Danielle Parsons
Taksonomi, yani canlı organizmaların birbirleriyle çeşit olarak nasıl ilişkilendiğinin incelendiği disiplin, 1700’lerden bu yana var olmuştur. Bilim insanları ve felsefeciler, bir tipi neyin çeşit yaptığını uzun vakitten beridir tartışıyor olsalar da, taksonomistler her bir tipi ‘ortak biyolojik özellikler paylaşan bir küme organizma’ olarak değerlendirirler. Biyoloji araştırmacıları ve tabiat koruyucular açısından yeni çeşitlerin keşfedilmesi ve tanımlanması temeldir; çünkü cinsleri bir tahlil ünitesi olarak kullanırlar. Bunun yanı sıra, tipler tarım, avcılık ve balıkçılık bağlamında ekonomik açıdan kıymet taşırlar ve ABD Kuşağı Tükenmekte Olan Çeşitler Yasası üzere özel yasal statülere sahiptirler.
YALNIZCA YÜZDE 10’U RESMİ OLARAK TANIMLANDI
Ne var ki, bilim insanları, yıllar içinde gerçekleşen keşif eğilimlerini temel alarak, gezegende var olan çeşitlerin tahminen yalnızca yüzde 10’unu resmi biçimde adlandırabilmiş ve tanımlayabilmişlerdir. Bilgi alanındaki bu boşluk, ‘Linnaeus açığı’ diye isimlendirilir. Bir tıbbın nasıl tanımlanacağı konusundaki uyuşmazlıkların mı, zayıf araştırma metodolojisinin mi yoksa başka kimi faktörlerin mi bu boşluktan sorumlu olduğu şimdi belirsizliğini koruyor.
Bizler, evrimsel biyoloji alanında çalışan bilim insanlarıyız ve çeşitleri daha yeterli sınıflandırmanın yollarını bulma sorunu, araştırmamızın odağında yer alır. Genetik tahlil prosedürleri ve yapay zeka kullanarak, tek bir kümede bir ortaya getirilen kapalı kalmış cinsleri tespit edebiliyor ve nerede ve ne cins olabileceklerini öngörebiliyoruz. Ulaştığımız bulgular tıpkı vakitte cinslerin tanımlanması alanındaki bu eksikliğin potansiyel sebeplerinden birini de ortaya koyuyor: Taksonomi bilimine yapılan yetersiz yatırım.
GİZLİ CİNSLER KEŞFEDİLMEYE DEVAM EDİYOR
Son araştırmamız için memeliler üzerinde ağırlaşmayı tercih ettik. Nispeten büyük olmaları ve beşerler için yiyecek, arkadaşlık ve cümbüş kaynağı olarak taşıdıkları bedel nedeniyle, göğüslü cinslerinin birçok kısmının hâlihazırda tanımlanmış olma ihtimalinin daha yüksek olduğunu kestirim ediyorduk.
Aslında birinci misyonumuz, iki ya da daha fazla tipi içerebilecek bilinen çeşitleri tespit etmekti. Bunu gerçekleştirmek emeliyle, 4300 adet sınıflandırılmış tipten alınan 1 milyon gen dizisini inceledik ve yüksek bir genetik çeşitlilik sergileyen gen dizisi kümelerini saptayarak dataları evrimsel bir modelle eşleştirdik. Daha evvel tek bir küme altında sınıflandırılan yüzlerce bilinmeyen çeşit keşfettik. Ulaştığımız bu bulgu daha büyük ölçekte olsa da, eski araştırmalarda elde edilen sonuçları yansıttığı için beklenmedik değildi.
GİZLİ TİPLER NELER VE NEREDELER?
Bu potansiyel olarak gizlenmiş haldeki tiplerin varlığını tespit ettikten sonra, ikinci misyonumuz ortak özelliklerinin neler olduğunu ortaya çıkarmaktı. Bunu gerçekleştirmek için, muhakkak bir sonuçla ilgili bir iddia yürütmek gayesiyle çok sayıda farklı değişkenden bilgi toplayan bir makine tahsili biçimi olan ve ‘rastgele orman analizi’ ismi verilen bir data bilimi tekniğini kullandık. Bu, Netflix’in izlemek isteyebileceğiniz diziler önermek için kullandığı tekniği andırır.
Bizim durumumuza gelirsek, zati bilinen bir çeşidin bir kadro saklı çeşitler içerip içermediğini kestirim etmek istedik. Kullandığımız tahminsel değişkenler, ortak göğüslü habitatlarının iklimi üzere çevresel etkenleri ve fizikî özellikler, coğrafik erişim, üreme ve hayatta kalma modelleri üzere cinse has etkenleri içeriyordu. Bunun yanı sıra, bilim insanlarının araştırmalarını yürütmek için kullandıkları tekniklere, araştırmaya dayalı etkenleri de ekledik. Toplamda, modelimizi oluşturmak gayesiyle yaklaşık 3.8 milyon data noktası topladık. Modelimizi temel aldığımızda, en fazla üç tip tahminsel değişkenin öne çıktığını gördük.
