Zafer Kıraç
Ceza ve güvenlik önlemlerinin infazı hakkındaki maddelerde, mahpus cezalarının infazında gözetilecek unsurlardan biri şöyledir: ‘’Ceza infaz kurumlarında mahkumların sistemli bir ömür sürdürmeleri sağlanır. Hürriyeti bağlayıcı cezanın zarurî kıldığı hürriyetten mahrumluk, insan onuruna hürmetin korunmasını sağlayan maddî ve manevî şartlar altında çektirilir.’’
Bu temel prensibe uyulduğunu söyleyebilir miyiz? Bu soruyu uzun müddettir farklı nedenlerle farklı hapishanelerde bulunan mahpuslara sorarak karşılığını öğrenmeye çalışıyorum.
Bu hafta 15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrası, KHK ile ihraç edilmiş ve tutuklu bulunan eski Yargıtay üyesi Hüsamettin Uğur ve bu davaları izleyen, uzun müddettir gazetecilikte yapan avukat Büşra Taşkıran sorularımı cevapladılar.
Yıllardır hapishanede tutuluyorsunuz, bir hukukçu olarak 15 Temmuz ve sonrasında yaşananları kıymetlendirir misiniz?
Uğur: Hangi açıdan yaşananlar? Neler yaşandığını bile tam olarak bilebiliyor muyuz ki? Meclis Darbeleri Araştırma Komitesi birinci başta biraz araştırma yapıyormuş üzere yapınca zılgıtı yedi. “Neyi araştıracakmış? Her şey ortada…” denildi. Kurul bunu ‘araştırma’ buyruğu telakki edip, bir iki turistik seyahat ile işi bıraktı. Bugün itibariyle tahminen on binlerce insan mahkum edilse de bu davaların hukuksal temeli yoktur; er geç tekrar görülecektir, bugüne kadarki AİHM kararları da bunu göstermektedir.
Duruşma tutanaklarında var, demiştim ki; 15 Temmuz’da devletin bekasıyla kumar oynandı. Allah korusun çok daha büyük felaketler yaşanabilirdi. Yaptırana, yapana, haber alıp tedbir almayana ve bundan her türlü rant sağlayana lanet olsun.
Darbe teşebbüsü ile ilgili davaları hariç tutarak diyebilirim ki yaşananlar hukuk ile izah edilemez. Daha 15 Temmuz gecesi F16’lar Ankara semalarından bomba yağdırırken operasyona yüksek yargıdan başlandı. Gece yarısı terörist ilan edildik. Beni yargılayan meslektaşlarım ile benim aramda kabahat kanıtı olarak kabul edilen şeylere bakılırsa, bir fark yoktu. Lakin birilerinin o kürsüde, birilerinin de sanık sandalyesinde olması gerekiyordu. Diğer seçenek yoktu.
Ceza ve güvenlik önlemlerinin infazı hakkındaki maddelere uyulduğunu söyleyebilir miyiz?
Uğur: 5275 sayılı kanunun 611-b maddesinde’ cezanın infazında insan onuruna hürmetin temel olduğu’ belirtilse de uygulama değişiktir. Şahsî tutumlar, istisnalar hariç, kanunda yazılanın ötesinde mahkum, her türlü eza ve cefaya layık bir obje üzeredir adeta. Beşerden sayılmıyor ki insan hakkı, onuru kelam konusu olsun. O bir objedir, numaradır. Görevlilerin hitabı (diyalogu) şöyledir; “14 geliyor, yolla, 14’ü odasına at…”
5.5 yıllık mahpusum, deneyim ile söylüyorum ki, idare anlayışı “elde çivi habire çivi çakmaktır”. En doğal taleplerinize duyarsız kalınıyor, ısrar ederseniz mimlenirsiniz. Tehdit, hakaret hatta fizikî şiddet görürsünüz, hepsini gördüm ve yaşadım.
Ceza infaz kurumları kanun, tüzük ve yönetmeliklerin verdiği yetkilere dayanarak nitelikli elemanlarca denetlenmesi mecburidir. Kontrol yapıldığını düşünüyor musunuz? Azap ve berbat muameleyi önlemekten sorumlu Türkiye insan hakları ve eşitlik kurumu TİHEK’ in ziyaretleri oldu mu. Hiç müracaat yaptınız mı?
Uğur: Bu nitelikli elemanların kim olduğunu, neden cezaevlerini denetlemedikleri Adalet Bakanlığına sordum, yanıt alamadım. Zannediyorum bu ‘nitelikli’ elemanlar cezaevlerini ziyaretlerinde kapıda karşılanıp, kapıdan uğurlanıyorlar. Meclis İnsan Hakları Komitesi üyeleri gelmişti, natürel görüştürülmedim.
Bu kurumlar yalnızca olup bitenleri izlemekle yetiniyorlar. Halbuki bütün bu insan hakları kurumları bugünler için vardır. Şahsen ben bu ziyaretlere hiç şahit olmadım. Bütün bu süreçler bittiğinde bu kurumlarda misyonlu bireyler başları dik gezebilecekler mi sanki merak ediyorum. Başvurmak mı dediniz? Yargıçlar ve savcılar bile etkisiz durumdayken bunlar ne yapabilecekler.
