Sibel Öz
İlk hikaye kitabı ‘Rıza Bıyık’ı 2018 yılında yayımlayan şair Betül Tarıman, ikinci kitabı ‘Sinekler Şehri’ ile üç yıllık bir ortanın akabinde tekrar öyküseverlerle buluştuğunda bu münasebetin kalıcı olacağına dair işaretleri de güçlendirdi.
İlki ‘Ay Soloları’, sonuncusu ‘Maksatlı Makastar’ olan 11 şiir kitabının yanına 12 çocuk kitabı, iki hikaye kitabı, bir anlatı ve bir kent monografisi kitabını koyan ve şiirleri yabancı lisanlara çevrilen Betül Tarıman, son yıllarda şiirlerinin yanı sıra hikaye ve çocuk kitaplarıyla da dikkat çeken bir edebiyatçı. 2005 Behçet Necatigil Şiir Mükafatı sahibi Tarıman’ı, bu nedenle gerçek bir edebiyat çalışanı olarak tanımlamak mümkün. Şiiri hikayeye, hikayeyi şiire taşıyarak pek çok eser veren Tarıman, birebir vakitte bir lisan emekçisi. Birinci şiirini 1992 yılında Kıyı mecmuasında yayımlayan Tarıman’ın hikaye ve şiirdeki lisan arayışı hiç bitmediği üzere her yeni kitapla bu arayışın çıtasını yükselten, yeni sulara kulaç atan kâşif yanı da dikkat çekiyor. Bir röportajında(1), “şiirin acemisiydim hayatın acemisi olduğum gibi” kelamlarıyla kendini tanımlayan Tarıman, hayatı boyunca Maarif’te öğretmenlik yaptığı halde, edebiyatın öğrencisi olduğunu belirtirken durduğu yeri de betimlemiş oluyor. Hayatta olduğu üzere edebiyatta da ‘öğreten’ pozisyonundan, tamamlanmış, bitmiş bir tedrisattan uzak duran şair-yazar, bu nedenle yapıtlarında her daim genç, aktüel ve yenilikçi. Bu durumu neredeyse her kitabında görmek mümkün.
Bir şairin hikaye kitabı olarak dilsel arayış penceresinden de ayrıyeten değerlendirilebilecek ‘Sinekler Şehri’, ilmek ilmek dokunmuş, imgelerle ve eksiltmeli bir lisanla işlenmiş onlarca hikayeyi bir ortaya topluyor.
Kitabın birinci hikayesi “Mevsimi Değildi”, bir şairin lisanından son vakitlerde yaşadığımız ruh halini söz ediyor adeta. “Mevsimi Değildi” başlığının kendisi, iki sözden oluşan uzun bir hikaye üzere, karşılaşacağımız kitabın hacmini, iklimini daha birinci hikayeden anlatmaya yetiyor.
“Kendini çiviledi astı duvara, oradan olan biteni izledi, oraya buraya saçılmış kitaplara, kâğıtlara, gitgide barizleşen ambulans sesine kulak verdi, birdenbire mutfak masasında yalnız oturan kendini, başak kadar uzunluğu olmayan kendini… Hayâl etti.”
Boş bir kabuğa benzeyen pardösü üzere, duvardaki çivide asıldığı yerden geçip gitmekte olan hayatı izleyen hikaye kahramanı, postmodern bir anlatıyla kâh meyyit bir balığın gözlerinden kâh başı kopmuş olsa da görmediğini gördüğünü ‘düşünen’ bir eski vakit heykelinin hizasından metni oluşturmakta ve yaşamanın mevsimi olmadığını söylemektedir.
