ANKARA – CHP, GÜZEL Parti, Saadet Partisi, Demokrat Parti, Gelecek Partisi ve Demokrasi ve Atılım Partisi temsilcilerinin uzlaştığı “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni” yarın 6 siyasi partinin genel liderinin katıldığı ortak açıklama ile kamuoyuna duyurulacak.
Bilkent Otel’de saat 13.00’te yapılacak toplantıya siyasi partilerin genel liderlerinin yanı sıra sivil toplum örgütlerinden akademisyenlere yaklaşık 700 kişi davet edildi. TOBB’dan Türk-İş’e, İnsan Hakları Derneği’nden bayan örgütlerine çok sayıda davetlinin katılacağı toplantıda birinci olarak hazırlanan “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni” sunumu yapılacak. Sunumu parlamenter sistem çalışmasını yürütüp bu metni ortaya çıkaran 6 partiden 6 genel lider yardımcısı okuyacak. Mutabakat Metni’nin okunmasının akabinde CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, DÜZGÜN Parti Genel Lideri Meral Akşener, Saadet Partisi Genel Lideri Temel Karamollaoğlu, Demokrat Parti Genel Lideri Gültekin Uysal, Gelecek Partisi Genel Lideri Ahmet Davutoğlu ve DEVA Partisi Genel Lideri Ali Babacan kürsüye çıkarak okunan metni imza altına alacak. Bu sırada başkanlar topluma verdikleri taahhüt doğrultusunda kısa konuşmalar yapacak. Akabinde ortak fotoğraf verilecek.
MUTBAKAT METNİNİN İÇERİĞİNDE NELER VAR?
Gazete Duvar 28 Şubat tarihinde ana çizgileriyle kamuoyuna duyurulacak mutabakat metnine ulaştı. Kapakla birlikte 23 sayfadan oluşan mutabakat metni “Giriş”, “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemin Temel Esasları” olmak üzere iki kısımdan oluştu. “Giriş” kısmında Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne nasıl bir ortamda geçildiği ve sistemin yürütme, yasama ve yargı açısından yanlış tarafları anlatıldı. “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemin Esasları” kısmında ise “Devletin Temel Organlarının Güçlendirilmesi” üst başlığı altında, “Etkili ve İştirakçi Yasama”, “İstikrarlı ve Hesap verebilir Yürütme”, “Bağımsız ve Tarafsız Yargı” mevzuları işlendi. Ayrıyeten “Demokratik Hukuk Devletinin Güçlendirilmesi” kapsamında da “Temel Hak ve Özgürlükler”, “Kamu Yönetimi” ile “Siyasi Etik Kanunu” başlıklarına yer verildi.
‘ESKİYE DÖNÜŞ YOK, BU YENİ BİR BAŞLANGIÇ VE YENİ BİR İNŞADIR’
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne 15 Temmuz darbe teşebbüsünün akabinde ilan edilen OHAL kurallarında geçildiğinin anlatıldığı giriş kısmında, sistemin yanlışlığı, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, idarede şahsiliğe ve keyfiliğe yol açmış; Cumhurbaşkanı’na yasama, yürütme ve yargıyı güdümü altına alan çok geniş ve kontrolsüz yetkiler tanıyarak otoriter bir idare yaratmıştır” kelamlarıyla anlatıldı.
Mutabakat metninde iktidar ortaklarından gelen “Eskiye dönüş” yorumlarına da karşılık verildi.
“Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem” önerisi ile geçmişe geri dönülmediği, hukuk devleti ve kuvvetler ayrılığı aslına dayanan yeni bir sisteme geçileceği” tabir edildi. Geçmiş deneyimlerden dersler çıkarılarak hazırlandığı söz edilen model için, “Bu yeni bir başlangıç ve yeni bir inşadır” denildi. “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemin Temel Esasları”nın anlatıldığı ikinci kısımda de bu fark şöyle tabir edildi:
“Sistemle iştirakçi, özgürlükçü ve çoğulcu demokrasinin gereklerine uygun, kuvvetler ayrılığı unsuru ile faal istikrar ve denetleme düzeneklerine dayanan bir hükümet sistemi modeli amaçlıyoruz. Hükümet sistemimizde, millet iradesinin üstünlüğü ile yürütmede istikrar unsurlarını eşit biçimde temel almaktayız. Ülkemizin geçmişte yaşadığı acı deneyimlerden hareketle Meclis’i güçlendirirken hükümeti zayıflatmama, hükümeti güçlendirirken de Meclis’i zayıflatmama kararlılığı içerisindeyiz. Önerdiğimiz bu sistemde birey, temel hak ve özgürlükler ve sivil toplum güçlendirilmekte; yasama tesirli, yürütme ve kamu yönetimi ise hesap verebilir hale getirilmekte, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığına ait garantiler tam olarak tesis edilmektedir.”
