Ata Devrim
‘Freud’un Teorisinde ve Psikanalizin Tekniğinde Ben’ başlıklı kitabı oluşturan Lacan, 1954-1955 yıllarında verilen seminerlerde – Jean Hyppolite üzere ünlü isimlerle de diyaloğa girerek – dinleyicilerine “ben” mefhumunun merkezi niteliğine kuşku ile bakmaya davet eder. Analitik ortamın Lacan ve öbür psikanalistlere sunmuş olduğu şey katiyen bütünleşmiş bir yapı değildir. Her vakit bir kaçış, direnç ve örtüleme ile sürüp giden döngüsel bir devinim kelam hususudur. Yıllar içerisinde Lacan’ın söylevlerine üslup olarak yerleşen de emsal bir devinimdir. Esas hedef, dinleyici ile psikanalist ortasında empatik bir bağ oluşturmaktır. Tahlile husus olan özneler hiçbir biçimde net bir aynalama ortaya koymamaktadır. Çoklukla analiste teslim edilen parçalanmış bir aynadır. Lacan da çok değerli detayları dinleyicilerine kimi vakit karmaşık uslamlamalar yoluyla sunar. Kuşkusuz, ince ve parlak çıkarımlara ulaşmanın öteki bir yolu yoktur.
Söylevi yönlendiren plan ise döngüsel üsluptan farklı olarak tarihi niteliklidir; Lacan, Freud’un katettiği ve birbirleriyle bilimsel ihtiyaçlar bağlamında buluşan entelektüel adımları diyalektiksel bir hikaye olarak sunar. Freud’un adımlarını önceleyen bilimin genel hikayesi de “ben” mefhumunun tarihçesini içerir. Makinenin üretim üsluplarına ve fikir kalıplarına olan tesiri üzerinde duran Veblen üzere Lacan da makinenin felsefi ve bilimsel yaklaşımları nasıl biçimlendirdiğinden kelam eder. Freud’a dönersek, o, haz unsurunun yanında bir de gerçeklik unsurunun olduğunu söylemişti lakin bunlar gerçekte birbirlerinden temelde farklı şeyler değildi. Lacan’ın deyişiyle gerçeklik unsuru “gecikmeli” bir haz unsurudur. Haz prensibi gerçekte bir tansiyon olarak hazzı sonlandırma maksadını güderken gerçeklik prensibi hazzın sürekliliğini teminat altına almakla yükümlüdür. Ne var ki, Freud, her iki unsurun de ötesinde mevt içgüdüsüyle ilişkilendirdiği bir “yineleme zorlantısı” ile karşılaştığında devreye psişik aygıtları sokma gereğini duymuştur.
Freud’un Teorisinde ve Psikanalizin Tekniğinde Ben, Jacques Lacan, Tercüman: Savaş Kılıç, 60 syf., Metis Yayıncılık, 2021. Lacan, seminerlerinde metodolojik kuşkularını da lisana getirir. Analitik ortamda elde edilen bulguların üzerine belli ön kabuller ile hamle edilmesini yadırgayarak bu davranış biçimini “analistin direnci” olarak yorumlar. Oysa hiçbir şey kesin değildir. Oidipus miti, Freud’un merkezde konumlandırdığı cinsel dilek yanında mevti de içerir. Kelam konusu mitte kehanet doğrulandıktan sonra Oidipus ölür. Yazgının gerçekleşmesi ile mana yitimi dediğimiz şey tecrübelenir. Sırada vefat vardır. Ne değişik ki yıllar evvel birebir paralelde gezinmiş olan Heidegger, öbür varlıklardan farklı olarak, insan için mana yitimi ile mevtin tıpkı anda gerçekleşmediği sonucuna ulaşmıştı.
1954-1955 tarihli seminerlerin kıymeti, bunların Lacan’ın “Öteki” ile ilgili analitik teorisini içermesidir. Bir küçük bir de büyük öteki vardır. Büyük öteki, başka özne ve bu özneyle irtibatı sağlayan sembolik tertiptir. Küçük öteki ise gerçek manada bir özne değil, ben’in bir yansımasıdır. Lacan’a nazaran analitik ortamda analistin bu ayrımı dikkate alması ve tahlil edilenin kendisine yönelik “küçük öteki olma” taleplerini karşılamaması gerekir. Günümüzde de – sözgelimi Bruce Fink üzere – Lacancı teorisyenler, yansıtmalı özdeşimin terapötik pahasını sorgulamaktadırlar.
Seminerler, kelamı edilenler de dahil olmak üzere varlıklı bir içerik sunar. Lacan, ünlü İngiliz psikanalist W.R.D. Fairbairn’in “ben” yaklaşımına yönelik tenkitlerini dinleyicileriyle paylaşır. Oidipus karmaşasında babanın gerçekte kimi temsil ettiği tarafında kuşkularını lisana getirir. Sansür ve bastırma ortasındaki ayrım çizgisini vurgular. Sonuç olarak, psikanalitik teoriler ile ilgilenen ve Lacan’ın temel görüşleri üzerine bilgi sahibi olmak isteyen çabucak herkes için ‘Freud’un Teorisinde ve Psikanalizin Tekniğinde Ben’in değerli bir kaynak olduğu rahatça söylenebilir.
