Kâbus Sokağı: İnsan nasıl canavar olur?

1909 da Amerika da doğan Gresham küçük yaşlarda tanıştığı karnavallardan çok etkilenir Bu gizemli büyülü dünya onun hayal âlemini Escort tekrar biçimlendirir güya Anne ve babası şimdi küçükken boşandığı için Gresham ın hayatı da savrulmaya başlar İki defa evlenip boşanır İspanya İç Savaşı na istekli olarak katılır alkolizmle tüberkülozla boğuşur ve başarısız bir intihar teşebbüsünde bulunur

Gresham ın debdebeyle geçen hayatı 1939 da İspanya dan Amerika ya dönüp bir mecmuada editörlük yapmaya başlamasıyla biraz nizama girer Tekrar evlenir ve bu vakte kadar dağınık bir disiplinle ilerleyen yazı dünyası da bu tertipten nasibini alır

İlk kitabı ve birinci romanı olan ‘Kâbus Sokağı’ 1946 da yayınlanır Kitap beklenenin çok üstünde bir muvaffakiyet göstererek çoksatanlar ortasına girer İlerleyen yıllarda başta karnavallar olmak üzere çeşitli bahislerde kurgu dışı kitaplar muharrir lakin hiçbiri ‘Kâbus Sokağı’nın muvaffakiyetini yakalayamaz

İNSAN HER ŞEYE ALIŞIR

‘Kâbus Sokağı’ Gresham ın Türkçeye çevrilen tek kitabı O da geçtiğimiz günlerde İthaki Yayınları etiketi Avi Pardo nun çevirisiyle raflara girdi Belirtmekte yarar var ‘Kâbus Sokağı’ İthaki Gölge serisinin ikinci kitabı Birincisi de Jim Thompson ın ‘İçimdeki Katil’i Cürüm edebiyatının kıymetli örneklerini okuyacağımız bu serinin öteki kitaplarını da merakla beklediğimi söyleyeyim

‘Kâbus Sokağı’ bir karnavalda oradaki dünya etrafında geçer Olayın başkişisi Stan bir tesadüf yapıtı rastladığı karnavalda küçük bir görevle çalışmaya başlar ve yeteneğine bir de öğrenme kabiliyeti eklenince kısa vakitte düzgün bir mentalist olur Dahası işin bütün hilesini ve insan okumayı öğrenir Böylelikle karnavalda tanışıp âşık olduğu Molly yle birlikte gözlerini üst dikerek yeteneklerini lüks yerlerde zenginlere sergilemeye başlar

Kabus Sokağı William Lindsay Gresham Tercüman Avi Pardo 312 syf İthaki Yayınları 2021

Kitabın başında Stan in karnavala birinci geldiği anlarda karşılaştığı bir canavar vardır Canavar diye tabir edilen bu kişi insanlıktan çıkmış kafese kapatılan biridir ve gösterisi de önüne atılan canlı tavuk fare üzere hayvanların boyunlarını ısırarak kopartmaktan onların kanını içmekten ibarettir Kitapta canavar olarak geçen bu tabirin İngilizcesi geek tir Geek de mentalist sihirbaz akrobat üzere bir yetenek ismidir aslında Periyodun karnaval kültürüne ve İngilizce sözcüklere bakıldığında geek ler hakikaten de bu işi yaparlar bir canavar üzere hırpani biçimde davranarak tavukların başını ısırarak koparır ve seyircilere endişe verirler

Stan birinci kez bir canavarla karşılaştığı için çekinir fakat sonra bir insanın neden bu türlü bir işi kabul ettiğini düşünür Karnavalın sahibi Clem bunu şöyle açıklar