Yaşanan siyasi ve ekonomik krizin en kıymetli sebebinin, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ismi altındaki keyfi ve kural tanımaz sistemsizlik ve yozlaşmış iktidar” olduğu tespiti yapılan mutabakat metninde 6 siyasi parti genel liderinin hayata geçirmeyi taahhüt edecekleri ana başlıklar şöyle oldu:
ETKİLİ VE İŞTİRAKÇİ YASAMA: MECLİS GÜÇLENECEK, CUMHURBAŞKANININ VETO YETKİSİ KALKACAK
???? TBMM seçimleri 5 yılda bir yapılacak. Seçim barajı yüzde 3’e düşürülecek. Bağıntılı temsil sistemi uygulanacak. Yurtdışında 6 milyonu aşan vatandaşın temsili için yurtdışı seçim etrafı oluşturulacak. En son yapılan milletvekili genel seçiminde en az yüzde 1 oy alan siyasi partilerin hazine yardımından faydalanması sağlanacak.
???? Siyasi partiler hakkındaki yasal mevzuat ve yaptırım kararları AİHM, AİHM içtihatları ve Venedik Kurulu raporları ışığında, çoğulcu demokrasinin garantisini oluşturacak biçimde tekrar düzenlenecek. Yasama sorumsuzluğunun kapsamı genişletilecek, belirsizliğe ve keyfiliğe son verilecek.
???? Meclis çalışmalarında çoğulculuğun sağlanabilmesi için yeni bir Meclis İçtüzüğü hazırlanacak. Komitelerdeki ve Genel Kurul’daki açık görüşmelerin canlı olarak yayınlanması sağlanacak. Torba kanun uygulamasına son verilecek. Bakanlar Kurulu’nun KHK çıkarma yetkisi Meclis tarafından konusu, sonları ve müddeti belirtilmek kaidesiyle kabul edilecek, Meclis’in ve AYM’nin kontrolüne tabi tutulacak.
???? Cumhurbaşkanı’nın, Meclis’in yasama fonksiyonunu zayıflatan veto yetkisine son verilecek, yetkisi sadece bir ihtar niteliği taşıyan “geri gönderme yetkisi” ile hudutlu tutulacak.
???? Hükümet ile Başbakan hakkında gensoru, yapıcı/kurucu güvensizlik oyu kuralına bağlanacak. Bir yasama yılında en az 20 gün gündemi muhalefet tarafından belirlenen genel görüşmeler açılabilecek. Devlet sırrı ve ticari sır kavramları, Meclis’in bilgi edinme ve kontrol yetkilerini engellemeyecek biçimde yine tanımlanacak.
???? Meclis’in bütçe hakkı, TBMM’nin devredilemez bir yetkisi ve kontrol aracı olarak düzenlenecek. Kesin Hesap Komitesi kurulacak lideri, ana muhalefet partisinden olacak. Sayıştay raporlarının tamamı Kesin Hesap Komisyonu’na sunulacak.
İSTİKRARLI VE HESAP VEREBİLİR YÜRÜTME: CUMHURBAŞKANI 7 YILLIĞINA 1 KERE SEÇİLECEK
???? Cumhurbaşkanı ile Meclis’in vazife müddetlerinin ayrıştırılması gayesiyle Cumhurbaşkanı’nın misyon mühleti 7 yıl olarak düzenlenecek. Cumhurbaşkanı’nın hem toplumun farklı kesitleri hem de Meclis’teki partiler karşısındaki tarafsızlığını tam manasıyla sağlayabilmek için sadece bir periyot için seçilmesi kuralı benimsenecek.
???? Cumhurbaşkanı seçilen kişinin varsa partisi ile ilişiği kesilecek ve vazifesi sona eren Cumhurbaşkanı etkin siyasette vazife alamayacak. Cumhurbaşkanlığı makamı, devletin başı sıfatıyla temsili misyon ve yetkilere sahip bir makam olarak düzenlenecek.