Sinekler Kenti, Betül Tarıman, Alakarga Yayınları, 2021. Şiirin ve imgenin gücüne yaslanan hikayelerde Tarıman, lisanı eksilterek kimi yerde tümden imgeyi işe koşmakta, okura güvenerek çoğunlukla onun zekâsını hesaba katmaktadır. Öbür hikayelerde de rastladığımız imgenin brüt tartısında eridiği sezilen lisan Tarıman’a mahsustur; dişildir, özgürdür, sınırsızdır. Sözgelimi “Hamam” hikayesinde düpedüz bayan bedeninden süzülen sular eşliğinde gündelik hayata dair telaşlar, niyetler akar gider… Etrafında olup bitenlere dair omuz silken bayan, suyun altında rahatlamakta, arınmakta lakin bir türlü gerçek bir rahatlama ve arınmayı yaşayamamaktadır. Ruhsal olarak ruh temizlenmeden cilt temizlenememekte, kahramanın bilinçaltında tahminen de karşıtı geçerli olmaktadır. Tarıman “Mercimek Tanesi” isimli hikayesinde askeri karargâh, lojman ve servis üçgenindeki erkek ömrü bir bayanın ve kız çocuğunun gözünden, hatta bir mercimek adedini odağa alarak anlatır. Bütün o kenarlı, köşeli, yıldızlı, postallı, apoletli koca koca askerlerin dünyasının gerçek hayat karşısında mercimek tanesi kadar kararı yoktur, gereğinde bir mercimek tanesi de boğabilir insanı. “Hikâye Burada Biterdi”, “Kurbağa Adam”, “Sakmanların Müfit Bey”, “Hayrullah Efendi”, “Abdülhak Bey’le Konuşmalar” başlığını taşıyan seri hikayelerde müellif pek çok erkek portresine yer verir. Değil midir ki, ‘Sinekler Kenti’nin bayanları onlar yüzünden, bir yerde bir gökte, bir heveste bir kederdedir. Erkek öyküleri taşradan taşıp kentin surlarına dayanır, içten içe kemirir taşı bile.
Tarıman’ın hikaye cihanında olaylar kesik kesik, bir koşucunun nefes alıp verişleri üzere. Bu, onun anlatısını çağdaş sonrası vakitlerin ruhuna yakınlaştırıyor. Öte taraftan anlatısı eski öykülerden, masallardan bir şeyler de taşıyor ruhunda. Eski vakitlerden kalma bir kahraman, bugünün çok süratli, çok karmaşık, çok uğultulu, çok kıstırılmış ömrüne bakıp bakıp bir şeyler anlatıyor bize. Gözleri daima açık olmasa da, orta ara gördüklerini, olayları değil de olay parçacıklarını anlatıyor. Sonunda hepsi birleştiğinde bir durum hikayesi çıkıyor ortaya. Tarıman’ın hikaye cihanında kopuk, kesintili, yerçekimsiz olay parçacıkları hikaye kahramanlarının dünyasında bir yere oturuyor. Bu yabancılaştırıcı, yalnız ve yabansı hâl, tam olarak günümüz dünyasını anlatıyor. Bu karmaşa, bu karanlık ve kör edici parlaklık karşısında, Tarıman’ın hikayeleri bir parlayıp bir sönen yıldızlar üzere çağdaş sonrası göğümüzü tanımlıyor.
“Öyle Bir Rüzgârdı ki” hikayesini bu açıdan okumak mümkün: Kahraman bir kişi değil, çok kişi, tahminen de çok kişiliklidir. Çok kişi ve kişiliğin ortak özelliği, bir anda ortaya çıkan yıkıcı rüzgâr karşısında sığınacak dam, tutunacak kısım aramaları, düzensizlik içinde kıstırılmışlık hissiyle kendi küçük sistemlerini çaresizce yaşatmaya çalışmalarıdır. Olağan bu, okurların çıkarabileceği sonuçlardan yalnızca biridir. Tarıman, bir şey dediğinde, demediği şeylerin tümünü söylemeye çalışır üzere, hikayelerinin ucunu açık bırakmakta, olaylar ortasındaki gevşek bağları akıl tezgâhında dokuyarak sağlamlaştırmaya çalışmak ya da tümden söküme uğratmak ise okura kalmaktadır.
‘Sinekler Şehri’ kitabında hikayeleri, hacimlerinin ötesinde bir ufka taşıyan ve okurda çoğaltan gizil güç, elbet muharririn şair oluşundan ileri geliyor. “Beni Tutan Neydi” hikayesindeki şu paragraf, bütün bir hayatı imgelerin gücüyle eksilterek anlatabilme marifetinin açık bir örneği üzere görünüyor:
On on beş adımda soluğu çorbacıda alır, daldırır kaşığı çorbaya karşısında hastanenin morgu, bir cenaze arabası belirir, gasilhanenin kapısı açılır açılmış iken, yerde meyyit bir kelebek güya toprağın koynunda bir şeyler olacak, ağlaşırdı beşerler meyyitin gerisinden, bir dut kısmından düşer, olmaya durmuş yenidünyalardan bir koku yayılırdı yayılmış iken, çorba yarım kalırdı, yarım bir hayat gibi… Kimi erken düşerdi toprağa, kiminin gömleğinde bir böğürtlen lekesi…
Şair-yazar, cinsler ortasında dolaşıp hikayeyi şiire, şiiri masala evire çevire lisanın tüm imkanlarıyla bir şeyler anlatmaya çalışıyor. O, bir lisan personeli lakin nasılı kadar neyi anlattığı da kıymetli. Tarıman’ın her gerçek muharrir üzere dünyayla bir sıkıntısı var. O keder, Tarıman’ı kurdun kuşun lisanını bilen bayanın lisanıyla yazmaya itiyor, yazdırıyor. O kadim masalı, o eski kıssayı Tarıman’ın lisanından çok net duyuyorsunuz. “Dünya” isimli hikayesinin başında şöyle sesleniyor örneğin:
Dünyanın ötelerden kopup geldiği, gelip de üzerinde türlü otlar, canlılar, beşere benzeyen toplulukların bittiği, bu toplulukların yıldızlara, güneşe, aya tuhaf tuhaf tapındığı, erkek avcıymış bayan toplayıcı, türlü sıkıntılar içinde bir mağarada, yırtıcı hayvanlardan, düşmandan kaçmak için ağaçların zirvesinde, kimi düşerek kimi kalkarak… Ah dünya, hay bu dünya, at beni içinden at dünya.
