Almanya’nın saygın niyet kuruluşlarından Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) tarafından yayımlanan tahlilde, yaklaşan 2023 seçimleri nedeniyle yine Türkiye siyasetinin gündemine taşınan Kürt sorunu ile ilgili çarpıcı tespitler yer aldı.
Uzun yıllardır Kürt sorunu üzerine yürüttüğü akademik çalışmalarla tanınan Mesut Yeğen tarafından kaleme alınan tahlilde, Halkların Demokratik Partisi (HDP) ve seçmenlerinin, 2023 seçimlerinin sonuçlarını belirleyecek kıymette olduklarına dikkat çekildi, bunun Türkiye siyasetinde yol açacağa değişim mercek altına alındı.
Değişim süreciyle ilgili olarak DW Türkçe’den Bedel Akal’ın sorularını yanıtlayan Yeğen, iktidar ve muhalefet bloklarının seçimi kazanmak için yürüttükleri gayrette HDP ve Kürt seçmenleri konusunda izleyecekleri stratejiler, atmaya hazırlandıkları beklenen adımlar hakkında dikkat cazibeli değerlendirmelerde bulundu.
Muhalefetin oluşturduğu ittifakın Kürt oylarını yanına çekmeye, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın MHP ile Cumhur İttifakı’nın ise Kürt oylarını etkisizleştirmeye çalışacağını söyleyen Yeğen, AKP iktidarının HDP’nin kapatılması ve buna eşlik edecek adımlarla bu oyların seçimler üzerindeki tesirini nötralize etmeye çalışacağını anlattı.
Çalışmalarını, SWP bünyesindeki Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nde (CATS) sürdüren Mesut Yeğen’e yöneltilen sorular ve karşılıkları:
DW Türkçe: SWP için yazdığınız tahlilde, 2023 seçimleri yaklaştıkça Kürt probleminin yine Türkiye siyasetinin gündemine taşındığına, seçimlerde HDP’nin ve seçmenlerinin, sonuçları belirleyebilecek kilit bir pozisyonda olacağına dikkat çekiyorsunuz. Seçimler öncesindeki siyasi tabloyu nasıl değerlendiriyorsunuz, HDP neden kıymetli?
HDP’yi belirleyici yapan işin matematiği. Hem 2019 mahallî seçimlerinin işaret ettiği, hem de kamuoyu yoklamalarının gösterdiği, bir seçmen dağılımı aritmetiği var. Cumhur İttifakı dediğimiz AK Parti-MHP bloku, yüzde 40 ile 45 ortasında değişen bir oy oranına sahip, bu oran yüzde 40’a gerçek çekiliyor yavaş yavaş. Bunun karşısında, merkezinde CHP ve Yeterli Parti’nin olduğu Millet İttifakı var. Bu ittifakın da oy oranı yüzde 40 civarına sabitlenmiş durumda. Geride yüzde 20’lik bir kesim kalıyor, bunun bir çeyreğini Millet İttifakı ile hareket etmeye hazır görünen, AK Parti’den kopmuş muhafazakarlar oluştururken, yaklaşık yüzde 13 kadarını da HDP, Kürt oyları oluşturuyor. Millet İttifakı şayet AK Parti’den uzaklaşmış muhafazakarları ve HDP’li Kürtleri de yanına çekerse, o vakit neredeyse pürüzsüz bir halde seçimleri kazanacak üzere görünüyor. Lakin muhalefetin gördüğünü, pek olağan ki iktidar da görüyor…
Peki bu durum Erdoğan’ın stratejisini nasıl etkiliyor?
Muhalefet bloku, bu ortadaki yüzde 20’lik bölümü yanına çekmek için elinden geleni yaparken, iktidar da bu yüzde 20’nin muhalefete katılmaması için elinden geleni yapıyor… İşte bu aritmetik dağılım, seçimler öncesinde her iki blokun merkez aktörlerini Kürt sıkıntısına, HDP’ye ait tavırlarını gözden geçirmeye sevk etmiş durumda. Tarafların bu durum değişikliğinin sonuncu hedefi da Kürt sıkıntısında demokratikleşmenin önünü açmak değil, seçimleri kazanmak. Millet İttifakı Kürt oylarını yanına çekmeye, Cumhur İttifakı ise Kürt oylarını etkisizleştirmeye, bu oyların seçimler üzerindeki tesirini nötralize etmeye çalışıyor. Ana stratejiler bunlar.
