Bülent Forta ismi, Türkiye’de farklı alanlarda karşınıza çıkabilecek bir isim. Öğrencilik yıllarından bu yana politik başkan olarak sol siyaset içerisinde etkin biçimde yer alan Forta, 90’lı yıllarda başladığı müzik yapımcılığı mesleğinde de bölümün içerisinde yeniden değerli bir durumda duruyor.
Bir defa, Türkiye’de sanatkarların, yapımcıların telif haklarıyla ilgili çalışmalar yapan ve sanatkarlar ile yapımcıların bu haklara o denli yahut bu türlü sahip olabilmesini sağlayan isimlerden biri. 90’lı yıllardan bu yana Ada Müzik ile müzik dalında üretimci olarak da yer alan Forta, kurucularından olduğu İrtibatlı Hak Sahibi Fonogram İmalcileri Meslek Birliği’nin, herkesçe bilinen ismiyle MÜYAP’ın bir mühlet başkanlığını da yürüttü. Şu anda MÜYAP İdare Şurası Üyesi ve Genel Koordinatörü olarak yapımcıların mesleksel örgütlenmelerinde kıymetli bir rol üstlenmeye devam ediyor.
Bülent Forta ile dijitalleşen ve kimi açılardan giderek de bağımsızlaşan bölümde müzik üretimcisinin rolünü, telif hakları konusunda daha ne kadar yol gitmemiz gerektiğini, müzik meslek birliklerinin sanatkarların örgütlenmesi bağlamındaki rolünü ve doğal ki son günlerde daha çok konuşulan, sanatçı-siyaset ilgisini konuştuk.
‘MÜZİĞİN METALAŞMASINDA BİR KAPİTALİST LAZIM: YAPIMCI’
Genel birkaç mevzu başlığını da açacağı için şöyle başlamak istiyorum: Müziğin teknik olarak daha kolay yapılabildiği, daha kolay düzenlenebildiği ve natürel daha kolay yayınlanabildiği bir dönemde “yapımcı”nın fonksiyonu değişti mi veyahut ortadan kalktı mı? Kimdir bugünün imalcisi?
Yapımcı da bu türlü durağan bir şey değil. Kendisini yeni konuma nazaran dönüştürebilen biri olmalı üretimci. Şimdi dijital yokken, mekanik bir devir kelam konusuyken CD’lerin üretilmesi, yapımı, dağıtılması, tanıtılması üzere işleri yapan plak şirketleri vardı ve bu plak şirketleri dünya çapında bir yapı oluşturuyordu. En üstte “majörler”in olduğu, onun altında bağımsız şirketlerin olduğu bir müzik sanayisi vardı. Sonuç olarak majörler piyasayı tekrar elinde tutuyordu, belirliyordu; geniş ve hantal dağıtım ağlarına girmediğiniz sürece tüketiciye ulaşamadığınız bir yapıydı bu. Bağımsız imal şirketleri de çoklukla sanatçı keşfeden ve bu büyük aktörlere sanatçı taşıyan, hakikaten vakitle büyüklerin de satın aldığı yapılardı. Müziğin metalaştığı bütün periyotlarda ana işleyiş uzun mühlet buydu. Müzik sanayisinin gelir elde etme hali de öyleydi. Bir müziği çalan alet, bir de taşıyıcı vardı. Plak, CD, kaset vesaire, bu taşıyıcılardı. Müzik sanayisi, bu taşıyıcıyı satarak para kazanıyordu. Yani yatırım yapıyor, işi CD haline getiriyordu ve temel geliri, CD’nin satışından elde ettiği gelirdi. Bu dijital ihtilal o denli bir paradigmatik değişiklik yaptı ki, taşıyıcıyla kaydın kendisi aynılaştı; yani bir cep telefonunda tıpkı vakitte o kaydın kendisini bulabilmeye başladı dinleyici. Evvelden, mekanik periyotta yapımcının çok katlı gelirleri de olabiliyordu. Mesela benim yaşımdaki bir adamın meskeninde Beatles plağı da vardır, kaseti de vardır, CD’si de vardır. Hasebiyle, format her değiştiğinde krizi atlatma fırsatı buluyordu üretimci zira aslında temel yatırımı yapmış oluyordu.