‘ARTIK YALNIZCA HUKUKSUZLUK ÇABASI VERİYORUM’
Böyle bir süreç yaşadıktan sonra kendinizi nasıl hissediyorsunuz, gelecek için neler düşünüyorsunuz?
Uğur: Birinci başlarda kendimi çok zorlayarak (hatta aldatarak) muhataplarımızı hukukçu kabul ederek hukuk çabası vermeyi denedim fakat çabuk uyandım. Artık yalnızca hukuksuzluk gayreti veriyorum. Yani adaletin tecellisi için değil adaletsizliğin, hukuksuzluğun tescili için uğraşıyorum. Alışılmış bunun da bir bedeli, bir geri dönüşü var. Uydurma evrak ve beyanlarla disiplin soruşturmaları var.
Yoruldum mu? Evet, çok yoruldum lakin mahpusluk ürettiriyor. Şimdiden isimleri de belirli olan birkaç kitabın materyali hazır. Örneğin; ‘Yargısız İnfaz Hakimleri’, ‘İthamları Reddediyorum’, ‘Kifayetsiz Muhterisler devranında Hukuk(suzluk)’ üzere. Duruşmada da söyledim, silahlı terör örgütü üyesi olmakla suçlanıyorum. Benim sabır ve duadan öbür silahım yoktur. Haksızlığın hak bilindiği yerde hak aramak en büyük kabahat oldu.
Hapishane günleri ve şartları hayatınızda nasıl aksilikler yaratıyor? Covid-19 salgınının cezaevlerinde sebep olduğu bulaş tehlikesi öne sürülerek, birçok kazanılmış hak askıya alındı. Salgın sürecinin idaresinde yaşananları kıymetlendirir misiniz?
Uğur: Yıpratıcı, kişiliksizleştirici, televizyona mahkum bir günlük ömür… Aslında bir okul, eğitim kurumu yahut ıslah yeri olması gerekirken asla o denli değil. Bizim hata kümesi “FETÖ” için kaideler daha da ağır. Kanun ve mevzuatlar dışında uygulamalar oluyor. En temel anayasal hak olan şikayet ve dilekçe hakkı bile affedilmez bir kabahat üzere görülüyor. Toplu koğuşta iseniz tekli odaya atılırsınız, tekli odadaysanız daha da ağırlaştırılır koşullar.
Evet salgın nedeniyle birçok hak askıya alındı. Türkiye hiçbir vakit tam kapanmadı lakin aylarca kapalı görüşler yaptırılmadı. Açık görüşler de 20 ay yaptırılmadı. İki aydır yaptırılan açık görüşler, olağanda 5 kişi ile görüşme yapılırken bu süreçte iki yetişkin bir çocuk ile yaptırılıyor. Süreyi 30 dakika ile hudutlu tutuyorlar.
Açık görüşler başladığı halde, avukat ile görüşmeler hala sabitlenmiş muşamba (perde) gerisinden yaptırılıyor. Sesimizi duyuramıyoruz, evrak alışverişi yapamıyoruz. Evraklar infaz ünitesince incelenerek veriliyor. Uygun görülmeyenler geri çevriliyor. Bu durum apaçık hem hata hem hak ihlalidir.
Pandemi nedeniyle çok uzun mühlet gazeteler bir gün bekletilip verilirdi lakin odanızda yoksanız gazete mazgaldan yere atılıp gidilir. Kantin materyaliniz yere bırakılır, yemeğiniz açık tabaklarda koridorda saatlerce bekletilir, bu ortada paklık hatta ilaçlama bile yapılıyor. Avukatla perde gerisinden görüştürülürken çarşı pazar dolaşıp gelen memurlar günde en az iki sefer elle sarılırcasına üstünüzü arar, bu bazen günde 4 yahut 6 kez gerçekleşir. Memurlar maskesiz dolaşmaz lakin bize yalnızca açık görüşte maske verilir.
Hapishane idaresi ve infaz memurlarıyla bağlantılarınız nasıl?
Uğur: Cezaevinde idare anlayışı ‘insan odaklı’ olmayınca, öbür kelama gerek kalmıyor. Aslında ne altyapı ne mevzuat eksikliğimiz var. Ünlü hukukçu Ali Fuat Başgil ‘kanunlar acemi ellerde bir zulüm kılıcı haline gelir’ demiş. Bugünse neredeyse kitle imha silahına dönüşmüş durumda.
Bu konjonktür de memurlar bize karşı genelde ya nötr ya da aralı, bazen de haşin davranırlar. Memurlar misyonlarını yaparken insanlığı elden bırakmamalılar. Esasen infaz yasası tam da bu nedenle, daima ve güçlü bir formda insan onuruna uygun davranmanın altını çizer.