Birinci tip, tıbbın beden kütlesi ve coğrafik alan gibisi özelliklerini taşıyordu. Araştırma sonucunda ulaştığımız sonuçlar, nispeten geniş erişim uzaklıklarına sahip küçük memeliler ortasında keşfedilmemiş çeşitlerin mevcut olmasının mümkün olduğunu ortaya koyuyor. Bu durum, her şeyin eşit bir haldeyken, bilim insanları açısından, daha büyük hayvanlara kıyasla küçük hayvanlarda görülen fizikî farkları tespit etmenin daha güç olması nedeniyle mantıklı olabilir.
İkinci tip iklimdi ve gündüz ve gece sıcaklıklarında büyük bir fark görülen nemli ve sıcak bölgelerde daha fazla kapalı tıbbın bulunması muhtemeldir. Bu durum, büyük olasılıkla tropik yağmur ormanlarının çok yüksek bir düzeyde göğüslü çeşitliliği barındırma eğilimi taşıdığı gerçeğini yansıtır.
Üçüncü tip, müzelerdeki koleksiyonlarda bulunan örneklerin coğrafik dağılımından ve bilinen bir çeşidin bilimsel isminden kelam eden son yayınların sayısı da dahil olmak üzere, araştırma gayretiydi. Bu konu, bilimsel topluluğun muhakkak bir memeliye gösterdiği ilgi düzeyinin bu canlının tanımlanıp tanımlanamayacağını öngörmesi nedeniyle, yeni memelileri tespit etmede birden fazla vakit araştırmacıların tesirli olduklarını düşündürür. Bu, belirlediğimiz genel özelliklerin, son 30 yıl boyunca duyurulan yeni göğüslü çeşitleriyle nasıl eşleştiğinin yanı sıra, modelimizin bilim insanlarının hâlihazırda bilinmeyen çeşitler bulmak gayesiyle araştırdığı alanları tanıdığı gerçeğiyle de desteklenir.
BİLİNMEYEN TİPLER JENERASYON TÜKENMESİ TEHDİDİ YAŞIYOR
Bir asteroidin dinozorları yok edişinden beridir Dünya’nın en büyük yok oluş kriziyle yüz yüze geldiği bir periyotta, Dünya’daki keşfedilmemiş pek çok tıbbın tespit edilmesinin ve tanımlanmasının biyolojik çeşitliliğin korunması eforuna yardımcı olmak bağlamında büyük ehemmiyet taşıdığına inanıyoruz.
Araştırmamız hâlâ keşfedilmeyi bekleyen pek çok göğüslü olduğunu ortaya çıkarsa da, öbür türlerinkine kıyasla göğüslü çeşitliliği zati görece yüksek bir seviyede kayıt altına alınmış durumda. Var olan göğüslü tiplerinin yaklaşık yüzde 80’inin daha evvel tanımlandığını, böcekler ya da akarlar üzere daha yüksek çeşitliliğe sahip olan göğüslü olmayan kümelerden çok daha yüksek bir orana ulaşıldığını gördük.
Yeni çeşitlerin keşfedilmesi ve tanımlanması, bütün bilimsel araştırmalarda olduğu üzere büyük eforlar gerektirir. İncelediğimiz ham bilgilerin toplanmasından büyük ölçüde tabiat tarihi müzeleri sorumludur ve genetik ve biyoçeşitlilik veritabanları, bu bilgilere erişebilmemizi imkanlı hale getiren altyapıyı sağlar. Meslektaşlar ve büyük bilgisayar ağları ortasındaki bilgi paylaşımı kültürü, gereksinim duyduğumuz binlerce saatlik araştırma sürecine takviye verdi. Araştırmalarımız fakat taksonomik araştırmalara sağlanmaya devam eden yatırımlarla mümkün oldu.
Biyoçeşitlilik alanında çalışan bilim insanları, gezegenimizdeki büsbütün insani aksiyonlardan kaynaklanan altıncı kitlesel yok oluş sürecinin ortasında, biyoçeşitliliği yaratan ve devam ettiren süreçleri daha âlâ anlamak için adeta yarış halindeler. Taksonomistler, kuşağı tükenmeden evvel etrafımızdaki tipleri tespit etme zahmetiyle karşı karşıyalar. Elimizdeki bulgular, hâlâ kat etmemiz gereken uzun bir yol olduğunu gösteriyor.
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