Bugün ise bir yanıyla demokratik, bir yanıyla da manüplatif bir ortam oluştu. Demokratik olan şey şu; eskisi üzere büyük stüdyolar, koca mikrofonlar filan gerekmeksizin, bir bilgisayar, bir âlâ mikrofonla müzisyenler kendi kayıtlarını yapabiliyor. Üretimin ucuzlaması demek bu. Lakin bu da, Andy Warhol’un dediği üzere yani, müzisyen kalitesi sınanmadan, herkesin 15 dakikalığına meşhur olduğu bir üretim sürecine dönüştü. Ayrıyeten üretim kalitesinde önemli bir düşüşe yol açtı. Tahminen çok sayıda müzisyen çıktı ortaya ancak bunların içinden az sayıda insan sıyrılabildi. Bir nevi dijital fotoğrafçılık üzere. Yani dijital makinelerle bir milyon fotoğraf çektiğiniz vakit bir tane Orta Güler kalitesinde fotoğrafınız olabilir, ışık denk gelmiştir örneğin. Müzik de buna dönüştü.
Sorunuza döneyim, “yapımcı kim?” Müzisyen daha ucuz bir stüdyoda kaydedebiliyorsa, bu ucuz stüdyoda kaydedilmiş işi CD Baby üzere ortamlar aracılığıyla internette paylaşabiliyorsa yapımcıya ne gerek var diye düşünülebilir. Lakin işin aslı o değil. Yeni devrin mottosu, “Bir plak şirketi sadece bir plak şirketi değildir.” Bir ayağı teknoloji, toplumsal medyayı kullanabilme mahareti, bir ayağı algoritmalar ortasında dolaşarak sizi listelerde üste çıkarabilecek algoritmaları bulmak, size yatırım yapmak, reklam harcaması yapmak… Yani size önemli sermaye yatıran bir yeni üretimci tipi ve yeni bir üretim şirketi tipi ortaya çıkmaya başladı. Türkiye için konuşayım, eski Unkapanı üslubu bir yapımcıya nitekim gereksinim yok şu anda. Lakin bir sanatkarın güçlü bir plak şirketinin kataloğunda yer alması, bu kataloğun yarattığı dijital yaygınlıktan faydalanma, senkronizasyon haklarından faydalanma, kataloğun içinden bir televizyon dizisine girebilmek falan filan dediğiniz vakit, bir üretim şirketi bir tek sanatkarın müziğini dijitale koymaktan ibaret olmayan süreçleri yönetim edebilen yapı haline geldi. Yoksa şunun için yapımcıya gereksinim yok: stüdyoda düşük bütçeli bir kayıt, bu kaydın dijital müzik platformlarında yayınlanması, berbat çekilmiş bir klip öngörüyorsanız yapımcısız da bunu yapabilirsiniz. Lakin bir tanıtım stratejisi, bu stratejinin uygulanması, toplumsal mecralarda bunun tanıtılması, size reklam harcaması yapılması, dizilere, sinemalara girmesi için ilgilerin kurulması için yeni tip bir imal şirketine eskisinden çok daha fazla muhtaçlık var. Zira sanatkarın tek başına dijital dünyanın karmaşıklığını karşılaması mümkün değil.