İktidarın HDP’yi etkisizleştirme stratejisinden kelam ettiniz. Size nazaran bu emelle atabilecekleri adımlar neler olabilir?
AK Parti, hatırlarsanız 2019 öncesinde yalnızca HDP’lileri, PKK’lıları değil, bütün bir Kürt kimliğini kriminalize eden bir siyaset izledi… Artık ise Erdoğan, Kürt problemindeki konumunu revize ederken çok daha karmaşık bir siyaset izliyor. Asıl hedefi, HDP oylarının seçim sonuçlarına tesirde bulunmasını engellemek. Erdoğan’ın planı, farklı enstrümanları içeren daha karmaşık bir plan. Bu planın en başında HDP’nin kapatılması geliyor. Bu dava süratle ilerliyor ve büyük bir ihtimalle bu yazın sonunda karar çıkmış olacak. Yanılabilirim fakat büyük bir ihtimalle HDP kapatılacak. Büyük bir ihtimalle de 500’e yakın HDP’li siyasetçi, siyaset yasağı alacak. Bu sonucun oluşmasını önlemenin tek yolu, HDP’nin kendisini feshetmesi ve öteki bir partiye katılmasıdır. Ancak HDP bunu yapar mı yapmak ister mi bilmiyorum…
Peki HDP’nin kapatılması durumunda, bu önümüzdeki seçimlerin sonuçlarını nasıl tesirler?
Parlamento seçimlerine çok kıymetli bir tesiri olur, AK Parti ve MHP’yi çok rahatlatır. Yapılan hesaplar, bugünkü oy oranıyla seçime girdiği takdirde HDP’nin 80 civarında tahminen de 100’e ulaşabilecek sayıda milletvekili çıkarabileceğini gösteriyor. Bu da Cumhur İttifakı için parlamentoda çoğunluğu imkansızlaştıran bir durum. Dolaysıyla HDP’nin kapatılması parlamento seçimleri bakımından Cumhur İttifakı açısından çok değerli bir sonuç doğurur. Fakat HDP’nin kapatılması birebir vakitte HDP’lileri, Kürt seçmenlerini, neredeyse fire vermeden muhalefetin adayına oy vermeye sevk edebilir. O prestijle, Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığı seçimlerini kaybetmesini daha da kolaylaştırabilir… Bu nedenle büyük bir ihtimalle HDP’nin kapatılmasına öbür adımlar da eşlik edecektir. Bunların da işaretlerini almış bulunmaktayız…
Nedir bu işaretler? HDP’nin kapatılmasına ne cins adımlar eşlik edebilir?
Bunlar bir yandan manipülatif başka yandan da Kürtlerin kendilerini güzel hissetmesini sağlamaya matuf, daha kapsayıcı adımlar olabilir… Manipülatif adımlar daha çok HDP takımları ortasında ikilikler oluşturmak formunda olur. Ki onun bir örneğini Erdoğan’ın Öcalan ile Demirtaş ortasında tansiyon olduğuna dair açıklamaları oluşturuyor. “Demirtaş Öcalan’a hesap vermek zorunda olacak” çeşidinden telaffuzlarla bu süreci başlattılar ki, bunun ardının da geleceğini düşünüyorum. Yalnızca Öcalan ile Demirtaş ortasında değil, Demirtaş ile HDP, HDP ile Kandil ortasında sorunlar olduğu istikametinde kamuoyu oluşturularak manipülatif adımları atacaklardır. Yalnızca bunlar da değil, bölgede HDP kapatılırsa, HDP’nin oylarına bir halde talip olacak, HDP’yi ikame edecek ancak AK Parti için büyük sorun teşkil etmeyecek yeni inisiyatiflerin, siyasi oluşumların önünü açmak isteyeceklerdir. Bunların da işaretlerini yavaş yavaş vermeye başladılar. Son olarak da kapsayıcı adımlar atacaklardır, buna hazırlandıkları bilgisi var.
AKP’nin Kürt seçmenlerin oylarını kazanmaya dönük, daha kapsayıcı adımlar da atabileceğini söylediniz. Bununla kastettikleriniz neler?
