DİYARBAKIR – Mîqtad Mîthat Bedirxan tarafından 22 Nisan 1898’de Kahire’de basılan ve 31 sayısı çıkan birinci Kürtçe gazete “Kurdistan”ın yayın hayatına başlamasının üzerinden 124 yıl geçti. “Kurdistan” gazetesinin çıkış tarihi, Kürt medyası için milat sayılıyor. Gazetenin çıkış tarihi vesilesiyle çeşitli etkinlikler düzenleniyor her yıl. Yanı sıra Kürt medyasının içinde bulunduğu durum da değerlendirmelere tabi tutuluyor. Katedilen uzaklığın yanı sıra siyasi ve ekonomik baskılar irdeleniyor.
Kürt medyasının 124’üncü yılı münasebetiyle Dicle-Fırat Gazeteciler Derneği (DFG) Eş Lideri Dicle Müftüoğlu ile görüştük. Müftüoğlu yaklaşık 14 yıldır gazetecilik yapıyor. Diyarbakır, Şırnak, Mardin üzere gazeteciliğin sıkıntı yapıldığı vilayetlerde çalıştı.
Müftüoğlu, 2012 yılında Şırnak’ta haber takibi yaparken içinde bulunduğu araç kaza yaptı, boynunda kırık meydana geldi ve yaklaşık bir yıl boyunca tedavi görmek zorunda kaldı. Müftüoğlu, kendisini alandan koparan kazayla ilgili, “Bir sivil polis aracının sıkıştırması sonucu kaza geçirdim” bilgisini paylaştı.
Müftüoğlu, kazadan sonra gazetecilikten vazgeçmedi, Dicle Haber Ajansı ve Dihaber’de sorumlu yazı işleri müdürlüğü misyonunu üstlendi. Bu nedenle hakkında onlarca soruşturma açıldı. Bunlardan bir kısmı davaya dönüştü. 3 farklı davadan ceza aldı ve bu cezalar 5 yıl tıpkı cürmü işlememek koşuluyla ertelendi. Gazeteci Aziz Oruç’u meskeninde ağırlaması nedeniyle de babası ve Oruç’la birlikte yargılandığı dava ise devam ediyor.
Müftüoğlu, DFG Eş Başkanlığı ve Mezopotamya Ajansı’nda (MA) editörlük vazifesine devam ediyor.
Dicle Müftüoğlu ile Türkiye’de Kürt medyasının ve gazetecilerin meselelerini ve Kürt medyasında bayan gazetecilerin pozisyonunu konuştuk.
‘KÜRT GAZETECİLİĞİ SÜRGÜNDE BAŞLADI’
“Kurdistan”, Kürt gazeteciliğinin öncüsü olarak kabul ediliyor. Hatırlatmak için, Kurdistan gazetesinin çıkış şartlarından bahsedebilir misin? Nerede, kimler tarafından çıktı? Kürt gazeteciler için ne manaya geliyor?
Kürt gazeteciliği için milat olarak kabul edilen Kurdistan gazetesi, Mısır’ın başşehri Kahire’de yayın hayatına başladı. 124 yıl evvel başlayan bu serüven sürgün şartlarında başladı. Mîqdat Bedirxan öncülüğünde çıkan bu gazete Kürtlerin gazeteciliğe nasıl şartlar altında başladıklarını çok güzel ortaya koyuyor. Kendi kimliklerinin varlığı için direnmiş ve sürgün edilmiş bir Bedirxan ailesi kendi halkının varlığını bu defa de bir gazete üzerinden dünyaya duyurmaya çalışıyor. Natürel bu sürgünlük hali Kahire’de dahi kalamıyor. Osmanlı’nın baskılarıyla bir sefer daha sürgüne gidiyor Kurdistan, Londra’ya taşınıyor. Akabinde da Cenevre’ye.
“Kurdistan”dan sonra Kürt gazeteciliği nasıl bir yol izledi? Vakit zaman gazete ve mecmuaların yayınında kesintiler oldu.