Bir de şu var ki, plak şirketleri artık “360 derece” diye tabir ettiğimiz, sanatkarın bütün süreçlerini yönetim eden, konser süreçlerini, menajerlik süreçlerini, hatta Avrupa için konuşursak, elde edilen paranın vergi meselelerini, nasıl bir yatırım siyaseti uygulanacağını yürüten önemli kapitalist işletmelere dönüştü. Yani bu şeye benziyor, “Ben bir süt üreticisiyim, bir inek aldım, sağarım, götürür pazarda satarım” diyenle “Büyük bir süt üreticisiyim, binlerce inekten süte elde ederim, bunları dağıtırım” diyen ortasındaki farka. Sanat bu kadar metalaşmasaydı, öteki artizan hal çok daha hoş olurdu, “kendin yap, kendin dağıt”. Ancak artık kapitalizmin şartlarında her şey metalaştığı için müziğin de metalaşmasında bir kapitaliste gereksinim var. “Yapımcı kim?” derseniz, üretimci işte bu kapitalist.
‘BAĞIMSIZ MÜZİK, SÜRDÜRÜLEBİLİR DEĞİL’
Peki Türkiye’de yapılan bağımsız işleri takip edebiliyor musunuz? O denli bir fotoğraf çizdiniz ki, bir üretim şirketi bünyesinde yapılmadıysa ortaya çıkan eser kalitesiz olmak zorundaymış üzere bir mana çıkaracağım neredeyse.
İyi işler kesinlikle var ancak onlar genelde imece işler, sürdürülebilir değil. Şahane bir stüdyoda, arkadaşınız olan uygun müzisyenler var, “Hadi arkadaşımız için çalalım” diyorlar, zımba üzere işler çıkıyor. Bir arkadaşı diyor ki, “Benim çok düzgün bir klip direktörü arkadaşım var, rica edelim çeksin” filan. Lakin bunu kaç sefer yapabilirsin? Klip direktörü klip çekmekten para kazanıyor, o müzisyen çalarak para kazanıyor. Bunu bir yaparsın, iki yaparsın. Pekala bütün bunları yaptınız diyelim, bunun tanıtımı var, tanıtım için para harcamak lazım. Bugün günde 60 bin civarında müzik yükleniyor dijitale dünyada. Bunların ortasında yer bulacaksınız, bunların ortasından sıyrılacaksınız. Bütün bunlarla ilgili bir takım lazım ve bu grubun kurulması için, her işte olduğu üzere bir kapitalist gerekiyor. Sanat bize paradan uzak bir şey üzere geliyor ancak metalaşmış bir alandan konuşuyoruz, bu Rönesans’tan beri bu türlü. Mozart’ı da imparator ya da prens himaye ediyordu, eski sosyalist ülkelerde devlet yapıyordu bunu. Kapitalist sistemin tabiatı da bu. Lakin az evvel kelamını ettiğim değişimi tekrar vurgulamak istiyorum, eski tip yapımcının rolü bitmiştir. Eski tip üretimciler aslında şu anda ellerindeki kataloğu satmak dışında aktüel müzik pazarının bir aktörü değiller.
Siz Ada Müzik’te nasıl uyarlandınız bu değişime?
Bir defa, dijital dünyanın dışında kalan yatırımlardan kendimizi ufak ufak ayırdık. Mekanik devrin sanatkarları öbür, dijital döneminkiler öteki. Bir eleman yatırımı yaptık. Evvelce şöyleydi bizde: 30 tane tanıtımcımız olurdu, artık dijital tanıtımcımız var, dijital yüklemecimiz var, dijital dağıtım ağlarıyla çalışıyoruz. Biz de natürel majör üretimciler kadar para harcayan bir şirket değiliz, seçtiğimiz müzik çeşidi itibariyle bu bu türlü. Lakin üretimimize devam ediyoruz, yeni isimlere imkan tanıyoruz ve hazır iş de almıyoruz ekseriyetle. Her yaptığımız işe de kendi ölçeğinde bir yatırım yapıyoruz. Özetle, bütün yapımızı değiştirmiş durumdayız. Evvelden 30 kişi çalışıyordu yanımızda, artık 3 kişi çalışıyor lakin etrafımızda 50 kişi çalışıyor.
