Kendisine “derviş”, “keşiş” lakabı takılan Aleksandros Papadiamantis 1851’de Skiatos Adası’nda dünyaya geldi. Fakir bir ailede doğdu ve ölene kadar yoksulluk içinde yaşadı. Her ne olursa olsun daima yazması ve elindeki tüm parayı dağıtması daima bundan ötürüydü.
Liseyi ve manastır eğitimini imkânsızlıklar yüzünden bölük pörçük biçimde bitirip Atina Üniversitesi’nde ideoloji okumaya başladığında, ailesi onun öğretmen çıkıp köye dönmesini, tertipli karıyla kendilerine yardım etmesini bekliyordu, ancak Papadiamantis eğitimini tamamlayacak paradan bile yoksundu.
Düşkün Derviş, Aleksandros Papadiamantis, çeviri: Ari Çokona, 120 syf., İş Bankası Yayınları, 2022. Bu yıllarda kendi kendine İngilizce, Fransızca öğrenip çeşitli gazete ve mecmualara yaptığı çevirilerle geçiniyordu. Bir de bunlara ek olarak tefrika novellalar, hikayeler yazıyordu. Çok az kazanıyor, çok mütevazı bir hayat sürüyordu. Bazen kâğıt bulamayınca, yemek yediği tavernadaki kullanılmış kese kâğıtlarına yazıyordu.
Saçı latifeli birbirine karışmış halde, daima eski ve yırtık kıyafetlerle yarı aç yarı tok bir hayat sürdü. Maaşını aldığında gecikmiş borçlarını kapatıp kalanını etrafına dağıtınca tekrar başladığı yere dönüyordu. Hatta bir seferinde telifini almak için dergiye gittiğinde, muhasebeci karşısında gördüğü Papadiamantis’i evsiz sanarak ona fakirler için hazırlanan bir erzak torbası verdi.
Papadiamantis 1911’de dünyaya veda etti. Vefatından sonra gerek yaptığı çevirilerle gerekse de yazdıklarıyla Yunan edebiyatının değerli köşe taşlarından biri olarak hafızalara kazındı.
GERÇEKÇİ VE ÖZGÜN ÖYKÜLER
“Bir bayanın dudaklarında âşığının öpücüklerinin izini bulmak ne kadar mümkünse, küçücük sandalı uçsuz bucaksız lacivert kütlenin içinde bulmak da o kadar mümkündü.”
Papadiamantis’in Türkçeye üç kitabı çevrildi. Göçmen Bayan 2019’da, Hadula 2020’de okurla buluştu. Üçüncü ve en yeni çeviriyse geçtiğimiz günlerde raflara girdi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları etiketine sahip olan Düşkün Derviş isimli kitabın mütercimi ise Ari Çokona.
Düşkün Derviş’te altı hikaye var. Kitaba ismini veren hikaye evsiz, fakir, yaşlı bir Müslümanı bahis edinir. Eski bir Osmanlı paşası mı, bir sürgün mü, kimse bilmez. Ne vakit geldiği de, ne sebeple geldiği de meçhuldür. Yaşlı derviş küçük bir kahvehanede yatıp kalkar. En büyük özelliği ney üflemesindedir. O denli ki, onu dinleyen herkes kendinden geçer. Ney sözünün, İncil’de İsa’nın “Nai!” (Evet) deyişini çağrıştırdığı düşünen bekçi ise dervişi bilhassa sever, fakat vazife bazen beşere olmaz işler yaptırabilir.
Sıla Hasreti isimli hikayede de istenmeyen bir evlilik ve karşılıksız bir aşk kıssasıyla karşılaşırız. Genç Lialio, kendinden yaşça büyük olan Barba Monahaki ile olan evliliğinde çok mutsuzdur. Bu evlilikten kaçmak için ailevi hasretini öne sürer. Ona yardım eden kişi ise komşuları Mathios’tur ve bu kaçış en çok onun canını yakar.
Başak Toplayıcısı hikayesinde de torunlarına bakmak zorunda olan Ahtiça teyzenin yaşadıklarını okuruz. Kimseden bir dayanak görmeyen, ormandan odun keserek, hasadın artıklarını toplayarak geçimini sağlayan yaşlı bayana günün birinde gurbetteki oğlundan bir ölçü para gelir. Fakat bu para herkesin gerçek yüzünü de açığa çıkartır.
Papadiamantis’in öteki hikayeleri de bildiği sokaklarda, bildiği beşerler ortasında geçer. Denizciler, karda mahsur kalanlar, fakir çobanlar… onun hikayelerinde birer birer ortaya çıkarlar ve kelamlarını söyleyip o denli çekilirler. Öteki bir değişle, Papadiamantis hikayelerine ahlaki bir önerme yerleştirmeye dikkat gösterir. Böylelikle insanların yalnızlığı, fırsatçılığı, zaafları ve çıkarları daha besbelli bir hal alır. Ne de olsa yoksulluk bütün maskeleri düşürecek kadar sert bir tokattır.
ADA HALKININ HİKÂYELERİ
19. yüzyıl, romanın ön planda olduğu, kitapların basılmadan önce gazete ve mecmualarda tefrika formunda yayınlandığı bir periyottu. Hikaye daima geri plandaydı. 1883’te, Atina’da Estia isimli edebiyat mecmuasının düzenlediği hikaye müsabakasından sonra, Yunan edebiyatı içerisinde hikayenin değeri yavaş yavaş artmaya başladı. Papadiamantis de bu periyodun saygın hikaye muharrirlerinden biriydi.
Papadiamantis’in hikayeleri genelde ada halkının ömrünü mevzu edinir. Oradaki beşerler türlü kahırla boğuşurlar, ancak bunların başında yoksulluk gelir. Geçim ezası, işsizlik, parasızlık bir yerden bir biçimde gelip Papadiamantis’in hikayelerinde görünür. Papadiamantis’in kendisinin de yoksulluk içinde yaşadığı düşünülünce, ortaya çıkan hikayeler hem daha gerçekçi hem de belgeselci bir hava içerir.
Bunların yanı sıra aşk, fazilet üzere kavramlar da hikayelerde kendine yer bulur. Papadiamantis de kritik yerlerde, parantez içinde devreye girmekten geri durmaz. Mesela Sıla Hasreti isimli hikayede Lialio ve Mathios sandalla kaçarken ortaya girer ve “Yazarın edebi vicdanı müsaade verse öykümüz drama dönüşebilirdi,” der, klasik, birinci akla gelen gidişatı yazdıktan sonra da ironik biçimde şöyle der: “Ne kadar romantik bir son, ne çok gözyaşı…” Devamında parantezi kapar ve hikayeye devam eder. Buradan da anlarız ki Papadiamantis’in niyeti metni hislere bulayıp buradan “puan kazanmak” değil, tersine insanın ve hayatın çelişkilerini gözler önüne sermektir.
Yorgo Seferis, “Çağdaş Yunan edebiyatının en büyük düzyazı ustası Papadiamantistir,” der. Düşkün Derviş’te Papadiamantis uzak bir vakitten, lakin yakın bir coğrafyadan okurlarına seslenir. Değerinin bilinmesi, daha çok hikayesinin çevrilmesi dileğiyle.