Kürt gazeteciliği için 124 yılı deviren bir hakikat arayıcılığı demek mümkün. Birinci süreçlerinin büyük çoğunluğu ne yazık ki daima sürgünde yaşandı. Kürt gazeteciler, Serbestî’den Jîn’e, Rojî Kurd’den Hawar’a kadar birçok isimle ve usulle kelamlarını söylemeye devam ettiler. Gazetecilikte birçok yeniliğin temeli ne yazık ki sürgünde atıldı. Kürt gazeteci ve aydınlar, birinci yola çıktığında yok sayılan, kimliği kabul edilmeyen, statüsü olmayan ve tüm baskılara karşın “Varım, buradayım” diye çaba eden bir halkın kelamını dünyaya duyurma rolünü üstlendi. Münasebetiyle yok sayılan, katliamlardan geçirilen bir halkın sözcülüğünü yürütmek de hiçbir vakit kolay olmadı. Kurdistan gazetesi başta olmak üzere tüm gazete, mecmua, televizyon ve ajanslar ne yazık ki kapatıldı, çalışanları tutuklandı, sürgün edildi. Bilhassa 1990’lara geldiğimizde ise bu baskının boyutu katmerlendi. Binaları bombalandı, onlarca çalışanı katledildi, gözaltında kaybedildi. Bilgemiz, öğretmenimiz Musa Anter, Ferhat Zirve, Kadri Bağdu, Cengiz Altun üzere birçok arkadaşımız, öncümüz katledildi. Bizler de aslında onların oluşturduğu bu geleneğin devamcıları olarak uğraş ediyoruz. Böylesi bir günü kutlarken bir kere daha hepsini hürmet ve minnetle anıyorum.
‘YENİ YOLLAR DAİMA BULUNDU’
Teknoloji sayesinde Kürt gazeteciliğinde de bir yaygınlık gözlemleniyor. TV, gazete ve mecmualar Kürt kitlesinin gereksinimlerini karşılıyor diyebilir miyiz?
Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte aslında Kürt gazeteciler Türkiye başta olmak üzere birçok yerde televizyon, gazete, radyo üzere birçok yayın organı üzerinden yayın yapmaya başladı. Her geçen gün bu yayınlar çeşitlenmeye ve renklenmeye başladı. Fakat 2016’da OHAL ve peşi sıra çıkartılan KHK’ler ile Türkiye’de faaliyet yürüten birçok kanal, gazete, ajans kapatıldı. O süreçteki toplam sayının 300’ü aşkın olduğunu biliyoruz, ne yazık ki bunun büyük çoğunluğunun Kürt gazetecilere ilişkin mecralar olduğunu söyleyebiliriz. 124 yıldır devam eden bir uğraş azminden kelam ediyoruz, münasebetiyle bu engellemeler, kapatmalar da Kürt gazetecileri durduramadı. Evvelce salt uydu üzerinden televizyonculuk yapan Kürt gazeteciler internettin sunduğu imkanlar üzerinden yayın yapan kanallar kurdular. Dijital medyanın tüm imkanlarını faal haliyle kullanmaya çalışıyorlar. Lakin teknolojinin bu kadar süratli ilerlediği ve yaygınlaştığı bir dünya Kürt gazetecilerin de suratına yetişmekte zorlandığı bir alan. Tüm gazeteciler üzere. Fakat Kürt gazetecilerin de her geçen gün yenilendiklerini, önlerine çıkan her bir pürüze karşı yeni yollar açtıklarını söylemek mümkün.
‘JINNEWS’E ERİŞİM ENGELİ’
Günümüzde Kürt gazetecilerinin önündeki maniler nedir?
Gazetecilere yönelik manileri birkaç başlıkta toplayabiliriz. Tahminen her şeyden evvel Kürt lisanına yönelik mahzur, yasaklamalar diyebilirim. Türkiye’de ne yazık ki Kürtçe yayın yapan birçok gazete, televizyon ve radyo kapatıldı. Çalışanlarının bir kısmı ne yazık ki hâlâ cezaevinde, dört duvar ortasında tutuluyor. Basın ve tabir özgürlüğünün olmadığı bu topraklarda birçok gazeteci yaptıkları haberler nedeniyle yargılanıyor. Kürt gazeteciler de ne yazık ki en fazla soruşturma ve dava kıskaçlarının ortasına sıkıştırılmak istenenlerin başında geliyor. Yaptıkları haberler nedeniyle Kürt gazeteciler ne yazık ki onlarca yılla yargılanıyorlar. Bilhassa failin devlet vazifelileri yani polis ve asker olduğu olayları açığa çıkarttıklarında ne yazık ki “örgüt üyesi olmak” ve “örgüt propagandası yapmak” savıyla yargılanıyorlar. Bunun en bariz örneklerinden biri, Van’ın Çatak ilçesinde helikopterden atılan iki köylünün haberini yapan gazetecilerin başına gelenler. Yeniden birçok sefer alanda engelleniyoruz. Ya rutin bir aksiyonu takip ederken ya da kimi vakit bir kente girişimizi bile yasaklayabilecek boyuttan kelam ediyoruz.