‘FAŞİST BİLE DEDİLER BENİM İÇİN’
Biraz da, sizin evvelce beri kıymetli bir aktör olduğunuz telif sıkıntısını konuşalım. Hem siz şahsen, hem de uzun mühlet başkanlığını yürüttüğünüz MÜYAP bu bahiste değerli adımlar attınız. Natürel öbür müzik meslek birlikleri de… Lakin Türkiye hâlâ telifin doğal bir hak olduğu ve gelip sizi bulduğu bir ülke değil de, sanatkarın ve yapımcının telifin peşinden koşmak zorunda olduğu bir ülke. Siz bilhassa bu dijital teliflerle ilgili adımlarınızdan sonra internet bağlamında “sansürcü”, “yasaklatıcı” olmakla da eleştirildiniz hatta. Dijital dönüşümle birlikte telif sorunu nerelere geldi?
Faşist bile dediler benim için. Bakın, birincisi şu: Kapitalizm, enteresan bir mülkiyet sistemine sahip bir toplumsal yapı ve maalesef kapitalizmi eleştirenler de bu telif mevzuuna çok fazla baş yormamışlar. Telifin konusu olan “fikri mülkiyet”, değişik bir mülkiyet biçimi. Kapitalizmi eleştirenler “mülkiyet hırsızlıktır” demiş lakin bakıyorsunuz fikri mülkiyet diye bir kavram çıkmış ortaya kapitalizmde. Fikri mülkiyet nedir? Bir kez eşya mülkiyetinden farklı. Diyor ki, “Sen bu mülkiyetin mutlak sahibi olamazsın. Bu mülkiyetin lakin yaşarken sahibisindir ve öldükten 70 yıl sonra bu mülkiyet hakkı ortadan kalkar. Zira bunu bu toplum içinde üretiyorsun.” Sizin dedenizden kalmış bir konut varsa, ona da dedesinin dedesinin dedesinden kalmış olabilir. Hâlbuki fikri mülkiyet için bu türlü değil, o mülkiyet bir vakit sonra anonim oluyor. İnsanlık tarihini bütün bellek tarihi, Karacaoğlan da, Goethe de, bugün insanlık tarihinin ortak mülkiyeti haline gelmiştir. Kapitalizmin bu türlü bir kolektivizm önermesi incelenmesi gereken bir şey. Üstelik şimdiki kapitalizmin işleyişinde fikir denilen şey, yani bilgi, sermayenin en büyük pahası.
Şimdi, bu düzenekler siz öldükten 70 yıl sonra tekrar topluma döneceği için bu 70 yıl içerisinde çok uygun korunmak zorunda. Bu 70 yıllık müdafaa dediğimiz şey, bütün bir telif tertibinin ana ögesi. Toplumla ortaksınız bu mülkiyette. Toplum hem oradaki hakkını, hem de sanatkarın ölmeyecek kadar telif elde etmesini sağlamaya çalışıyor. Benim telifle ilgili olarak birinci ilgimi çeken husus budur. Ben de sonuçta mülkiyete karşı bir yerde dururken, “Ne fikri mülkiyeti? Müzik herkesindir” diye düşünürken, buraya odaklandım ve bunun, yani fikri mülkiyetin, kolektif mülkiyetin geçiş süreci olduğunu düşündüm. Çok da okudum bununla ilgili lakin Marks’ın “kafa emeği-kol emeği” ayrımı dışında bu bahisle ilgili felsefi bir kaynak da bulamadım.
Türkiye’de bunları birinci sefer lisana getirmeye başladığımız andan itibaren, bir salvoyla karşılaştık. Müziğin, fikrin telifi olmaz diye karşı çıkıldı. Düşünün, bu ülke yıllarca fikri yasaklamış bir ülke, fikrin para etmesi, yani paha bulması lazım aslında. E hekimsiniz, fikrinizi söyleyip para kazanıyorsunuz, öğretim görevlisisiniz, konuşuyorsunuz, fikrinizi satıyorsunuz. Bir müzikçinin da fıtratında müzik yaratmak, bunu söylemek var. Tabip değil, mühendis değil, öğretim üyesi değil, bir müzik kelamı müellifi, bununla bir gelir elde ediyor olması lazım.
