Cumhur İttifakı’nın hazırladığı seçim kanunu teklifinin tam metni

Milletvekili Seçimi Kanunu ile kimi Kanunlarda değişiklik yapılmasına dair Kanun teklifimiz; genel münasebeti, husus münasebetleri ve karşılaştırma cetveli ile birlikte ekte sunulmuştur.
Gereği hürmetle arz olunur. 14.03.2022

Milletvekili Seçimi Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi.

MADDE I- 10/6/1983 tarihli ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 33 üncü hususunun birinci fıkrasında yer alan “oyların %10 ‘unu” ibaresi “oyların %7 ‘sini” biçiminde, birebir fıkra ile üçüncü fıkrada yer alan “yüzde onluk” ibareleri “yüzde yedilik” formunda değiştirilmiştir.

MADDE 2- 2839 sayılı Kanunun 34 üncü hususunun birinci fıkrasında yer alan “ittifakların” ibaresi “ittifakı oluşturan partilerin” formunda değiştirilmiş; üçüncü fıkrada yer alan “ittifakların ve”, “ve ittifakların” ve ittifaklara” ibareleri husus metninden çıkartılmış, son fıkra aşağıdaki formda değiştirilmiştir.

“İttifakın aldığı oy toplamı ülke barajını geçtiği takdirde, seçim etraflarında milletvekili hesabı ve dağılımı, ittifak içinde yer alan her bir partinin o seçim etrafında almış olduğu oy sayısı dikkate alınarak bu unsurun üçüncüfıkrasına nazaran yapılır. “

MADDE 3- 22/4/1983 tarihli ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununun 36 ncı hususunun birinci fıkrasında yer alan “veya Türkiye Büyük Millet Meclisinde kümesi bulunması” ibaresi husus metninden çıkarılmış, unsura aşağıdaki fıkra eklenmiştir.

“Seçime katılma yeterliliği elde eden parti, Siyasi Partiler Kanununda öngörülen ve parti tüzüğünde belirtilen mühletler içerisinde ilçe, vilayet ve büyük kongrelerini üst üste iki kezden fazla ihmal etmemiş olma şartıyla seçime katılma hakkını koruma eder. ‘

MADDE 4- 26/4/1961 tarihli ve 298 sayılı Seçimlerin Temel Kararları ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun 14 üncü unsurunun birinci fıkrasının (11) numaralı bendinde yer alan “veya Türkiye Büyük Millet Meclisinde kümelerinin bulunması” ibaresi unsur metninden çıkarılmış, bendin sonuna aşağıdaki paragraf eklenmiştir.

“Seçime katılma yeterliliği elde eden parti, Siyasi Partiler Kanununda öngörülen ve parti tüzüğünde belirtilen müddetler içerisinde ilçe, vilayet ve büyük kongrelerini üst üste iki seferden fazla ihmal etmemiş olma şartıyla seçime katılma hakkını koruma eder. “

MADDE 5- 298 sayılı Kanunun 15 inci unsurunun birinci fıkrası aşağıdaki formda değiştirilmiştir.

“İl seçim konseyi bir lider, iki asıl ve iki de yedek üyeden oluşur. Vilayet seçim konseyi lider ve asıl üyeleri, iki yılda bir ocak ayının son haftasında, vilayet merkezinde misyon yapan ve birinci sınıfa ayrılmış yargıçlar ortasından birinci derece isimli yargı adalet komitesince yapılan kura çekimiyle tespit edilir. Kura çekiminde birinci çıkan lider, sonraki iki üye asil ve en son çıkan iki üye de yedek üye olarak belirlenir. Birinci sınıfa ayrılmış kâfi sayıda hakimin olmaması durumunda en kıdemli yargıçtan başlayarak eksikler tamamlanır. Bu suretle kurulan vilayet seçim şurası iki yıl mühlet ile vazife yapar. Yargıçların kıdemi, 24/2/1983 tarihli ve 2802 sayılı Yargıçlar ve Savcılar Kanununun 15 inci hususuna nazaran belirlenir. “