???? Başbakan, TBMM üyeleri ortasından parlamenter sistem gelenek ve prensiplerine uygun olarak belirlenecek. Başbakan’ın belirlenmesi bakımından, Cumhurbaşkanı Meclis’te en çok milletvekiline sahip siyasi partiye hükümeti kurma misyonunu verecek, belirlenen müddette kurulamaması halinde bu misyon, milletvekili sayısıyla yanlışsız orantılı olarak sırasıyla öteki siyasi partilere verilecek.
???? Bakanlar, TBMM üyeleri yahut gereksinim halinde milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar ortasından Başbakan tarafından atanacak. Başbakan ve Bakanlar Konseyi Meclis’e karşı sorumlu olacak.
???? Hükümete istikrar kazandırmak için gensoru ile yapan güvensizlik oyu birleştirilecek, hükümetin düşürülebilmesi, TBMM’nin üye tam sayısının salt çoğunluğuyla yeni hükümetin seçilmesi kuralına bağlı olacak. Böylelikle bir yandan hükümetin düşürülmesi zorlaştırılırken öteki yandan muhtemel hükümet krizleri de önlenecek.
???? OHAL ilan etme yetkisi Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu’na ilişkin olacak, TBMM onayına tabi tutulacak. OHAL müddeti kısaltılacak.
BAĞIMSIZ VE TARAFSIZ YARGI: HSK İKİYE AYRILACAK, AYM TEKRAR YAPILANDIRILACAK
???? Yargıçlara coğrafik teminat teminatı sağlanacak. Özel yargılama yordamlarına ve özel yetkili mahkeme uygulamasına son verilecek. Hukuk fakültelerinin sayısı azaltılacak. Argüman ve savunma ortasında “silahların eşitliği” prensibinin uygulanması sağlanacak.
???? AİHM ve AYM kararlarının kararların derhal uygulanmasını sağlayacak düzenlemeler yapılacak. Devleti tazminata mahkûm ettiren ve ziyana uğratan yargıçlara ve savcılara bu tazminat ve zararın rücu ettirilmesi sağlanacak.
???? Hâkimlik mesleği ile savcılık mesleği birbirinden ayrılacak, Yargıçlar ve Savcılar Heyeti (HSK) kaldırılacak, Yargıçlar Heyeti ve Savcılar Şurası biçiminde iki farklı konsey oluşturulacak. Üyelerin yarısı TBMM tarafından üçte iki nitelikli çoğunlukla seçilecek. Üyelerin öteki yarısı ise Yargıtay, Danıştay, Türkiye Barolar Birliği, isimli ve idari yargı birinci sınıf hâkim ve savcılar tarafından, kendi mensupları ortasından direkt seçilecek. Bağımsızlık unsurunun güçlendirilmesi için Adalet Bakanı ve Müsteşarı, Yargıçlar Kurulu’nda yer almayacak. Çoklu baro uygulamasına son verilecek.
???? AYM tekrar yapılandırılacak. Kişisel müracaatın kapsamı genişletilecek, kamu hukuksal bireylerinin de ferdî müracaat hakkı kabul edilecek. Mahkeme üyelerinin en az dörtte üçünün hukukçu olması mecburî olacak. Üyelerin 3’ü Cumhurbaşkanı tarafından seçilecek. Meclis’ten seçilecek üyelerde nitelikli çoğunluk aranacak. Cumhurbaşkanı, TBMM’deki siyasi parti kümeleri ve Meclis üye tam sayısının onda biri kadar milletvekili tarafından iptal davası açılabilecek.
????YSK Anayasa’da yargı kısmı içerisinde bir yüksek mahkeme olarak düzenlenecek, konseyin niteliği açıklığa kavuşturulacak. İdari ve yargısal vazifeleri bakımından iki daireye ayrılacak.
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER: BASKIYA SON VERİLECEK, DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜ SAĞLANACAK
???? Çoğulcu ve özgürlükçü demokrasi anlayışı temel alınarak temel hak ve özgürlüklere ait anayasal ve yasal garantiler sağlanacak, hak ve özgürlüklerin kullanımına pürüz teşkil eden uygulamalara son verilecek. Niyet ve söz, toplantı ve şov yürüyüşü ile örgütlenme özgürlüklerinin kullanımını engelleyen ya da ölçüsüz biçimde sonlandıran mevzuat yine düzenlenecek, bu özgürlüklerin üzerindeki her türlü baskıya son verilecek.
???? AYM ve AİHM’in yerleşik içtihatları mucibince tabir özgürlüğü şiddete teşvik, nefret söylemi ya da kişilik haklarına hücum durumları dışında sınırlandırılamayacak. Toplantı ve şov yürüyüşü hakkına ait mevzuat, AYM ve AİHM içtihatları ışığında yine düzenlenecek.
