“Yeni bir edebiyat lisanı kurmalıyım, vasatı aşmalıyım…” diyor Muharrir. Çoksatan vasat muharrir olmak mı yoksa saf edebiyatın peşinde yeni bir lisanın, yeni bir sesin izlerini sürmek, o yeni lisan ve sesle edebiyatta yeni bir şey yapmak mı? “Yazarcılık oynamak, müelliflik sıfatına bürünüp, medyada müellif diye meşhur olmak isteyenlerle ‘yazar kumaşına sahip olanlar, yaşamak için yazanlar'” ortasına ayrım koyan biri Müellif. Müellif, bu romanın kahramanı, adalılar onu “Yazar” olarak anıyor daima.
Oya Baydar’ın yeni romanı ‘Yazarlarevi Cinayeti’, Can Yayınları tarafından okurla buluştu. Roman, biraz polisiye tadında babasının vefatının gerisindeki perdeyi evvelce gönülsüz de olsa aralamaya çalışan Ceren üzerinden şekilleniyor. Ceren’in babası Yazar’ın yazma uğruna ailesinden uzaklaşıp kendini adadaki “yazarlarevi” ismini verdiği konutu ve yer olarak ada romanın kurgusunda değerli iki yer. Ada, anakaradan uzaktır. Müellif da aslında ismine anakara ya da anaakım diyelim uzaktır, adayı seçmesi boşa değildir. Oya Baydar da bir ayağı yıllardır Marmara Adası’nda olan gerçek bir adalı. Adanın ruhu romana sinmiş, yıllardır gelip geçen gerçek müellifleri, kurulan sofraları, ateşli edebiyat tartışmalarıyla birlikte hem de. Adanın yıllar içindeki değişim ve dönüşümünü Ceren’in anılarından ve romanın anlatıcılarının öykülerinden ve aktardıklarından izleriz.
Oya Baydar’la ‘Yazarlarevi Cinayeti’ni ve günümüz dünyasında edebiyatın metalaşmasını konuştuk.
Sizinle geçen sene sohbet ettiğimizde aslında ‘Yazarlarevi Cinayeti’ne başladığınızı ancak ortaya pandeminin girmesiyle orta verip ’80 Yaş Güç Vakitler Günlükleri’ni yazdığınızı söylemiştiniz. Verdiğiniz o ortanın size nasıl bir geri dönüşü oldu?
Ara vermem âlâ oldu. Metni yine düşünme, kurguyu baştan ele alma fırsatı edindim. En değerlisi de yazmak, müelliflik, edebî yaratım mevzularında ağır bir okuma sürecine girdim. Sabırsızlık etmeyip yazdıklarımızı bir müddet demlenmeye bırakmanın faydalı olduğunu düşünüyorum.
Peki bu romanın başlangıcı? Ne götürdü sizi bu romanı yazmaya?
Yaşadığım iki olaydan etkilendim sanırım. Bunlar romanda da yer alıyor zati. Biri, metro çıkışında rastladığım, “Benim romanım, ben yazdım, müellifinden roman!” diye bağırarak elindeki kitapları satmaya çalışan bir delikanlıydı. İkincisi de bir kıyı kasabasındaki edebiyat günlerinde tanıştığım lokal bir edebiyat çevresiydi. Edebiyatı, müellifliği, yazma edimini o denli bir ciddiye alıyorlardı ki, çok etkilendim. Ortalarında yeterli şairler, müellifler vardı lakin yerelin hudutlarını aşamıyorlardı. Buna karşın tutkuyla yazıyor, yazmaktan vazgeçmiyorlardı. Yazmanın bazıları için kitap yayınlamak, ünlü olmak değil hayatına mana kazandırmak olduğunu düşündüm.
‘KURGU, ROMANIN BELKEMİĞİDİR’
Roman içinde taslak da olsa bir roman ve günlükler var. Çok anlatıcılı, çok karakterli bir metin bu. Kurgu ve lisanın işleyişini planladınız mı?
Çok anlatıcı, çok karakter, roman içinde roman, günlükler, notlar, ve gerçek bir yer: Marmara Adası… Sağlam bir kurgu yakalayamasaydım hepsi elimde patlar, dağınık bir metin çıkardı ortaya. Kurgu romanın belkemiğidir, sağlam değilse metin ayakta duramaz. Bu yüzden kurgu ile epey uğraştım. Lisana gelince; her biri çok farklı kimlik ve kişilikten çeşitli anlatıcılar olunca lisan daha da kıymet kazanıyor, çeşitlendirmek, karakterle örtüşmesini sağlamak gerekiyor. Bewran’ın lisanıyla Yazar’ın lisanı, Sadu’nun lisanıyla Adalıların lisanı, anlatımı, duygusu tıpkı olmamalıydı. Buna çalıştım. Ne kadar başardım bilmiyorum.
