Yıldız Tar
“Irkçı, cinsiyetçi, intihara meyyal bir ejderhanın ağzında bayan olsun erkek olsun Siyah çocuklar yetiştirmek vahim ve risklidir. Şayet severken birebir anda direnemezlerse büyük ihtimalle hayatta kalamazlar.”
Bu cümleler Audre Lorde’un “Erkek Çocuk: Siyah Bir Lezbiyen Feministin Cevabı” makalesinden zihnime kazınan nağmeler. “Beyaz babaların” güç olarak isimlendirdikleri, kendi ve katiyen onların da yıkımı manasına gelen yozlaşmalar tarafından yok edilmeyecek siyah bir adam yetiştirme kıssasını anlatıyor Lorde bu makalesinde. Ve nihayet, Lorde’un bu makalesinin de yer aldığı, söyleşi, notlar ve makalelerinden oluşan ‘Sister Outsider’ kitabı Türkçe olarak yayınlandı. ‘Bahisdışı Kız Kardeş’ ismiyle Otonom Yayınları’ndan çıkan kitabı Gülkan ‘Noir’ ve Yusuf Demirörs Türkçeleştirdi. Kitap, Lorde’un en tesirli kurgusal olmayan yapıtlarının bir ortaya geldiği bir koleksiyon. Çağdaş feminist teorilerin gelişiminde çığır açan bir tesire sahip olan kitapta 1976’dan 1984’e kadar uzanan on beş makale ve konuşma yer alıyor. Lorde, bu makale ve konuşmalarında cinsiyetçilik, heteroseksizm, ırkçılık, homofobi, sınıfçılık ve yaş ayrımcılığı üzerine şahsî tecrübelerinden yararlanırken, kesişimsel kimliğin karmaşasını araştırıyor. Kitap; aşk, kendini sevme, savaş, emperyalizm, polis şiddeti, ittifaklar kurma, eril şiddet, siyah feminizm ve farklılıkları bir değişim aracı olarak kabul eden ve kucaklayan eşitlik hareketlerini içeren geniş bir bahis yelpazesine sahip.
Düzyazı çeşidinde yayınlandığı sav edilen bu metinler toplamına güldeste desek yeridir. Lorde, bir savaşçı üzere düşünüyor ve bir şair olarak kaleme alıyor makalelerini. Yaşadıklarını, gördüklerini, siyah bacılarının bahse paha dahi görülmeyen isyanını, siyah lezbiyenlerin müziklerini ritmik bir lisanla anlatıyor. Metinler, birbirine dairesel bir biçimde bağlanıyor ve Lorde, her seferinde tam da kitabın ortasından konuşarak meydan okuyor ejderhaya, yani Amerikaya.
Bahisdışı Kız Kardeş, Audre Lorde, Tercüman: Gülkan Noir, Yusuf Demirörs, 248 syf., Otonom Yayıncılık, 2022. Lorde’un Rusya seyahatinden notlarıyla açılıyor kitap. İstemsizce Moskova ve New York’u karşılaştırıyor. Seyahatinden sonra hayallerine giren Moskova’da en çok sıhhatin fiyatsız olması ve herkesin ekmeğinin olması etkiliyor Lorde’u. Gördüğü herkesin ucuz ekmekten gereğince nasiplenmesini birçok siyah insanın ekmek kaygısında olduğu bir dünyada gereğince güzel buluyor. Lakin öbür tüm metinlerde olduğu üzere, burada kalmakla yetinmiyor. Rusya’nın özgür, sınıfsız ve tam manasıyla eşit bir toplum olduğuna inanmadığını yineliyor. Tekrar de ekmek bulma sorunu çözülürse öteki problemlere bakabilme bahtı olduğunu hatırlatıyor. Ziyaretinde sorularıyla canını sıkıyor biraz da konut sahiplerinin. Eşcinselliğe Sovyetlerin tavrını soruyor, “kamusal bir sorun olmadığı için kamusal bir tavır olmadığı” karşılığını alıyor. Kreşlerde erkeklerin çalışmasının teşvik edilip edilmediğini, “çocuklara erken yaşta nazik bir erkek figürü sunabilmek için” gerekli olduğu vurgusuyla soruyor. Hayır cevabını alıyor. Bütün bu seyahati onda siyah Amerikalıların ejderin ağzında yapayalnız olduğunu hissettiriyor. “Dayanışma retorikleri ve beyanlarının dışında bize bizden diğer hiçbir deva yok” diye anlatıyor Lorde izlenimlerini. Ve ilerleyen yazılarda tam da o ejderhanın, yani ırkçı, kapitalist, emperyalist, cinsiyetçi, homofobik ABD’nin dişleri vücuduna geçmeye hazırken müzikler söylüyor.