???? İnternet mevzuatı, milletlerarası standartlara uygun olarak söz özgürlüğünü kısıtlamayacak ve kişilik haklarını ihlal etmeyecek halde tekrar düzenlenecek.
???? Din ve vicdan özgürlüğü, çoğulcu demokratik toplumun temellerinden birisidir. Herkesin inancına, kanaatine ve hayat üslubuna hürmet duyulduğu, bireylerin din, inanç ve ömür stili fark etmeksizin özgürce yaşadığı, herkesin kendi kimliğiyle ve kendisi olarak eşit halde toplumsal, kamusal ve siyasal yaşama katıldığı bir sistem inşa edilecek.
KADIN-ERKEK EŞİTLİĞİNİ SAĞLAMAK ÖNCELİKLİ DEVLET SİYASETİ HALİNE GETİRİLECEK
???? Toplumun ve hayatın her alanında, tüm karar alma sistemlerinde kadın-erkek eşitliğini sağlamak ve korumak öncelikli bir devlet siyaseti haline getirilecek; bu mevzuda yasal ve yapısal gereklilikler sağlanacak. Bayana yönelik şiddetle faal formda çaba edilecek, şiddetin önlenmesi ismine milletlerarası mukaveleler ve ulusal mevzuat kararları tesirli biçimde uygulanacak. Bayana karşı işlenen cürümlerle ilgili TCK’da gerekli düzenlemeler yapılacak. Eğitim müfredatına ilkokul birinci sınıftan itibaren insan hakları ve kadın-erkek eşitliği dersleri konulacak. Kız çocuklarının eğitim hakkı teminat altına alınacak ve bu hakka erişimin önündeki tüm pürüzler kaldırılacak. Adaletli bir çalışma hayatı için bayanların teminatlı çalışma, eşit işe eşit fiyat, iş-özel hayat istikrarının kurulmasına yönelik, milletlerarası standartlar doğrultusunda, gerekli düzenlemeler yapılacak.
BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ: TRT, RTÜK TEKRAR YAPILANDIRILACAK, KEYFİ AKREDİTASYONA SON VERİLECEK
???? Basın özgürlüğü kapsamında, gazetecilere karşı ceza soruşturmasına münasebet yapılan mevzuat, AYM ve AİHM içtihatları çerçevesinde yine düzenlenecek. TRT ve Anadolu Ajansı, bağımsızlık ve tarafsızlık asıllarına nazaran tekrar yapılandırılacak. Keyfi akreditasyon kararları engellenecek, basın kartlarının verilmesinde ve mesleğe kabulde meslek kuruluşlarının belirleyici olması sağlanacak. Medya sahipliği ve finansmanı şeffaf hale getirilecek, medyada monopolleşme ve kartelleşmeyi önlemek emeliyle yasal ve yapısal önlemler alınacak. RTÜK’ün misyonunu bağımsız ve tarafsız olarak yerine getirebilmesi için yasal ve yapısal değişiklikler yapılacak, heyetin idari ve mali bağımsızlığı garanti altına alınacak, üyeler TBMM tarafından nitelikli çoğunlukla seçilecek. Basın İlan Kurumu’nun yapısı ve üye seçimi basın özgürlüğüne uygun halde yine düzenlenecek, kurumun misyonunu bağımsız ve tarafsız olarak yerine getirebilmesi için yasal ve yapısal değişiklikler yapılacak.
ÇEVRE MAHKEMELERİ KURULACAK
???? Etraf haklarına ait anayasal ve yasal düzenlemeler milletlerarası hukukla uyumlu hale getirilecek. Anayasa’da doğal hayat kaynakları ve etrafın korunması konusundaki devletin yükümlülükleri açık biçimde düzenlenecek. Paris İklim Anlaşması’nda öngörülen global ortalama yüzey sıcaklığındaki artışı 2 derece ile sonlandırma ve mümkünse 1,5 derecenin altında tutma amacını gerçekleştirmeye yönelik tesirli düzenlemeler yapılacak. Yargı sisteminde etraf konusunda uzmanlaşmış yargıçların misyon yapacağı “Çevre Mahkemeleri” kurulacak.
