1936-1939 yılları ortasında gerçekleşen İspanya İç Savaşı tanım edilemeyen acıları beraberinde getirdi. Halkın büyük takviyesiyle seçilen cumhuriyetçi hükümet, faşist general Franco önderliğindeki milliyetçilerin akınlarına yaklaşık üç yıl direnebildi. Franco’ya faşist İtalya ve Nazi Almanya’sı da dayanak veriyordu. Gamalı haçlar İspanyol devrimcileri bombalarken, İspanya tabiri caizse ikiye bölündü; birinde idare cumhuriyetçilerde, başkasında ortalığı kan gölüne bulayan milliyetçilerdeydi.
“Franco’nun işgal ettiği kasabalarda, kurşuna dizilenlerin dul karılarının ve ailelerinin harcanan kurşunların parasını ödemek zorunda bırakıldıklarını duymuşlardı. Ve binlerce insan kurşuna diziliyordu; o kadar çok kan akacaktı ki, sonraki yıl köylüler soğanların kızıl renkli çıktığına ve patateslerin içinde insan dişlerine rastladıklarına yemin ediyorlardı.”
İspanya İç Savaşı enternasyonal bir direniş olarak tarihe kazındı lakin akabinde otuz binden fazla meyyit ve yüz binlerce sığınmacı bıraktı. Zira Franco, direniş esnasında devrimcilere en ufak bir yardımda bulunanları bile kurşuna dizmekten çekinmiyordu.
SAVAŞLARLA GEÇEN BİR ÖMÜR
İspanya İç Savaşı’nı husus edinen romanlara bir yenisi daha eklendi. Isabel Allende’nin kaleme aldığı ‘Denizin Uzun Taçyaprağı’, 2019’da İspanyolca, 2020’de İngilizce, geçtiğimiz günlerde de Türkçe olarak Can Yayınları etiketiyle raflara girdi. Kitabın tercümanı ise İnci Kut.
Hemen her kitabıyla çoksatanlar ortasına yerleşen Isabel Allende, 1942’de Şili’de doğdu. Sosyalist başkan Salvador Allende’nin yeğenlerinden biriydi. 1970’de büyük bir halk dayanağıyla iktidara gelen Allende, 1973’te General Pinochet tarafından kanlı bir darbeyle indirilip öldürülünce Allende ailesi de sürgüne gitmek zorunda kaldı. Isabel de bunlardan biriydi. Evvela Venezuela’ya, akabinde Amerika’ya giden aile lakin yıllar sonra Şili’ye dönebildi.
Denizin Uzun Taçyaprağı, Isabel Allende, 376 syf., Tercüman: İnci Kut, Can Yayınları, 2022. Isabel, yazmaya biraz geç başlasa da hayli üretken bir muharrir. Türkçeye çevrilmiş ondan fazla kitabı var. ‘Denizin Uzun Taçyaprağı’ içlerindeki en yenisi.
Kitabın konusuna kabaca bakacak olursak;
İspanya İç Savaşı’nın en hummalı günleriyle başlar roman. Odağımızda Dalmau ailesi vardır. Cumhuriyet destekçisi bir aile olan Dalmauların büyük oğlu Guillem ön cephede savaşırken, şimdi hekim olamasa da hekim diye isimlendirilen öbür oğul Victor artta, tıbbi takviye takımındadır. Anne Carme ve baba Marcel Lluís ise cephe gerisinde, evlerindedir, lakin onlar da ellerinden geldiğince direnişe dayanak olurlar.
Üniversitede müzik kısmı profesörlerinden olan Marcel Lluís, günün birinde meskene Roser Bruguera isimli bir kız getirir. Okuldaki yetenekli öğrencilerden biri olan Roser, fakir ve kimsesiz olduğu için giderek ailenin bir modülü haline gelir.
İspanya İç Savaşı kaybedilmek üzeredir. Marcel Lluís savaş sonrasında Franco’nun yapacağını kıyımı bildiği için Victor’a Roser’la Carme’ı alarak Fransa’ya gitmesini söyler. İspanya’dan Fransa’ya, oradan da Şili’ye uzanan büyük sürgün böylelikle başlar. Üstelik II. Dünya Savaşı’nın da eli kulağındadır.
Romanın ikinci aksını oluşturan Şili kısmıysa yeniden tıpkı yıllarda varlıklı bir aile olan Del Solar ailesini merkeze alarak başlar. Buradaki dengeyi belirleyen şahıssa ünlü şair Pablo Neruda’dır. Neruda, İspanyol sığınmacıların bir kısmını -onca milliyetçi söyleme karşın- Şili’ye getirmek üzere bir gemi bulmaya çalışmaktadır. İşte o gemide temel karakterlerimiz de vardır.
GERÇEK BİR HİKÂYE
1936’dan başlayıp 1994’e kadar uzanan geniş bir vakitte gezinen ‘Denizin Uzun Taçyaprağı’, İspanya’daki kıyımdan kaçıp yıllar sonra Şili’de diğer bir kıyımla karşılaşan Victor’la Roser’in hayatına odaklanır. Isabel Allende Lulu Garcia-Navarro’ya verdiği bir röportajda bu iki kıyım ortasındaki bağa dikkat çeker. Şili’dekiyle İspanya İç Savaşı’nda yaşananları emsal görür. İkisinde de halkın seçtiği başkanlara karşı ordunun darbe yaptığını söyler. Fakat darbe Şili’de, İspanya’daki üzere büyük bir direnişe sebep olmaz.
Savaş, sürgün üzere büyük kitlesel trajedilerde insanın en âlâ ve en berbat yanının da tepeye ulaştığını söyleyen Allende, bunu romanında muvaffakiyetle işler: Fransa’daki sığınmacı kamplarında açlık ve susuzluğun yanı sıra bir de erkeklerin cinsel ataklarını işlediği üzere, hayatlarını hiç tanımadıkları insanları için tehlikeye atanları da işler. Romanı canlı tutan temel şeylerden biri de budur.
Ayrıca belirtmek gerekir ki ‘Denizin Uzun Taçyaprağı’ gerçek bir öyküye dayanır. Amcasının öldürülmesinden sonra ailesiyle birlikte sürgüne giden Isabel, birinci durakları olan Venezuela’da Victor Pey isimli biriyle tanışır. Aslında okuduğumuz şey onun hayatıdır.
“Bu bir roman, fakat tarihî olaylar ve bireyler gerçek. Roman kahramanları kurgusal, onları tanıdığım insanlardan esinlenerek yarattım. Çok azını hayal etme gereği duydum, zira her vakit her kitabım için yaptığım üzere soruşturma yaparken, ziyadesiyle gereçle karşılaştım. Bu kitap, güya biri bana dikte ediyormuş üzere kendi kendine yazıldı.”
Isabel, Victor’la tanıştığında muharrir değildi. Hatta aklında bunu yazma üzere bir fikir de yoktu. Neden sonra anlatması gereken şeyleri bir bir sayfalara dökmeye başladığında, gün geldi, Victor Pey’i de dünyayla paylaşmaya karar verdi. Biz de bu sayede Latin Amerika’dan Avrupa içlerine uzanan, fedakârlığın da kalleşlik kadar taraftar bulduğu, 20. yüzyılını en kanlı günlerine yakından bir bakış atma imkânına sahip olduk.
