Arthur Turrell
‘Nükleer füzyon’ ismiyle bilinen sürecin kainatın rastgele bir yerinde bulunan ölçekte güç üretebileceğine dair ispat istiyorsanız, sadece gece gökyüzüne bakmanız kâfi: Oradaki her bir ışık demeti, doğal bir nükleer füzyonla çalışan reaktördür. Onlarca yıldan beri, bilim insanları yıldızların güç kaynağını Dünya’ya getirmeye çalıştılar ve Oxfordshire’da bulunan Culham Füzyon Gücü Merkezi, kısa müddet evvel duyurduğu dikkat alımlı bir deneyle, yapay bir küçük yıldızın ateşlenmesi ve bunun devam ettirilmesinde yeni bir dönüm noktasına ulaştı.
Kısaca ‘Jet’ [ing. Joint European Torus], tam olarak ‘Avrupa Ortak Torusu’ ismi verilen çörek biçimli bir makine geliştiren bilim insanları, füzyon reaksiyonlarınca yayılan güç bağlamında 1997 yılında kırılan daha evvelki dünya rekorunu iki katına çıkardılar. Deney devam etmekteyken yayılan füzyon gücünün seviyesi dört adet rüzgar türbininin yaydığına eşdeğerdi; bu, endüstriyel ölçekte güç üretimine yanlışsız atılmış bir adım demek.
DENEYLER OLUMLU SONUÇLANIYOR
Jet’in tasarım ve gayelerine uygun biçimde, yakıtı ısıtmak için gereksinim duyulandan daha düşük düzeyde füzyon gücü üretildi. Aslında şimdilik hiçbir deneyde, füzyondan, tepkileri başlatmak için kullanılandan daha yüksek güç elde edilmedi; bu süreç, dünya genelindeki füzyon bilimcilerin en kıymetli maksadı olmayı sürdürüyor. Ulaşılan en son sonuçların bize sağladığı şey, şu anda Fransa’da şimdi imali devam eden ve milletlerarası iştirakle finanse edilen ‘Iter Projesi’ üzere Jet’e misal yollarla işleyen daha büyük ve daha güçlü yıldız gücü makinelerinin tükettiğinden daha fazla güç üretebileceklerine dair ikna edici bir bulgu oldu.
Önem taşıyan bir öteki konu, bu deneyin yalnızca beş saniye sürmesine rağmen, tepkilerin daha evvel görüldüğü üzere yakıt içindeki bir bozulma yüzünden değil, takviye ekipmanının çok derecede ısınması yüzünden durmasıydı. Yeni kuşak makinelerde, kriyojenik soğutma sistemleri bu sorunu önleyebilir; hâl böyleyken, süreci beş saniyeden beş dakikaya, beş saate ya da hatta daha uzun mühletlere çıkarmak artık mümkün görünüyor.
Peki, toplumun geri kalan kısmı neden bu bilim insanlarının bir yıldızın gücünü tekrar yaratıp yaratmayacaklarını umursasın ki? Füzyon gücü, gezegen genelinde pak güç üretme potansiyeli taşıyor. Şayet bu sistem kusursuzlaştırılabilirse, dünyadaki her insanın, en az binlerce ve muhtemelen milyonlarca yıl boyunca, ortalama bir Amerikalının yıllık kullanımı kadar güç kullanmasına yetecek ölçüde yakıt mevcut. Bu güç üretim biçimi karbondioksit ya da uzun ömürlü radyoaktif atık üretmiyor ve Çernobil ve Fukuşima’dakiler üzere erime ihtimali kelam konusu değil. Günümüzde, güç üretimi kâfi değil; bu durum iklim krizinin önde gelen nedeni ve tehlikeli bir jeopolitik satranç taşı üzere kullanılıyor.