MADDE 6- 298 sayılı Kanunun 18 inci hususunun birinci fıkrasındaki “İlçedeki en kıdemli hakim heyetin başkanıdır” Tabiri çıkartılarak yerine “İlçelerde, ilçede vazife yapan ve birinci sınıfa ayrılmış yargıçlar ortasından, merkez ilçelerde ise vilayet seçim şurası lider ve üyelere ait kura çekiminden sonra kalan listeden olacak biçimde vilayet merkezinde vazife yapan ve birinci sınıfa ayrılmış yargıçlar ortasından birinci derece isimli yargı adalet komitesince yapılan kura çekimiyle belirlenen hakim üye heyete başkanlık eder. Birinci sınıfa ayrılmış kâfi sayıda hakimin olmaması durumunda en kıdemli hakim konseyin lideri olur. Kura çekimine dahil olmak istemeyen yargıçlar yazılı olarak kurula başvur. Misyon için kâfi sayıda öteki hakimin olması halinde kuraya dahil olmak istemeyenler listeden çıkartılır. ” tabiri eklenmiştir.

MADDE 7- 298 sayılı Kanunun 23 üncü hususuna beşinci fıkrasından sonra gelmek üzere aşağıdaki fıkra eklenmiştir.

“Sandık konseyine üye bildirme hakkı olan bir parti; oluru olmadan öteki bir parti üyesini sandık şurası üyesi olarak gösteremez. “

MADDE 8- 298 sayılı Kanunun 33 üncü unsuruna aşağıdaki fıkra eklenmiştir.

“2972 sayılı Mahalli Yönetimler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun uyarınca yapılacak seçimlerde, birinci fıkra mucibince yerleşim yeri adresine nazaran oluşturulan bir yıl evvelki seçmen kütüğü üzerinden güncelleme süreçleri yapılır. “

MADDE 9- 298 sayılı Kanunun 36 ncı hususunun birinci fıkrasına birinci cümlesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki cümle eklenmiştir.

“Adresi kapanmış olması sebebiyle adres kayıt sisteminde gözükmeyenler, en son seçmen olduğu adrese nazaran seçmen listelerine kaydedilirler. “

MADDE 10- 298 sayılı Kanunun 43 üncü unsurunun birinci fıkrasına “Seçmen kütüğünde yazılı adreslerine” İbaresinden sonra gelmek üzere “Adresi kapanmış olması sebebiyle adres kayıt sisteminde gözükmeyenler ise en son seçmen olduğu adreslerine” ibaresi eklenmiştir.

MADDE 11- 298 sayılı Kanunun

a) 65 inci hususunun başlığı “Bakanlara ait yasaklar:” halinde değiştirilmiş ve unsurun birinci ve ikinci fıkralarında yer alan “Başbakan ve” ibaresi unsur metninden çıkarılmıştır.
b) 66 ncı unsurunda yer alan “Başbakan, ” ibaresi unsur metninden çıkarılmıştır.
2
c) 155 inci hususunun başlığı “Bakanların yasaklara uymamaları. biçiminde değiştirilmiştir.

MADDE 12- 18/1/1984 tarihli ve 2972 sayılı Mahalli Yönetimler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunun 32 nci hususuna aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“Seçim sonucuna nazaran, birinci sırada yer alan muhtar adayı seçilme yeterliliğine sahip olduğunu en geç bir ay içinde belgelendirmesi halinde kendisine seçim kazandığına dair ilçe seçim kurulunca Mazbata verilir. Aksi halde ikinciye, daha sonra üçüncüye ve nihayet seçilme ehliyetine sahip aday bulunana kadar bu süreç yapılır. İlçe Seçim konseyinin bu konuda vermiş olduğu kararlara karşı iki gün içerisinde Vilayet Seçim Konseyine itiraz edilebilir. Vilayet Seçim Heyetinin vermiş olduğu kararlar nihaidir. “

MADDE 13- 298 sayılı Kanuna aşağıdaki süreksiz unsur eklenmiştir.