Dünya, atmaz içinden insanı. İnsanlık tarihi boyunca ‘Ah’ eden bayan üzere o da bir annedir. Son nefese kadar başlarını okşar insan çocuklarının. Tekrar de Tarıman, dünya anneyle konuşur, umutludur duyulacağından. “Göze almanın gözüdür” o, göze almanın lisanını kullanır bu yüzden. Formların dışına çıkar. O yürüdüğü ladinli, lahitli, güneşli yollarda rastladığı taş tabletlerden bugüne sızmış üzeredir “Dünya” hikayesinde söyledikleri:
Deneme beni varsıl kıl, tutuşturma, çocuk kalayım büyütme, devrileyim bir açıdan bir ormana, okyanuslara. Beni dört duvar ortasından, diz çöküp alnını yere vurandan, fakat ne yapayım olmuş deyiverenden, gözünü ayaklarıma dikmişlerden, kusuruyla barışık olmayandan, davasından vazgeçenden, haritaları yol bilmeyenlerden, hayâl kurmayanlardan, bir gülün etrafını tavaf etmeyenlerden, dünya dünya koru beni dünya, olmamışlardan. Zira benim takatim nereye kadar, zira ben bilemem bıçağın ucu keskin mi, bu makas keser mi, zira ben bu insan çiğ mi bilemem, zira ben tedavülden kalkmış masal personeli, kozasında kelebek, zira ben neydi dün yaşanan, anımsamak istemem.
“Betül Tarıman’ın şiirlerini en çok da yenilikçi oluşlarıyla severim, şaşırtıcıdır, yerinde duramaz, bir evvelki kitabına benzemez, taze söyleyişlerle, şiirimizde rastlanmadık şiir şahıslarıyla merakı canlı tutar” diyen Haydar Ergülen, Tarıman’ın hikayeleri içinse şunları belirtir: “Öyküleri de bu tavrının parlak örnekleridir. Tarıman şiirde ve hikayede bana Hulki Aktunç’u hatırlatıyor. İkisine de çeşitlilik katan, hudutlarını genişletme uğraşında olan bir şair ve müellif olmasıyla. Kuşkusuz Aktunç’taki sözcük zenginliği, türetmesi, argosu diğer kimsede yoktur, o onun yeraltıdır lakin Tarıman da güya tek başına bir hikaye atölyesi üzere, farklı anlatımlar deniyor, nerdeyse hiçbir hikayesi başkasına benzemiyor.”(2) Sahiden de dünya Betül Tarıman’ın oyun yeri, metinleri ise birer atölyedir. Burada arayışın, öğrenmenin, koşmanın, emeklemenin sonu yoktur. Yazmak, lisanı gerçek manada kullanmaktır. Alışkanlıklarla lisan kullanılmaz bu atölyede, lisan problemi mevzunun özüdür. Tarıman’ın cinsler ortasında gezinen kalemi, bir yandan cinslerin sınırlılıklarını aşıp lisanın imkanlarını da araştırmaktadır.
Öyleyse Betül Tarıman çok yaşasın, daima yazsın, hikayeyi de şiir kadar sevsin, çok sevsin…
Dipnotlar
- K24’te Abdullah Ezik’in B. Tarıman ile gerçekleştirdiği söyleşi, 18 Kasım 2021.
- Haydar Ergülen, Yeni Hikaye Kitapları İçin Notlar, Hürriyet Kitap, 30.07.2021.