Bir adam seçersin canavar falan değildir ayyaştır Günde bir şişe içen budalanın biri Ona şöyle dersin Sana küçük bir iş sunabilirim Süreksiz bir iş Yeni bir canavara muhtaçlığımız var Bunu bir hafta boyunca yapar ve ona her gün şişesini verirsin bir de yatacak yer Bir hafta sonra ona Gerçek bir canavar bulmam gerekiyor işin bitti dersin Bu onu korkutur zira alkoliklerin en büyük korkusu mahrumluk krizine girmektir O gece konuşmayı uzattıkça uzatırsın düzgünce abartırsın Ve sen konuşurken o ayılacağını ve krize gireceğini düşünüyordur Sonra tavuğu fırlatırsın Canavarlaşır

‘Kâbus Sokağı’ esasen Clem in bu uzun tiradı üzerine heyetidir Canavar ne demek insan nasıl ve hangi şartlarda canavarlaşır sonucu ne olur

CANAVARLIK VE TANRI

Kitaptaki bir başka değerli detay ise tarot kartlarıdır Stan karnavalda Medyum Zeena ve onun hilecisi Pete ile çalışmaya başlar Zeena fırsat bulduğunda kendi ortalarındayken tarot bakar ve insanlara çeşitli şeyler söyler Bunlara da kimse inanmaz doğal lakin Stan in mukadderatıyla ona çıkan kartlar enteresan biçimde örtüşmeye başlar Aslında Gresham da yirmi iki kısımdan oluşan romanın her kısmına bir tarot kartı ismini verir Böylelikle gizem tamamıyla artar

Pete in Stan a tavsiye niyetiyle filmde söylediği kelamların ehemmiyeti de burada ortaya çıkar Pete bütün mentalist numaraları ona öğrettikten sonra şöyle der

Bir adam kendi palavralarına inandığında güce sahip olduğunu düşünmeye başladığında gözleri kapanır zira artık her şeyin hakikat olduğuna inanıyordur Ve beşerler ziyan görür Uygun Tanrı dan korkan beşerler Ve sonra palavra söylersin Palavra söylersin Ve palavralar sona erdiğinde olan olmuştur İlah sana dik dik bakar Nereye dönersen dön Hiç kimse Tanrı yı geçemez Stan

Stan in bütün istikrarı de İlah olmakla canavarlaşmak ortasında sarfiyat gelir

FİLM UYARLAMALARI

1946 yılında yayınlanan ‘Kâbus Sokağı’ o kadar dikkat çeker ki 20th Century Fox kitabın haklarını bir bilgiye nazaran 50 bin dolara satın alır Hiç bekletmez çabucak çekimlere başlar ve 1947 de sineması gösterime sokar Sonuç pek beklendiği üzere olmaz gişede kendini sıkıntı kurtarır ve eleştirmenlerden de o denli aman aman övgüler almaz

Çizgi roman ve müzikal versiyonlarının akabinde kitabın ikinci uyarlaması ise geçtiğimiz yıl yapılır Natürel bu seferki takımı tam bir yıldızlar geçididir Direktör koltuğundan endişe sinemasının değerli isimlerinden Guillermo del Toro vardır Oyuncuları ortasındaysa Bradley Cooper Cate Blanchett Rooney Mara Toni Collette üzere isimler bulunur

Bu iki sinemanın en büyük farkı finallerindedir Del Toro nun versiyonu kitabın finaliyle birebirdir 1947 deki uyarlamadaysa kitabın finali çok sert bulunduğu için küçük bir sahne daha eklenerek biraz daha yumuşatılma gereği görülmüştür

Gresham neden bilinmez bir daha kurmaca yazmaz En uygun bildiği şeyi en yeterli formda anlatarak çok başarılı olur Bu da yetmezmiş üzere bütün hayatı tepetaklak olmaya devam eder Hayatının son günlerinde sıhhati giderek kötüleşir ve o da bir otel odasında uyku hapı içerek intihar eder Cesedi günler sonra bulunur Cebindeki kartvizitinde Adres Yok Telefon Yok İş Yok Para Yok Emekli yazmaktadır