“GEÇİCİ HUSUS 24-11 seçim konseyi lider ve üyeleri ile ilçe seçim konseyi liderleri, bu Kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren 3 ay içinde, 15 ve 18 inci hususlarda yapılan değişikliklere nazaran yine belirlenir. Bu formda belirlenen lider ve üyeler, evvelki lider ve üyelerin misyon müddetini tamamlar.

MADDE 14- Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

MADDE 15- Bu Kanun kararlarını Cumhurbaşkanı yürütür.

GENEL GEREKÇE

Siyasi partiler ve seçimler, demokratik siyasal hayatın vazgeçilmez ögeleridir. Sahiden siyasi partiler, demokrasinin örgütlü yanını, seçimler ise, millet egemenliğinin görünür yanını ortaya koyan araçlardır. Bu nedenledir ki siyasi partilere ait kanunlar ile seçimlerle ilgili kanunlar, hem içerik ve hem de uygulama ile ülkenin demokrasi standardını gösteren değerli evraklardır.

Ülkemizde seçimler, uzun yıllardır yerleşmiş uygulamalar ve kanunlar çerçevesinde hür, eşit, zımnî oy açık sayım ve döküm asıllarına nazaran, yargı idare ve kontrolünde yapılmaktadır.

Temsilde adalet idarede istikrar prensiplerinin, birebir anda gerçekleştirilmesi olağanüstü güç, hedef farklılığı gösteren kavramlardır. Gerek bu kanun değişikliğiyle gerekse evvelki genel seçim ve milletvekili seçim kanunlarında bu kavramların dengelenmesi ve hayat bulması konusunda bir uğraş olduğu muhakkaktır. Demokratik ülkelerde, bu iki kavramın uyumlaştırılmasında yaşanacak zorluklar karşısında bu prensiplerin hangisine yük verileceği, o ülkenin siyasi birikim ve toplumsal deneyimlerine nazaran değişiklik gösterir. Bu bahiste en başat örnek, seçimlerde uygulanan ülke barajıdır denebilir. Bu kanun teklifi ile 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununda %10 olarak uygulanan ülke seçim barajının %7’ye indirilmesi önerilmektedir. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin idarede istikrar unsurunu güçlendirdiği göz önüne alındığında, değişiklikle ülke seçim barajında bir ölçü indirim yapılarak daha fazla partinin, fikrin Meclis’te temsili, hasebiyle temsilde adalet perspektifinin güçlendirilmesi hedeflenmiştir.
2839 sayılı Milletvekili Seçim Kanunu’nun 34 üncü unsuruna nazaran ittifakı oluşturan siyasi partilerin milletvekili sayıları, ittifakın aldığı toplam milletvekili sayısının, ittifak içinde yer alan her bir partinin aldığı oy oranına nazaran ittifak içinde dağıtılmasıyla hesaplanmaktadır.

Değişiklik teklifi ile ittifakı oluşturan siyasi partilerin her birinin çıkaracağı milletvekili sayısı, her seçim bölgesinde ittifak içinde elde ettiği oy sayısı temel alınarak genel D’Hondt uygulamasıyla belirlenecek. Önerilen bu değişiklikle siyasi partilerin hukukî kişiliklerine dayanak verilmiş, ittifak oluşturmayı hedefleyen ortak maksat ve amaçlar yanında, program ve ittifak dışı maksatlar itibariyle ittifak içinde görünür olan her partinin, ittifak dışındaki görünürlüğü güçlendirilmiştir. Ayrıyeten siyasi parti tercihlerinde, belli ortak amaç yahut gayeler ötesinde, seçmen iradesinin kendi partisi dışında öteki partilere yansımaması da gözetilmektedir.