KAMU İDARESİNDE BAYAN SAYISI ARTIRILACAK, MÜLAKAT KALDIRILACAK
???? Tüm kamu kurumları, işlev ve aktiflikleri gözden geçirilerek muhtaçlıklar doğrultusunda yine yapılandırılacak. Paralel tüm kurum ve konseylerin faaliyetlerine son verilecektir. Kamu idaresinde bayan yöneticilerin sayısı arttırılacak.
???? Kamu vazifesine alınmada her kademede liyakat ve eşitlik unsurları hâkim kılınacak, şeffaflık sağlanacak. Mülakat uygulamalarına son verilecek. Yapılacak işin niteliği gereği kelamlı mülakat yapılması zarurî haller istisnai olarak kanunla düzenlenecek. Mülakatlar kayda alınacak. Kamu İhale Kanunu yenilenecek, ihale mevzuatı tek kanunda düzenlenecek. İstisna ve muafiyet kararları kaldırılacak, MASAK yine yapılandırılacak.
KAYYIM UYGULAMASINA SON VERİLECEK, YÖK KALDIRILACAK
???? Mahallî gereksinimler, nüfus artışı, çevresel problemler ve vatandaşların talep ve beklentilerindeki çeşitlilik, kamu hizmetlerindeki verimlilik ve tesirlilik dikkate alınarak mahallî idarelerin yetki ve sorumlulukları arttırılacak. Merkezi idarenin lokal idareler üzerindeki idari kontrolünün hudutları açıkça belirlenecek ve yerindelik kontrolü manasına gelen vesayet uygulamalarına son verilerek yeni bir merkez-yerel istikrarı kurulacak. Lokal idarelere genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan hisse arttırılacak.
???? Seçimle gelenin seçimle gitmesi garanti altına alınacak, mahallî idarelerde seçme ve seçilme hakkını yok sayan kayyım uygulamalarına son verilecek. Seçilmiş yöneticilerin misyonlarına bir yargı kararı olmadıkça son verilemeyecek. Misyon kabahatleri sebebiyle hakkında soruşturma başlatılan lokal yöneticilerin süreksiz olarak vazifeden uzaklaştırılmaları da lakin yargı kararı ile mümkün olacak. Seçilme yeterliliğini kaybeden ya da süreksiz olarak vazifeden uzaklaştırılan belediye lideri yerine yeni lider, belediye meclisi tarafından seçilecek.
???? YÖK kaldırılarak yerine uyum vazifesi ile sonlandırılmış ve üyelerin seçim yolu demokratik meşruiyet aslına dayanan üniversiteler ortası bir şura tesis edilecek. Öğretim üyeleri rektörünü aday olan öğretim üyeleri ortasından direkt seçecek. Dekanların öğretim üyeleri tarafından yapılacak seçim sonrasında rektör tarafından atanması kuralı benimsenecek.
MERKEZ BANKASI’NIN BAĞIMSIZLIĞI SAĞLANACAK
???? Para siyaseti ve mali siyasetlerin belirlenmesi ve uygulanması fonksiyonlarını ifa eden kurumların üye ve lider seçimi, en fazla iki devir olmak üzere uzmanlık temeline riayet edilerek Bakanlar Konseyi tarafından yapılacak. Bu şahısların istifa, hastalık vb. nedenler dışında misyondan alınmamaları teminat altına alınacak.
???? Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın tam bağımsızlığının sağlanması için yasal ve yapısal tedbirler alınacak, bankanın araç ve operasyon bağımsızlığı siyasi müdahalelere karşı korunacak. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, para siyasetinin uygulanmasında tek karar merci olacak.
SİYASİ ETİK KANUNU
???? Siyasi Etik Kanunu hazırlanacak. Kanun kapsamındaki şahıslar 2 yılda bir mal beyanı verecek. Milletvekilleri ve bakanlar, taban fiyatın 1/10 pahasının üstünde kıymete sahip ikramları beyan etmekle yükümlü tutulacak. TBMM bünyesinde Siyasi Etik Komitesi kurulacak. Kurul tarafından milletvekilleri ve bakanlar hakkında etik prensiplere karşıt davrandığının tespit edilmesi halinde uyarma, kınama, idari para cezası ya da TBMM’yi temsil edecek heyetlerde müddetli olarak misyon alamama kararları verilebilecek.
???? Mal beyanı yükümlülüğüne karşıt hareket eden milletvekilleri hakkında 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Çaba Kanunu’nun ilgili kararları uygulanacak. Üyelikle bağdaşmayan rastgele bir hizmeti yahut misyonu sürdürmekte ısrar eden üyeler hakkında üyeliğin düşmesine nitelikli çoğunlukla karar verilecek.