Yine çağımızın en büyük problemlerinden biri ne yazık ki internet erişim manisi. Bunun en bariz örneği JINNEWS’in yani bayan haber ajansına getirilen erişim pürüzleri. Ne yazık ki bayanların yaşadıkları ihlalleri duyuran, onların kelamı olan bu ajansa bugüne kadar 41 defa erişim pürüzü getirildi. Son yayınlanan genelge ile birlikte bunun daha da katmerlendiğini görüyoruz.
Dicle-Fırat Gazeteciler Derneği Eş Lideri Dicle Müftüoğlu
‘DFG BİR BOŞLUĞU DOLDURUYOR’
Sendika temsilcilerinin yanı sıra Güneydoğu Gazeteciler Cemiyeti, Mahallî Medya Derneği üzere kurumların da bulunduğu Diyarbakır’da DFG nasıl bir gereksinimden kuruldu?
DFG basın ve tabir özgürlüğü alanında gazetecilerin örgütlü çabasını büyütmek ve gazetecilik alanında yeni tartışmalar yürütmek, yeni gazetecilerin yetiştirilmesi için imkanlar yaratmak ismine yola çıktı. Kelamını ettiğiniz kurumların ne yazık ki bu alanda pek kelam söylediğini söylemek mümkün değil. Yani son yıllarda gazetecilere yönelik baskının geldiği boyutları biliyoruz. Derneğimizin datalarına nazaran 63 gazeteci dört duvar ortasında bulunuyor. Yeniden her ay onlarca gazeteci yargılanıyor, hem de habercilik faaliyetleri nedeniyle. Az evvel saydığım üzere engellemelerin hiçbirine karşı ne yazık ki Güneydoğu Gazeteciler Cemiyeti ve Mahallî Medya Derneği’nin tek bir kelamı, cümlesi olmadı. Google araması yaparsak sanırım her iki kurumun da ismi yalnızca genel heyetlerine dair yapılan haberlerde geçiyordur. Meslektaşlarımızın yaşadığı meselelere dair bir bilgileri var mı, onu bile bilmiyoruz. Zira bugüne kadar bu türlü bir bilgi açıkladıklarına şahit olamadık. Tam da bu nedenle büyük bir boşluğu doldurmak üzere yola çıktık. Yolun başındayız.
‘HEDEFİMİZ TÜRKİYE’DEKİ BÜTÜN GAZETECİLER’
DFG’nin çalışmaları nelerdir? Yalnızca bölgede çalışan gazetecilerin problemleri öncelikli çalışma alanınızdır demek gerçek olur mu?
Dicle Fırat Gazeteciler Derneği, öncelikle gazetecilerin kelamlarını bir ortada söyleyeceği, her gün yenilenen gazeteciliğe dair gelişmeleri takip edeceği, kendi gazeteciliğini geliştirmek için tartışmalar yürüteceği bir alan. Gazeteciliğe yönelik baskılardan kelam ediyoruz. Aslında uzun yıllardır bu durumu lisana getiriyoruz. Lakin bunun sayılar boyutuyla bir karşılığı olmadığında ne yazık ki çok da bir manası olmuyor, daha doğrusu zihinlerde bu baskı halinin şekillenmesine imkan vermiyordu. Bu manada basın ve söz özgürlüğüne yönelik ihlallere dair bilgiler tutuyoruz. Her ay ve yıllık olarak hazırladığımız raporlarla bu dataları kamuoyu ile paylaşıyoruz. Bununla hem tarihe bir not düşmüş oluyoruz hem de tüm kamuoyuna duyurmaya çalışıyoruz. Yargılanan ve tutuklu olan gazetecilerin davalarını imkanlarımız el verdiği ölçüde takip etmeye çalışıyoruz, hukuksal dayanak sunuyoruz. Cezaevindeki meslektaşlarımızın dört duvar ortasında yaşadıkları ihlalleri kayıt altına almaya çalışıyoruz. Kendilerine hem avukatlar hem de mektup aracılığıyla ulaşarak yaşadıklarını raporlaştırıyoruz. Bu manada birinci olarak “Dört duvar ortasında gazetecilik” başlıklı Türkçe, Kürtçe ve İngilizce olmak üzere 3 lisanlı bir rapor yayınladık. Yeniden gazetecilerin yaşadıkları baskılara dair bir hafıza oluşturmak gayesiyle da “Korku Tünelinde Gazetecilik” başlıklı bir belgesel hazırladık. Periyot dönem mesleğe yeni adım atan genç gazeteciler için atölye ve seminerler düzenliyoruz. Az evvel de belirttiğim üzere yolun başındayız. Tüm bu çalışmaları büyütmeyi hedefliyoruz. Tekrar tabi ki önceliğimiz Kürt gazeteciler ancak asıl amacımız tüm Türkiye’deki gazetecilere ulaşmak, onlarla birlikte yürümek, gayret etmek.