PEK ÇOK TEKNİK ZORLUK KELAM KONUSU
Füzyon reaktörünün neden şimdi tam olarak işlemediğini merak ediyor olabilirsiniz. Füzyonun gerçekleştiği yıldızlarda bulunanlara benzeyen şartları taklit etmek dehşetli bir teknolojik zorluk demek; bu, tahminen de insanlığın gördüğü gelmiş geçmiş en büyük teknolojik zahmet. Füzyon makineleri, Güneş’in çekirdeğinden dört ilâ 10 kat daha sıcak ısı düzeylerine ulaşmalı. Jet’te, yakıtı denetlemek ve sonlandırmak için Dünya’nınkinden 80 bin kat daha güçlü görünmez manyetik alanlardan meydana gelen bir ağa gereksinim var. Yakıtın kendisi ise, milisaniye cinsinden tepkileri durdurabilecek kararsızlıklara karşı hassas, dönen bir yüklü parçacık kütlesinden oluşuyor.
Bununla birlikte, füzyon bilimciler çoktan harekete geçti. ABD’de Ağustos 2021’de gerçekleştirilen bir deney, füzyonun sisteme verilenden daha fazla güç üretmesine dair en çok arzulanan maksada çok derecede yaklaştı. Üretilen toplam güç, Jet’in yeni rekorunun sadece yüzde 60’ı üzere mütevazı bir düzeyde olmasına rağmen, ABD’deki reaktör, 2018’de kaydedilen daha eski rekorunun tam 23 katına ulaştı.
Aralık ayında, Çin’in ‘Deneysel Gelişmiş Süperiletken Tokamak’ (EAST) isimli reaktörü, en nihayetinde ticari reaktörlerde muhtaçlık duyulacak özel hidrojen yakıtı cinsleri kullanmasa da, 1000 saniye boyunca yaklaşık 150 milyon santigrat derecedeki maddeyi denetleyebildi. Birebir vakitte, gelişmekte olan bir özel füzyon sanayisi de kelam konusu: 2021’in son üç ayında, gerçekleştirilen toplam yatırım iki kattan fazla artarak 4.2 milyar dolar düzeyine ulaştı. Culham’da bir yıldızın altı aylık gücünü üretmek gayesiyle gerçekleştirilen deney, dünyaya füzyon tepkilerinden daima biçimde yüksek güç sağlanmasının mümkün olduğunu ortaya koydu.
YAKLAŞIK 30 YIL DAHA BEKLEYECEĞİZ
Var olan ivmeye rağmen, füzyonun meskeninize elektrik sağlamasından evvel kat edilmesi gereken bir yol var. En pak özel füzyon şirketi bile 2025 yılına kadar sadece [deneme amaçlı] bir pilot tesis kurmayı vaat ediyor ve kamu kurumları aracılığıyla finanse edilen laboratuvarlarla ilgili planlar otuz yıl daha elektrik şebekesinde yıldız gücü kullanılmasını öngörmüyor. İklim kriziyle çaba edebilmek için çok daha erken bir periyotta, devasa ölçekteki füzyon ve yenilenebilir güç kaynaklarına gereksinim duyuyoruz.
Durum her ne olursa olsun, artık yıldız gücü konusunda heyecanlanmamızın vakti geldi. Teknoloji ve araştırma, sürekli insanların zenginliğini ve refahını arttırmanın anahtarı olagelmiştir. Şayet füzyon gücü başarılı biçimde kullanıma girerse, insanlık tarihinde elektriğin kullanıma girmesi ya da birinci uçağın icadına benzeyen bir dönüm noktası olacak. Sonuçta, pak güce duyduğumuz gereksinimimiz ziyadesiyle acil ve ne kadar erken gelirse o kadar uygun olacak.
Bununla birlikte, ne vakit kullanıma girerse girsin, her halükârda çok derece yarar sağlayacak. Ve tıpkı öbür teknolojilerde olduğu üzere, yaşanan ilerleme yılların geçmesiyle değil yatırım ve toplumsal irade aracılığıyla gerçekleşecek. Her ikisinin sayesinde, füzyon gücü beklediğimizden daha erken kullanıma girebilir. Kesin vakit çizelgesi bir yana, son altı ayda ve hatta geçen hafta içerisinde yaşanan gelişmeler bile, yıldız gücünün çok parlak bir geleceğe sahip olduğunu gösteriyor.
Makalenin özgünü The Guardian gazetesinde yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