Yazar’ın yani sizin muharrir bir karakter yaratıp yıllarca onu yazması üzerine düşündüm, sizi de dinlemek isterim. Bir müellifi, üstelik romanın kahramanı Yazar’ı yazmak halini nasıl yaşadınız?
Bu bahiste pek zorlanmadım. Yerli yabancı pek çok müellif tanıyorum; şahsen yahut yazdıklarıyla. Kendimi de biliyorum. Romandaki Müellif; tanıdığım, ruh dünyalarını, problemlerini, hırslarını, zaaflarını, edebiyata yaklaşımlarını yeterli bildiğim çok sayıda müelliften esinlenerek yarattığım bir kahraman. Bu ortada kendimi de sorguladım, kendimle de hesaplaştım. Yazdıklarımı yine değerlendirdim, kiminden mutlu kaldım, kimisinin daha uygun olabileceğini düşündüm.
Yazarlarevi Cinayeti, Oya Baydar, 360 syf., Can Yayınları, 2022. Aliço, Sadu, Engin ve Bewran… Bu dört karakterin Yazar’ın öyküsünden, varlığından bağımsız kendi geçmişlerinden gelen bir iştirakleri var aslında. Onları biraz sizden dinlemek isterim.
Haklısınız: o dört karakterin ortak noktası “öteki” olmaları. Aliço, Sadu, Bewran temel olarak Dersim ya da daha geniş manada Güneydoğu irtibatlı. Engin ise Adalı olmakla birlikte oralarda yaşananlara tanıklık etmiş, farkındalık geliştirmiş, bu yüzden de kendi yerinde ötekileştirilmiş, yadırganan biri. Aslında öyküleri yaratan ve anlatanlar onlar. Muharrir ise öyküleri kaleme alıyor, kurguluyor. Sorun da bundan kaynaklanıyor zati.
Romanın kahramanı Yazar’ın edebiyata ve lisana bakışıyla sizinki ne kadar örtüşüyor, hangi mevzularda hemfikirsiniz karakterinizle?
Edebiyat etrafları, yayın dünyası, “vasat”ın yaygınlığı, vasatı aşma eforu mevzularında romanın kahramanı Muharrir üzere düşünüyorum. Yazar’ın lisana bakışını da anlıyorum. O şiirli, büyülü bir lisan yakalamaya çabalıyor. Kim istemez! Lakin zorla olmaz, o lisanın hissine sahip değilseniz özenti, iğreti bir lisan olur.
‘MEDYA DAYANAĞI, REKLAM, MUHARRİRİN MEDYATİKLİĞİ BİRDEN FAZLA VAKİT METNİN ÖNÜNE GEÇİYOR’
“Günümüzde metin hiçbir şey; reklam, medya, müellifin kendi kıssası her şey” cümlesinin varlığı, bu cümleyi Yazar’a veya size kurduran şeyler sizin yazarlığınızın başlangıcından bugüne kadar var mıydı yoksa bunlar vakitle mı oldu?
Edebiyatın metalaşmaya başlamasından, dünya pazarında arz-talep maddesine uygun bir eser olarak sirkülasyona girmesinden beri edebî metin ikinci planda kaldı. Alışılmış genelleştirmemek gerek, dünya edebiyat pazarında çok yeterli metinlerin, üstün edebî yapıtların varlığını yadsımıyorum. Lakin medya takviyesi, reklam, muharririn kişiliği, medyatikliği birçok vakit metnin önüne geçiyor. Sanırım 80’ler sonrasında Türkiye edebiyatında da bu süreç yaşandı, yaşanıyor.
Yazmanın doyumunun egonun doyumuna dönüşmesi var. Bu durum da yazmaya dair, beşere dair bir zaaf mı sizce?
Belki haksızlık ediyorum fakat insani zaafların yazarlarda sıradan beşerden bile daha baskın olduğunu düşünüyorum bazen. Tam da belirttiğiniz üzere, yazmanın doyumu egonun doyumuna dönüşebiliyor. Ben buna muharririn yabancılaşması, teslim olması diyorum.
”YAZARLAREVİ CİNAYETİ’, YENİ BİR LİSAN LAKİN BENİM ROMANIMIN LİSANI DÜZ VE SADE’
“Yeni bir edebiyat lisanı kurmalıyım, vasatı aşmalıyım” diye düşünüyor Müellif ve hayatının son periyodunu buna adıyor. Öyküler tükeniyor. Yeni bir lisan, yeni bir ses için aslında her şey… Siz de bu romanda yeni bir lisan, yeni bir ses aradınız mı?
Hayır; ‘Yazarlarevi Cinayeti’ yeni bir lisan, yeni bir ses arayışını anlatıyor lakin benim romanımın lisanı düz ve sade. Tahminen yalnızca Bewran’ın lisanında bir farklılık var ki bu da doğal zira o kendi topraklarının, kendi inancının his lisanıyla anlatıyor her şeyi.