AK Parti, Kürtçe seçmeli ders hakkının kitlesel olarak kullanılmasının önünü açmış durumda. Bildiğim kadarıyla partinin kimi genel lider yardımcıları son periyotta, 5-6 aydır daima bölgede, bölgedeki kanaat başkanları ile görüşmeler yapıyorlar. Bu görüşmelerin bir şey üretmesini beklemiyorum ancak bu görüşmeler kulaktan kulağa şu fikrin yayılmasına yol açıyor: “AK Parti, Kürt sıkıntısında mevcuttakinden öbür bir şey yapmaya çalışıyor. Bu işi CHP’nin Uygun Parti’nin halledeceği yok hallederse yeniden Erdoğan halleder.” İşte AK Parti’nin ileri gelenleri bölgede bu tarafta fikir oluşturmaya çalışıyorlar anladığım kadarıyla…
HDP’nin kapatılması, Erdoğan’ın kelam ettiğiniz adımları atması, Cumhur İttifakı’nın tekrar seçimi kazanması için kâfi mi? İstediği sonucu alabilir mi?
Bu adımları atıyor, atmaya hazırlanıyor olması, bunlardan istediği sonucu alacağı, başarılı olacağı manasına gelmiyor. Bunda HDP idaresinin takınacağı tutum da ehemmiyet taşıyor. Şayet parti kapatıldıktan sonra, HDP idaresi bütünlüğünü korursa, Erdoğan sonuç alamayabilir. Şayet HDP idaresinin, seçmenlerini bir yerden bir yere sevk etme yeteneği azalır, bunu yapamaz hale gelirse, HDP seçmeninin bir kısmının sandığa gitmemesi kelam konusu olabilir… Bu da Erdoğan’ın işine yarayabilir. Bence bu evrede bu muhtemel görünmüyor. Fakat öbür yandan şunu aklımızda tutalım, seçimlere daha vakit var ve bunlar lakin artık görebildiğimiz adımlar, büyük ihtimalle buna misal pek çok adım bir yerlerde planlanıyordur. Gerçekten Irak’a yönelik son askeri operasyonun nasıl kullanılacağını bilmiyoruz…
Pençe-Kilit Operasyonu’ndan kelam ediyorsunuz. Bunun iktidar tarafından ne formda kullanılabileceğini düşünüyorsunuz?
Şu ana kadarki işaretlerden iki halde kullanılabileceğini görüyoruz. Birinci mümkünlük bundan Cumhur İttifakı’nın, devletin, bir muvaffakiyet öyküsü çıkarması. “Nihayet artık PKK’yı Türkiye’ye giriş yapamayacak duruma getirdik” şeklinde… Ki buna yakın bir durum oluşmuş durumda…
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, “Operasyonun muvaffakiyetle tamamlanmasıyla hudut sınırını büsbütün kilitleyeceğiz. Teröristlerin sonlarımıza girmesi mümkün olmayacak” dedi…
Evet. Bu aslında külliyen yanlış da değil…. Türkiye ordusunun Kandil’e ulaşması sıkıntı fakat Kandil ile öbür yerler ortasındaki ilişkiyi koparmak istiyor belirli ki. Bunun bir kısmını onlarca karakol ve üs kurarak aslında yapmış durumdaydı, artık onun devamı yapılmak isteniyor… Bunu bir muvaffakiyet öyküsü olarak kamuoyuna anlatabilirler. Ancak şunu da yapabilirler. Bu operasyonu yaz mevsimine kadar devam ettirip, seçimlere kadar asayiş eksikliği hissiyatı yaratabilirler… Ancak daha fazla birincisinin olacağını düşünüyorum…
Bu çeşit operasyonlar başladığında, PKK tarafından da açıklamalar yapılıyor. Basında çıkan haberlere nazaran Murat Karayılan, ‘Bu Kürt halkı için ölüm-kalım savaşı derken’, Duran Kalkan, Irak’ta yaşananı ‘ölüm kalım savaşı’ olarak nitelendirdi, operasyonların devam etmesi halinde de ‘savaşı’ Türkiye’ye, metropollere yayma tehdidinde bulundu. Siz bunu mümkün görüyor musunuz?