Hedeflediğiniz çalışmaları yürütürken karşılaştığınız meseleler nelerdir?
Daha fazla gazeteciye ulaşamamak temel meselelerden biri. Tekrar basın ve söz özgürlüğüne ait yayınladığımız bilgiler buz dağının görünen yüzü fakat su altında kalan kısmına ne yazık ki tam manasıyla ulaşamıyoruz. Bunun Türkiye şartlarında imkanları yok. Lakin gazeteciler bu durumu duyurduğunda ya da derneğimize ilettiğinde haberdar olup kayıt altına alabiliyoruz. Tekrar cezaevindeki meslektaşlarımıza ulaşmakta problem yaşıyoruz. Olağan şartlarda onlara direkt ulaşmamızın yolları sağlanmalıydı, ne yazık ki kimi vakit gönderdiğimiz mektuplar dahi ulaşmıyor.
‘KADIN GAZETECİLERE YÖNELİK ALGI YIKILDI’
Kadın gazetecilere başka bir yer açmak isterim. Kürt medyasında bayan gazeteci sayısında bir artış olduğu görülüyor. Hem bu artışın nedenlerini hem de bölgede ve Türkiye’de bayan gazeteci olmanın badireleri hakkında bilgi verebilir misin?
Aslında Kürt gazeteciliğinin tahminen de başardığı en hoş şey, bayan gazeteciliğini tekrar yaratmak. Olağanda gazetecilik mesleği daha çok erkekler üzerinden tanımlanan ya da bayanı yalnızca stüdyoda haberin sunum etabında gördüğümüz bir alandı. Lakin Kürt gazetecilerinin özelikle son 30 yılda verdikleri uğraşla bu algı büyük oranda yıkıldı. Türkiye’de genel yayın direktörü bayan olan birinci gazete Özgür Gündem’di. Gurbeteli Ersöz, bu alanda sahiden hepimiz için büyük bir yol gösterici oldu. Dünyanın birinci bayan ajansı bu topraklarda kuruldu. JINHA, Kürt bayan gazetecilerinin öncülüğünde büyük bir gayretle algıları yerle bir etti, haberciliğe yeni bir soluk getirdi. KHK ile kapandı lakin Kürt bayan gazeteciler durmadı ŞuJin ve JINNEWS üzere yeni isimlerle devam etti. Tekrar Kürt bayan gazeteciler Mezopotamya Bayan Gazeteciler Platformu çatısı altında örgütlendiler. Medyadaki eril lisana karşı gayret ediyorlar.
Kadın düşmanı siyasetlerin olduğu bir ülkede bayan gazeteci olarak çalışmak ne yazık ki çok daha sıkıntı. Alanda ne yazık ki polisin birinci yöneldiği şahıslar bayan gazeteciler oluyor. Tekrar kendi meslektaşlarımız ortasında da o malum bakış açısına karşı uğraş etmek durumunda kalıyoruz. Yeniden baktığımızda Diyarbakır’da bayan gayretine yönelik her gözaltı operasyonunda daima bir bayan gazeteci de gözaltına alınıyor. Bu durum ne yazık ki daima hale getirildi. Fakat tüm bunlara karşı çaba etmeye, bayanın kelamını söylemeye, zihinlerdeki o eril lisanı yıkmaya yönelik gayretimiz devam ediyor.