Ceren “Babam nereden, kimden ödünç almıştı aradığı lisanı? Neden bu kadar saplanmıştı bu lisan sıkıntısına? Ödüllü, ünlü, otuzdan fazla lisana çevrilmiş muharrir neden ihtiyaç duymuştu orijinal bir lisana?” diye soruyor. Ben de buradan hareketle şunu sormak istiyorum: Yeni edebiyat lisanını, vasatı aşma dileğini, yeni sesi bulmak usta bir muharrir için mi daha değerli yoksa daha yeni genç bir müellif için mi?
Önemliden çok, hangisi başarabilir, diye sormamız gerek tahminen. Yeni bir ses, yeni bir edebiyat lisanı zorlamayla bulunamaz, bulduğunuzu sandığınızda iğreti kalır, “ödünç dil” olur romanda da anlatıldığı üzere. Genç müellif o lisana baştan sahipse –ki bizim edebiyatımızda bu türlü genç müellifler var- bu onun avantajıdır. Öte yandan kendi yazdıklarını yürekle irdeleyen, edebiyatı ciddiye alan her usta müellif da kendini aşmak ister. Lakin oburlarının yapıtlarına, diğerlerinin kurduğu lisana öykünerek değil kendi stilini mükemmelleştirmeye çalışarak.
Yazar kimdir, öyküyü anlatan mı kaleme alan mı sorusu beni oldukça düşündürdü. Bu romanın müellifi Oya Baydar ne düşünüyor?
Bana nazaran öykü, yani anlatı ile yazı, yani lisan bir bütündür. Diğerlerinin öykülerini de yazabilirsiniz kuşkusuz. Binlerce yıldır muharrirler birbirlerinden de kendilerine anlatılanlardan da yararlanmışlardır. Aslında tek ve ana husus insanın trajik macerası değil midir? Sıkıntı, öyküyü içselleştirip, kendi kalıbına döküp, kendi lisanıyla anlatabilmekte.
‘SIRADAN OKUR KOLAYI TALEP EDER VE VASAT EDEBİYATI DESTEKLER’
“Çoksatar vasat muharrir olmak” veya “saf edebiyat yazıp az satmak”… Yalnızca iki seçenek mi var?
Bunlar iki uç durum. Dünya edebiyatında da bizde de vasat üstü olup da çok satan uygun muharrirler var kuşkusuz. Lakin sıradan okur kolayı talep eder ve medya-reklam dayanağıyla köpürtülmüş vasat edebiyatı besler. Saf edebiyat yazıp az satmak kimi müellifler için bir tercihtir. Bazıları de okur kitlesinin kolaycılığına ve edebiyat pazarının işleyişine takılır, âlâ edebiyatlarına geniş okur kitlesi bulamazlar. Ortada bir durum da var: çoksatar değilsinizdir ancak uygun edebiyat talep eden bir okur kitleniz vardır. Ya da kült yazarsınızdır. Herkes çok okunmak, çok satmak ister ancak ben kendi hesabıma benim sözümü anlayan, farkındalık yaratabildiğim duygudaş bir okur kitlesini tercih ederim.
Sizce bu roman ve bu romanın ele aldığı bahis ve sıkıntılar edebiyat, yayın dünyasını kızdırır mı?
Bilmem ki! Ancak bence edebiyat-yayın dünyası romanda lisana getirmeye çalıştığım problemlerin farkında. Asıl anlatmak istediğim, her alanda olduğu üzere edebiyat alanında da eşitsizliğin varlığı. Şöyle anlatayım: Mesela siz benimle bir söyleşi yapıyorsunuz, bir mecrada yayımlanacak, tanıtılacak; ancak tahminen daha pahalı bir metinden hiçbir yerde kelam edilmeyecek, gün ışığına çıkamayacak. Tersine, bedelsiz, sabun köpüğü bir kitap, bir roman ve müellifi gerisindeki yayınevi ve medya takviyesiyle öne çıkarılacak, parlatılacak. Bu durum beni kendi adıma değil gölgede bırakılanlar ismine rahatsız ediyor. Yapılacak da bir şey yok, biliyorum.
Peki bu romandan yolun başındaki genç müelliflere ne kalmalı?
Öncelikle, muharrir olarak ünlenmek, tanınmak için değil kendi ömürlerine mana kazandırmak için yazmaları. Sait Faik’in “yazmasam delirecektim” hissini içlerinde hissediyorlarsa yazmayı sürdürmeleri. Bir de telaşlı olmadan lakin sebatla, ısrarla kendi özgün üsluplarını, lisanlarını inşa etmeleri. Metin dışı dayanaklara, kendilerini medyada, toplumsal medyada sergilemeye değil, metinlerine güvenmeleri.