2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununda siyasi partilerin seçimlere katılabilmesi için Türkiye Büyük Millet Meclisi ‘nde küme oluşturmuş olmaları bir seçenek olarak kâfi görülür olduğu bilinmektedir. Meğer TBMM’de kümesi bulunmak meclis faaliyetleri ile alakalı bir konudur. Bu sebepledir ki, parti kümeleri ile İlgili bahisler ayrıntılı bir biçimde Meclis İçtüzüğü içerisinde yer almaktadır. Demokrasi bir tarafıyla örgütlü toplum demektir. Örgütlenmenin en özgün formunu siyasi partiler oluşturur. Siyasi partilerin örgütlülüğü demokrasinin yaygın ve iştirakçi olmasının önünü açmaktadır. Seçime katılmak için teşkilatlanma ve kongrelerini yapmış olma kuralı kâfi bir koşul olarak öne çıkarılmış, vekillerin bu gayeyle araçsallaştırılmaları siyasi etik bakımından yanlışsız bulunmamıştır. Değişiklikle bu konu gözetilerek, salt küme kurmuş olmak seçime katılmak için kâfi görülmemiş, siyasi partilerin örgütlülüğü önemsenmiştir.

Teklifle ayrıyeten;

İl seçim heyeti lider ve üyeleri ile ilçe seçim heyeti liderinin birinci sınıfa ayrılmış yargıçlar ortasından kura ile belirlenmesi, siyasi partilerin sandık şurasına üye adayı bildirmelerine ait konular ile seçmen kütüklerindeki haksızlığa ve sapmalara yol açan meselelerin izalesine ait nizam kurallarına yer verilmiştir.

Özetle bu kanun teklifi değişikliği ile ülkemizin yükselmiş olan demokrasi çıtasının ve standardının daha da yükselmesi, demokratik ülkeler ortasında yerinin daha da sağlamlaşması, Cumhurbaşkanlığı İdare Sistemi ile ulaşılan idarede istikrarın temsilde adalet ile güçlendirilmesi amaçlanmaktadır.

MADDE GEREKÇELERİ

GEREKÇE UNSUR I- Siyasi partiler, demokratik siyasal hayatın en temel ögeleridir. Bireyin ve toplumun fikirleri siyasi partiler aracılığıyla idarede kendine yer bulmaktadır. Anayasanın 67 nci unsur kararına nazaran; seçimler ve halkoylamaları hür, eşit, bilinmeyen, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm asıllarına nazaran yargı idare ve kontrolü altında yapılmaktadır. Ayrıyeten; seçim kanunlarının temsilde adalet ve idarede istikrar unsurlarını bağdaştıracak biçimde düzenlenmesi gerektiği de karar altına alınmıştır.

Temsilde adalet ve idarede istikrar unsurlarının, gaye itibariyle birbiriyle farklılık arz ettiği bilinmektedir. Seçim sistemlerinin irdelenmesi yapıldığında, bu iki prensibin ortasında kurulacak dengeyi ayarlamaya çalıştıkları görülür. Kimi seçim sistemleri temsilde adalete tartı verirken, kimi sistemler idarede istikrarı ön planda tutmaktadır. Seçimlere ait bu iki temel unsurdan hangisine tartı verileceği ülkelerin, toplumsal, siyasi ve idari olarak geçirdiği evrelere, birikimlere nazaran değişkenlik göstermektedir. 16 Nisan 2017 tarihinde halk oylamasıyla kabul edilen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile idarede İstikrar büyük ölçüde sağlanmış, bu sistemin en değerli yeniliklerinden biri olan yürütmenin oluşumu ile alakalı çoğunluk sistemi, siyasi partilerin ittifak ederek seçime katılmalarını özendirmiştir. Bu özellikler dikkate alındığında mevcut barajın makul seviyeye indirilmesi mecburî hale gelmiştir.

2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 33 üncü unsurunda değişiklik yapılarak yüzde 10 olarak uygulanan ülke seçim barajı yüzde 7′ ye indirilmektedir. Böylece, ülke seçim barajının yüzde 7 olarak uygulanması ile birlikte idarede istikrarı örselemeden daha fazla partinin ve fikrin yasama organında temsil edilebilir olması amaçlanmıştır.

GEREKÇE UNSUR 2- 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununa nazaran; siyasi partilerin milletvekili çıkarabilmesi için ya tek başına ülke seçim barajım geçmesi ya da bir ittifak içerisinde yer alması ve bu ittifakın toplam oyunun geçerli oylara nazaran belirlenmiş ülke barajını geçmesi gerekmektedir. Ayrıyeten seçim etrafında çıkarabilecekleri milletvekili sayısının hesaplanmasında, birlikte aldıkları toplam geçerli oy sayısı dikkate alınmaktadır. Sonra da ittifak içerisinde yer alan partilere düşen milletvekili sayısı, ittifakta yer alan partilerin aldıkları oyların kıyaslanması ile ittifak içinde belirlenmektedir.