Yapabileceklerini düşünmüyorum zira Türkiye Kürtlerinin PKK’nın silahlı faaliyetlerine itirazı var. Onay bulmadıkça da bunun olmasına ihtimal vermiyorum, onay da uzun vakittir yok. Kürtler 1999’da aslında birinci defa silahlı faaliyetlerin bitirilmesi gerektiğine kani oldular hem kitle hem takım prestijiyle. Ondan beri bu işin uzatmaları oynanıyor, o nedenle yapma kabiliyetleri olsa da, siyaseten bunu yapmaya cüret edeceklerini zannetmiyorum. HDP daha evvel olmayan bir kararlılıkla bütün bu faaliyetleri kınıyor artık, Türkiyeli Kürtler de buna itiraz ediyor. …Bir de şunu görmek de lazım, PKK bunu nitekim yapacak olursa bu HDP’nin değil, Cumhur İttifakı’nın işine fayda, seçim bazlı düşünürsek…
Erdoğan’ın geçmişten bugüne siyasi telaffuzlarına baktığımızda, Kürt problemiyle ilgili çok farklı, çelişen açıklamaları oldu. Son olarak, “Türkiye’de Kürt sorunu yoktur. Bu işi çoktan çözdük, aştık, bitirdik” dedi. Siz bu söylemi nasıl yorumluyorsunuz?
Kürt meselesinin çözülmediğinin en temel göstergesi HDP hakkındaki kapatma davası ve büyük bir ihtimalle de kapatılacak olması. HDP tarafından temsil edilen fikirler ve görüşlerin Anayasaya uygun bulunmaması, memleketin en az yüzde 15’inin Anayasa tarafından kapsanmıyor olduğu manasına gelir. Zati bu tıp problemler o denli tereyağından kıl çeker üzere, askeri operasyonlarla da bitmez…. “Kürt sorunu bitti” diyenler, buna kendileri de inanmıyor. Aslında söyledikleri, “şiddet kısmını bastırdık, etkisizleştirdik” manasına geliyor. Yanlış değil, orası gerçek. Lakin bu siyaseten sorunun bittiği manasına gelmiyor, yüzde 15’lik HDP oyu var. Tüm kamuoyu yoklamaları, HDP’li Kürtlerin tamamının, AK Parti ve öteki partilere oy veren Kürtlerin de büyük bir kısmının, mevcut anayasal sisteminin imkan sağladığının dışında, anadilde eğitim, mahallileşme üzere talepleri olduğunu gösteriyor…
Seçimler öncesinde, CHP’nin ve Millet İttifakı’nın da Kürt seçmenlerin takviyesini kazanmaya dönük eforları var. Altı muhalefet partisinin üzerinde uzlaştıkları metinlerde, yaptıkları açıklamalarda, HDP seçmenine de iletiler verdikleri görülüyor. Sizin gözlemleriniz neler?
2016’da dokunulmazlıkların kaldırılması için oy kullanarak HDP milletvekillerinin cezaevine girmesinin önünü açan CHP, bugün Kürt sorununda, müttefiki YETERLİ Parti’yi ittifaktan ve CHP’li ulusalcıları da CHP’den uzaklaştırmayacak kadar liberal, demokratik bir tavır alıp, HDP’li Kürtleri yanına çekmeye çalışıyor. Kılıçdaroğlu, Kürt problemine tahlil için bildiğiniz üzere “muhatap HDP’dir” açıklamasını yaptı ve bütün kriminalizasyon uğraşlarına karşın HDP’yi muhatap olarak gördüğünü söyledi… HDP’li seçmenleri yanına çekmeye çalıştıklarını ayrıyeten CHP’li milletvekillerinin Demirtaş’ı ziyaret etmesinden, Kılıçdaroğlu’nun hem Mithat Sancar hem Pervin Buldan ile görüşmesinden anlayabiliyoruz. Ayrıyeten vakit zaman, Kürtçe’nin eğitimde sonlu da olsa kullanılmasına razı olunduğunun beyan edildiğini görüyoruz. Ben altılı ittifakın kabul ettikleri metinlerin değersiz olmadığını düşünenlerdenim. Fakat Kürt sıkıntısının tahlilini sağlayacak parametrelere muhalefet hala çok uzak görünüyor… Aslında problem, seçimlerden evvel Kürt probleminin tahlili değil. Sorun seçimler sırasında muhalefet ve HDP’nin birlikte hareket etmesinin nasıl sağlanacağı…
Peki HDP’nin Millet İttifakı’na dayanak verme konusunda en değerli beklentileri size nazaran neler?