“Şiir Bir Lükse Değildir”de beyaz babaların içi boş sözcük oyunlarına meydan okuyor, “Hissediyorum, öyleyse özgür olabilirim” diyor Lorde. Buradan sessizliğin lisanına ve aksiyona dönüşmesine uzanıyor. “Lezbiyen ve Edebiyat” paneline sunduğu makalede kuşandığı lisanla beyaz olana açıklıkla soruyor: “Siz, size düşeni yapıyor musunuz?”. Katman katman açılan yazınında, kendini açığa vurma ediminin endişelerinden bahsediyor. Tek tek o endişeleri hissediyor ve hissettiriyor. Ve tekrar Amerika denen ejderhanın ağzına dönüyor. Siyah bayanların ejderhanın ağzında hayatta kalmak için öğrendikleri hayati bir dersi paylaşıyor, “Bizden asla hayatta kalmamız beklenmemiş” diyerek birkaç sözle yüzyılların tarihini dillendiriyor. Vefat hariç tüm kaygıları yaşayıp, sessizce atlattıklarını söylüyor. Makaleyi bitirdiğimde Lorde’u bozulması gereken sessizliklerin tam orta yerinde davul çalarken düşlüyorum. Lezbiyen, savaşçı, şair Audre endişelerle başlattığı sessizliği sevinçle dağıtıyor bende.
Lorde, kitap ilerledikçe yüzeyi kazımaya devam ediyor. Beyaz bayanların ırkçılığını, bayanın kudretini bir kaynak olarak görmeyen siyah erkeklerin cinsiyetçiliğini, hem siyah erkekler hem de heteroseksüel siyah bayanların saldırdığı siyah lezbiyenleri yazıyor. Lorde, ezbere bir eşitleme yerine tüm metinlerde yaptığı üzere farka, farkın kuruluşuna dikkat çekiyor. Beyaz bayanların ırkçılığını, beyaz erkeklerinkiyle eşitlemiyor. Beyaz erkeklerin cinsiyetçiliğini, siyah erkeklerinkiyle de. Her birinde yüzeyde görünen gerisindeki taban dalgaların peşine düşüyor. Siyah erkeklerin kendisini siyah bayanların alabileceği yegan ödül olarak nasıl inşa ettiğini anlatıyor. Bu durumun siyah bayanları birbiriyle rekabet etmeye programladığını söyledikten sonra siyah komünitedeki lezbiyen aykırısı histeriyi faş ediyor:
“Irkçı için siyah beşerler o kadar iktidarlıdır ki bir adedinin varlığı bile tüm bir jenerasyonu kirletebilir; heteroseksist için lezbiyenler o kadar iktidarlıdır ki bir adedinin varlığı bile tüm cinsiyeti kirletebilir.”
Bir yandan siyah bayanların siyah erkeklere, beyaz bayan ve erkeklere nazaran ne kadar az maaş alabildiğini, işsizliği sorgularken; öteki yandan siyah bayanların nasıl siyah erkeklerin öfkesinin yönelebileceği geçerli ve kabul edilebilir maksatlara dönüştüğüne dikkat çekiyor. Mary Daly’e açık mektubunda beyaz bayanların feminizminin ırkçılığını tane tane anlatırken uyarıyor:
“Ataerki bizi görmezden geldiğinde katledilmemizi teşvik ediyor. Radikal lezbiyen feminist teori bizi görmezden geldiğinde ise kendi yok oluşunu teşvik ediyor.”
Audre’nin iliklerinde hissettiği bir cinayet, kitapta birkaç defa anlatılıyor. 1977’de genç bir siyah aktris olan Patricia Cowan’ın, davet edildiği bir oyunun seçmelerinde oyun müellifi olan siyah erkek tarafından çekiçle dövülerek öldürülmesine dönüyor birkaç sefer Audre Lorde. Siyah olduğu için değil, siyah bayan olduğu için öldürüldüğünü söylerken tarihin lezbiyen olup olmadığını yazmadığını, dört yaşında bir çocuğu olduğunu kaydettiğini vurguluyor. Tahminen sezgisel olarak biliyor, Patricia ile paylaştığı bağın siyah olmaktan, bayan olmaktan daha derin, daha öteki bir bağ olduğunu. Tahminen de tanıyor, biliyor Patricia’yı ve kaç vefatta bu coğrafyada da LGBTİ+’ların yasını isimleriyle, sanlarıyla tutmamıza müsaade verilmemesi üzere bir durumla karşı karşıya. Bilemiyoruz. Tıpkı Audre üzere seziyoruz. Sezerken de Audre’nin hayatta kalmak için öfkeden, öfkenin yerine konabilecek en az onun kadar güçlü bir şeyler arayışından, acıyı tanımak ve o acıyı kullanmaktan gelebilecek güçten, “uyanışın, onurun ve yanlışın can alıcı yılları” 60’lardan, daha öncesi ve sonrasından, Akra’dan, Grenada’dan getirdiği bir küpeyi kulağımıza takıyoruz: Efendinin araçları efendinin konutunu asla yıkamaz!