2839 sayılı Kanunun 34 üncü unsurunda yapılması önerilen değişiklik ile; ittifakı oluşturan siyasi partilerin her birinin çıkaracağı milletvekili sayısı, her seçim bölgesinde ittifak içinde elde ettiği oy sayısı temel alınarak genel D’Hondt uygulamasıyla belirlenecek. Önerilen bu değişiklikle siyasi partilerin hükmî kişiliklerine dayanak verilmiş, ittifak oluşturmayı hedefleyen ortak emel ve gayeler yanında, program ve ittifak dışı amaçlar itibariyle ittifak içinde görünür olan her partinin, ittifak dışındaki görünürlüğü güçlendirilmiştir. Ayrıyeten siyasi parti tercihlerinde, belli ortak gaye yahut amaçlar ötesinde, seçmen iradesinin kendi partisi dışında öteki partilere yansıyacak sonuçlar doğurur olmaması dikkate alınmıştır.

GEREKÇE UNSUR 3- Siyasi partilerin yasama organında küme oluşturmuş olmaları, yasama organı faaliyetlerine kurumsal olarak katılmalarına ait bir düzenlemedir. Bu nedenledir ki kümeye sahip olmanın sağladığı avantajlar yasama organı iç tüzüklerinde yer almaktadır.

Demokrasi örgütlü toplumu önemser. Demokratik kriterlere nazaran örgütlenmenin en özgün modellerini siyasi partiler oluşturur. Bu nedenle siyasi partilerin seçime katılabilmelerinde muhakkak seviyede örgütlü bir yapıya kavuşmuş ve karar organlarını oluşturmuş olmaları aranmaktadır. Bu mülahazalarla örgütlenmeyi göz arkası ederek salt küme kurmuş olabilmek seçime katılabilmenin kâfi koşulundan biri olması uygun görülmemiş, vekillerin bu emelle araçsallaştırılmaları etik bulunmamış, bu nedenlerle unsur kapsamından çıkarılması uygun görülmüştür.

Ayrıca siyasi partilerin, kuruluşundan sonra yapılacak, seçime katılabilmek için aranan taban örgütlülük ölçütünün, daha sonra yapılacak tüm seçimlerde aranması hususu, hususa ek edilen fıkra ile açıklığa kavuşturulmuştur.

GEREKÇE UNSUR 4- Husus 3’ün münasebetidir.

GEREKÇE HUSUS 5- Husus ile; 298 sayılı Kanunun 15 inci unsurunun birinci fıkrasında değişiklik yapılmaktadır. Lider ve asıl üyeler isimli yargı birinci derece mahkemesi komitelerince birinci sınıfa ayrılmış yargıçlar ortasından yapılan kura ile iki yılda bir belirlenecektir. Birinci sınıfa ayrılmış kâfi sayıda hakimin bulunmaması durumunda, en kıdemli yargıçtan başlayarak eksiklikler tamamlanacaktır.
Değişiklikle birlikte Vilayet seçim heyeti yedek üye seçimine ait belirsizlik giderilmektedir. Ayrıyeten seçimlerin adil ve şeffaf biçimde yapılmasında faal bir rol oynayan vilayet seçim heyetinin tartışmalara mahal vermeksizin kura ile oluşturulması öngörülmektedir.

GEREKÇE UNSUR 6- Anayasamıza nazaran seçimlerin yapılmasını gözetlemek ve denetlemekle misyonlu yargı erkinin yargısal faaliyetlerle ilgili görevlendirmede ölçüt olarak oluşturup dikkate aldığı kriterler, seçim görevlendirmelerinde de dikkate alınmıştır.