Anladığım kadarıyla HDP’nin yasal bir aktör olarak tanınması, HDP’li belediye liderlerinin iktidar değiştiği takdirde vazifelerine dönmesi ve seçilmişlerin cezaevlerinden salıverilmelerini sağlayacak hukuksal düzenlemelere dair bir kelam verilmesi. Muhalefet bunu yaparsa HDP’yi hem kurumsal olarak hem de seçmen bazında kendi yanına çekebilir. UYGUN Parti’de buna yönelik bir direnç var lakin eskisine nazaran bir değişme de var. Bu nedenle, bunu önlemek için iktidar da şapkasından daha çok tavşan çıkartacaktır diye düşünüyorum…
Kürt probleminin yine siyasetin ana gündem hususlarından biri haline gelmesi, size nazaran seçimler sonrasında tahlil umutlarını da yeşertebilir mi? Bu problemin tahlili nitekim çok mu güç?
Bu toplumun ve siyasi seçkinlerin Türkiye’nin nasıl bir yer olmasını istedikleri ile ilgili bir soru. Türkiye’nin demokratik bir dünyanın bir modülü, devletinin de vatandaşlarının temel haklarına hürmet gösteren bir devlet olması isteniyorsa sıkıntının tahlili güç değil, tahlil temelde eşit vatandaşlık prensibinin çalışmasıyla ilgili. Lakin “bizim için asıl olan demokrasi değil” diyorsanız o vakit Kürt problemini çözmeye niyet etmeseniz de olur. Zira, bu cins problemleri çözmeden de varlığını sürdüren devletler var dünyada. İsrail’e bakın, Sri Lanka’ya bakın… Bu sorunlarla yaşanmaz diye bir şey yok lakin bunun ekonomik, siyasi ve askeri bir maliyeti var. Bu çeşit sıkıntıların tahlili devletleri ne vakit zorlar? Ayrılıkçılığa döndüğü vakit zorlar. Lakin Kürt sorununun buna yaklaşan bir tarafı yok. Türkiye’deki Kürt sıkıntısında ayrılıkçılık güçlü bir damar olsaydı, o vakit evet tahlil sıkıntı diyebilirdik. Ancak değil…
Siz çok uzun yıllardır Kürt sıkıntısı üzerine akademik çalışmalar yapıyorsunuz, AB-Türkiye münasebetlerini de yakından izliyorsunuz. SWP tarafından yayımlanan tahlilinizde enteresan bir noktaya dikkat çektiniz. Ukrayna savaşı nedeniyle AB ile Türkiye ortasında bir yakınlaşma olduğunu, bunun demokratikleşmeye olumlu yansımaları olabileceğini, AB’nin Erdoğan’ı demokratik adımlar konusunda cesaretlendirebileceğini belirttiniz. Lakin bu hafta Seyahat Davası’nda Osman Kavala müebbet mahpus cezasına çarptırıldı. Kimi uzmanlar da, Batı’nın artan jeostratejik ehemmiyeti nedeniyle, Türkiye’deki anti-demokratik gelişmeleri görmezden geleceği kaygısını lisana getiriyor. Son gelişmeleri siz nasıl değerlendiriyorsunuz?
Gezi kararı, iktidarın AB tarafından yapılacak baskılara bu türlü çarçabuk karşılık vermeyeceğini gösteriyor, gelmesi mümkün baskılara karşı ön almaya yönelik bir atak yapılmış üzere görünüyor. Hükümet, Kavala ve Seyahat aktivistlerini, büyük bir ihtimalle Kobani davasından sonra Demirtaş ve öbür birçok kişiyi daha uzun müddet içeride tutmanın planlarını yapıyor belirli ki… Tahminen çok kısa vadede bir şey beklenmeyebilir, Türkiye’nin Batı açısından jeopolitik kıymetinin artması, Batı’nın Türkiye’ye dönük müsamahasını biraz daha uzatabilir. Ancak öte yandan Türkiye’nin Batı ile temasının artması yalnızca jeopolitik sıkıntılarla ilgili değil, iktisadi olarak da Türkiye’nin Batılı kaynaklara gereksinimi var. Onları rahatlıkla kullanabilmek için de demokrasi standartlarının esnetilmesi gündeme gelebilir. Daha uzun vadeli baktığınızda, “Türkiye jeopolitik kıymeti nedeniyle bir yandan Batı’nın yanında dursun fakat demokrasi standartlarında başına nazaran takılsın” denemez… Bu sürdürülebilir olmaz. Kısa vadede tahminen biraz tolere edilebilir, ancak orta ve uzun vadede öteki bir pencere açılacaktır diye düşünüyorum.