu durum, dijital varlıkların bütün görsel ve fonksiyonel taraflarının -yani onlara rastgele bir bedel katan özelliklerin- blok zincirinde hiç var olmadığı manasına gelir. Bu özellikler baştan sona özel metaverse platformlarınca denetim edilir ve tek taraflı denetime tabidir.

Platformlar, hizmet kaidelerine dayanarak, dijital varlıkları orjinal NFT kimlik kodlarından ayırıp sahip olduğunuz ögeleri yasal olarak silebilir ya da diğerine verebilir. Sonuç itibariyle, dijital satın alım sürecinizle birlikte gelen NFT’nin sahibi olsanız dahi, yasal açıdan dijital varlıkların mülk yahut denetim sahibi değilsinizdir. Bundan çok, platformlar, dijital varlıklara yalnızca istedikleri müddet boyunca erişmenize müsaade verir.

Mesela, bir gün metaverse’te sahip olduğunuz dairenize 200 bin dolarlık bir dijital tablo alabilir ve bir sonraki gün kendinizi metaverse platformundan atılmış bulabilirsiniz ve veritabanlarında özgün olarak tescilli biçimde saklanan tablonuz silinebilir. Kesin olarak konuşursak, orjinal kimlik koduyla blok zincirinde hâlâ birebir NFT’nin sahibi olsanız da artık fonksiyonel açıdan tablonuz bir işe yaramaz ve finansal açıdan bedelsizdir.

Şüphesiz biçimde sarsıcı olsa dahi, bu çok uzak bir senaryo değil. Platform şirketi açısından makul bir ticari davranış olmayabilir; ama maddede bunu engelleyecek hiçbir şey mevcut değil. Sandbox’ta satın alınan 4 milyon dolarlık sanal gayrimenkule dair kullanım şartlarını ve ayrıcalıklı NFT kullanım şartlarını düzenleyen metaverse şirketi -tıpkı öteki pek çok NFT ve metaverse platformu gibi- kendi takdirine bağlı olarak satın aldığınız dijital varlıklar üzerindeki kullanım ve hatta bunlara erişim imkânınızı sona erdirme hakkını gizli meblağ.

Eğer Sandbox, başka insanların platformdan “istifade etmesine” müdahale edip etmediğinize dair öznel yargılar gerektiren, platformun yasakladığı davranışlardan rastgele birini gerçekleştirdiğinize “makul ölçüde inanırsa”, kullanıcı hesabınızı hiç beklemeden askıya alabilir ya da sona erdirebilir ve NFT’nizin görsellerini ve tasvirlerini platformundan kaldırabilir. Bunu, size rastgele bir bildirimde bulunmadan yahut sorumluluk üstlenmeden yapabilirler.

Aslında Sandbox, bu üzere durumlarda, yasaklanan faaliyetler sonucunda edindiğinizi düşündüğü NFT’lere derhal el koyma hakkını bile öne sürer. Blockchain tabanlı NFT’lere nasıl başarılı bir biçimde el konacağı teknolojik bir açmaz olsa da bu, ‘sanal mülkiyet’ diye isimlendirilen olgunun geçerliliğine dair daha fazla soruyu ortaya çıkarıyor. Conversation sitesi yorum almak için Sanbox’a başvurmasına karşın bir cevap alamadı.

YASAL AÇIDAN BAĞLAYICILIK

Sanki bu hususlar gereğince kaygılandırıcı değilmiş üzere, birçok metaverse platformu hizmet koşullarında rastgele bir vakitte çok az ya da hiçbir bildirimde bulunmaksızın değişikliğe gitme hakkını gizli meblağ. Bu ise, kullanıcıların “satın aldığı” varlıkların ve hatta tüm hesaplarının silinmesine yol açması beklenen, yakın vakitte yasaklanan rastgele bir davranışta bulunmadıklarından emin olmak için koşulları daima olarak gözden geçirmeleri ve yine okumaları gerektiği manasına gelir.

Teknoloji tek başına metaverse’te bulunan dijital malların gerçek mülkiyetinin önünü açmaz. NFT’ler, metaverse platformlarının bugün itibariyle sahip olduğu ve mukaveleye dayanan hizmet kuralları kapsamında sahip olmaya devam edeceği merkezi kontrolün etrafından dolaşamaz. Sonuçta, metaverse’in, olmayı vaat ettiği şeye evrilmeden evvel teknolojik yeniliklerle birlikte yasal ıslahatlara muhtaçlık var.

Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)