GEREKÇE UNSUR 7- 298 sayılı Kanunun 23 üncü unsurunda “sandık heyeti üyeliği” düzenlenmektedir. Bu hususa yeni bir fıkra eklenerek, partilerin öteki bir partinin üyesi olan bir kişiyi, lakin o kişinin onayı ile sandık konseyi üyesi olarak görevlendirilebileceği düzenlenmektedir.
Seçim sandıklarının güvenliği ve kontrolü sandık şurası üyeleri aracılığıyla temin edilmektedir. Öteki bir partinin üyesi olan bir kişinin oluru olmadan öbür bir siyasi parti tarafından sandık şurası üyesi olarak görevlendirilmesi durumunda oluşabilecek problemleri önlemek için kişinin olurunun varlığı aranarak, uygulamada kimi yerlerde yaşanan gereksiz tartışmaların önlenmesi amaçlanmıştır.

GEREKÇE UNSUR 8- Husus ile 298 sayılı Kanunun 33 üncü unsuruna fıkra eklenmektedir. Eklenen fıkra ile 2972 sayılı Kanun uyarınca yapılacak seçimlerde yerleşim yeri adresine nazaran bir yıl evvelki seçmen kütüğü üzerinden güncelleme süreçleri yapılacaktır. Düzenleme ile fiili duruma karşıt halde adres değiştirmek suretiyle adil seçim sistemini bozan uygulamaların önüne geçilmesi ve seçmen iradesinin sandığa net bir halde yansıtılması amaçlanmaktadır. Ayrıyeten bilindiği üzere Büyükşehir ve öbür belediyelere merkezi bütçeden sağlanan mahallî idare hisselerinde adres kayıt sistemindeki datalar dikkate alındığından seçmen kütüğü taşınmasıyla bu alanda doğabilecek sapmalar önlenmesi amaçlanmıştır.

GEREKÇE HUSUS 9- Madde ile 298 sayılı Kanunun 36 ncı unsurunun birinci fıkrasına cümle eklenmektedir. Düzenleme ile adresi kapanmış olması sebebiyle adres kayıt sisteminde gözükmeyen vatandaşlar en son seçmen olduğu adrese nazaran seçmen listelerinde yer alacaklardır. Böylelikle adresinin kapanmış olması sebebiyle seçmen listesinde yer alamadığı için oy kullanma hakkının kaybedilmesinin önüne geçilmek amaçlanmış, bu türlü bir durumla karşılaşan seçmenlerin nerede oy kullanacağı yasal yere kavuşturulmuştur.

GEREKÇE HUSUS 10- 298 sayılı Kanunun 43 üncü unsurunda teklifin 9 uncu unsuru ile 298 sayılı Kanunun 36 ncı unsurunda yapılan değişiklikle uyumlu teknik düzenleme yapılmaktadır.

GEREKÇE UNSUR 11- Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiyle ahenk düzenlemesi yapılmaktadır.

GEREKÇE UNSUR 12-Madde ile 2972 sayılı kanunun 32 inci unsuruna fıkra eklenmektedir. Düzenleme ile ekseriyet sistemine nazaran seçilen muhtarın seçilme yeterliliğine sahip olduğunu bir ay içerisinde belgelendirmesi gerekmektedir. Aksi takdirde kendisinden sonra gelen seçilme ehliyetine sahip muhtar adayına İlçe Seçim Kurulunca Mazbata verilecektir. Böylece muhtarlığı kazanan adayın kısa müddette katılaşması ile seçim yapılan bölgede yaşanan toplumsal problemlerin ve siyasal belirsizliklerin ortadan kaldırılması hedeflenmektedir.

GEREKÇE UNSUR 13- Husus ile vilayet seçim heyeti lider ve üyeleriyle ilçe seçim heyeti liderlerinin belirlenmesine ait 15 ve 18 inci hususlarda yapılan değişikliklere uygun olarak mevcut lider ve üyelerin yine belirlenmesi öngörülmekle uygulama yeknesaklığının oluşumu hedeflenmiştir.

GEREKÇE HUSUS 14- Yürürlük unsurudur.

GEREKÇE UNSUR 15- Yürütme hususudur.
(DUVAR)