Mahpus yargı mensuplarının aslında birçoklarının neler yaşadıklarını bilmiyoruz^…
Taşkıran: 15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrasında binlerce hakim ve savcı ihraç oldu. Bir kısmı darbeye teşebbüsten bile yargılandı ve beraat ettiler. Hatta Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi geçtiğimiz yıl yüzlerce yargı mensubunun o gece gözaltına alınmasına dair ihlal kararı da verdi.
Hüsamettin Uğur’un hak arayışı, aslında bu sessizlik içinde beni bu bahse iten sebep oldu. Kırıkkale Ceza İnfaz Kurumu’nda yaşadığı bir darp olayı kelam konusuydu. Bunu ailesi toplumsal medya hesabından duyurmuştu. Bu olay üzerine Uğur’un Afyon Ceza İnfaz Kurumu’na sevki gerçekleşti.
Sevk ile geldiği cezaevinde eşyalarına ziyan verilmesi, şahsî notlarına el konulup okunması ve kış ayları yaşanmasına karşın montunun kendisine teslim edilmemesi üzerine bir cürüm duyurusunda bulunuyor. Bu cürüm duyurusundan kendisine bildiri edilen rastgele bir karar olmayınca posta yolu ile Afyon Cumhuriyet Başsavcılığı’na cürüm duyurusunu iletiyor. Ve Hüsamettin Uğur’un üst üste yaşadığı disiplin soruşturmaları da bu başvurusu üzerine gerçekleşiyor.
Uğur’un cezaevinde maruz kaldığı hukuksuz uygulamalar ile ilgili avukatlığını yürütüyorum. Cezaevinde yaşadığı hak ihlallerine karşı en âlâ bildiği yolu kullanıyor yani hukuksal manada gayret vermeye çalışıyor. Yaptığı cürüm duyurularının “disiplin soruşturması” olarak kendisine geri döndüğü görüşündeyiz. Bir disiplin soruşturmasından bahsederek durumun vahametini ortaya koymak istiyorum.
Soruşturmaya mevzu olay şu biçimde gerçekleşiyor. Hüsamettin uğur, on buçuk yıl almasına karşın infazı ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezasına mahkum olan şahıslar üzere infaz ettiriliyor. Avluya yalnızca bir saat kadar çıkıyor ve tek başına bir odada kalıyor. Bu uygulamanın tabi türel bir alt yapısı ise yok. Şikayete mevzu olan konuşması ise Hüsamettin Uğur, avluya çıkardıkları saatin belli bir saat olması konusunda infaz muhafaza memurları ile konuşuyor. Ve saatin belli olmasını rica ediyor. İnfaz muhafaza memurlarının zati bu bahse dair Hüsamettin Uğur’dan bir şikayetleri olmamış. Lakin bu konuşmayı camın akabinde duyan ve Hüsamettin Uğur ile tanışıklığı olmayan bir mahpus Uğur’u üç ay sonra şikayet ediyor. Duruşmalarda bu şikayeti yapan kişi, Hüsamettin Uğur’u tanımadığını aslında hiç hakkında şikayetinin olmadığını, Hüsamettin Uğur’un ismini birinci sefer infaz korum memurlarından duyduğunu ve bahçe saatleri konusunda bu düzensizliğin nedeni olarak infaz müdafaa memurlarının Hüsamettin Uğur’u işaret ettiğini tabir etti. Ve şunu da ısrarla ekledi. “Ben hiç şikayet bile etmedim bu iş buraya nasıl geldi, anlamadım” diyor.
Bu cürüm değil mi?
Taşkıran: Düşünsenize birisi ile yaptığınız konuşmayı camın akabinde hiç görmediğiniz birisi duyuyor ve üç ay sonra şikayet ediyor ve sizi hiç tanımıyor, isminizi infaz müdafaa memurlarından duyuyor. Hukukun aslında baskı aracı olarak kullanıldığının en akıllara ziyan örneklerinden biri bu olay zira Hüsamettin Uğur’un haberi olmadan ve iradesinin kelam konusu olmadığı bu olay üzerine cezaevi idaresi soruşturma başlattı.
Uğur hakkında, hükümlü ve tutukluları yönlendirmeye çalışarak kurum ve devlet aleyhine propaganda yapmaya ve bu istikamette memurlar ile tartışma ortamı oluşturmaya çalıştığı, hükümlü ve tutuklular ortasında kümeleşmeye sebep olmaya çalışarak ve tekli odada kalmakta olan hükümlü ve tutukluları provoke ederek, idareyi idari iş ve işleyişleri ile ilgili baskı altın almaya çalıştığı tez edildi.
Başlatılan soruşturma ile Disiplin Şurası Başkanlığı hakkında hükümlü ve tutukluları yönetime karşı kışkırtmak yahut isyana kalkışmak hareketinden ceza verdi. Bu yaşatılan hukuksuzluklardan yalnızca biri.
HDP milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu’nun TBMM de bir soru önergesi vereceğini açıkladığı ve yaşananları anlattığı paylaşımını buradan izleyebilirsiniz.