Telifle ilgili çalışmaya birinci başladığımızda, şimdi internet yokken, devlet görevlilerine bile anlatmakta zorlandık. Vaktin bir Kültür Bakanı diyor ki örneğin, “Lokantada çalıyor bu müzik, buna para mı ödeyecek lokantacı? CD’yi aldı ya sonuçta?” O CD’nin şahsî kullanım için olduğunu, bunu ticari olarak kullanıyorsanız telif olması gerektiğini, televizyonların bunları kullanıyorlarsa telif ödemeleri gerektiğini filan, uzun hukukî gayretler sonucunda anlattık. Sonra internet dünyası başladı. Başlarda internet, herkesin ücretsiz dünya olarak kurguladığı bir dünyaydı. “İnternette olan bedavadır” inancı vardı. Biz de dedik ki, “Bunun CD’si parayla da, internette olanı neden parasız? Her şey parasız olacaksa nasıl bir üretim olacak, üretmeye nasıl kaynak yaratılacak?” Bahtsız bir şeydir natürel, iki çocuk Fizy diye bir şey buldular. Google’a yazıyorsunuz, aradığınız her şeyi getiriyor ve istediğinizi parasız izliyorsunuz. Biz de bu türlü olmayacağını söyledik, bir telifi olması gerektiğini hatırlattık. Bir dükkan açmışsınız, her şey ücretsiz diyorsunuz ancak sattığınız eser sizin eseriniz değil. Bunu lisansa bağlamak gerekiyor. Biz bu türlü söyleyince millet ayağa kalktı, internete sansür üzere bir algı yaratılmaya çalışıldı. Bakın sonuçta şöyle oldu, o arkadaşlar Fizy’yi 2 milyon Dolara Turkcell’e sattılar. Yani biz haklı çıktık. Fizy, Turkcell’in bir markası oldu, onu bulan iki çocuk sansür vesaire diyerek 2 milyon Dolar kazandılar. O 2 milyon Dolar, bir dolu sanatkarın parasıydı aslında, onlardan elde edilmişti.
İkinci olarak Last FM’i yasaklattık. Ona da bir “özgürlük alanı” deniyordu ancak Last FM’in sahibi Rupert Murdoch, dünyanın en büyük sansürcüsü. Orada bir dükkan açmış, o dükkana beşerler müzik yüklüyor, kendisi onlardan para kazanıyor, o müziklerin parasını isteyen gariban bizler de bir anda “sansürcü” olduk. Neyse bunlar artık geride kalmış şeyler. Artık hepimiz Spotify’a parayı ödüyoruz, YouTube çeşitli modeller yarattı, reklam satıyor. Yani bizim o gün talep ettiğimiz, bugün uygulanıyor.
‘TELİF GAYRETİMİZ ROBİN HOOD’LUKTU’
Müzik çalınan yerlerle ilgili de uzun müddet tartışmalar yaşandı. Avukatlar gitti, cezalar kesildi, müzik çalıyorlarsa toplu telifler talep edildi…
Bu bir hukuksa hak, maddede yazıyor. Birinin müziğini, kendisinden müsaade almadan çalamazsınız. Hukuktan daha uygar bir yol yok sonuçta, avukatlar gitti, maddeyi hatırlattı. Siz bir yer açıyorsunuz, müziği çalmak zorunda değilsiniz. Çalmazsanız telif de ödemezsiniz ancak bu müziği çalıyor, bundan bir ticari yarar elde ediyorsanız o vakit bunun bedelini ödeyeceksiniz. Orada servis ettiğiniz kahveyi alırken kahveciye nasıl para ödüyorsanız, sizin dükkânınıza, otelinize toplumsal yarar sağlayan müziğin de parasını ödemek zorundasınız. Ayrıyeten bu maddelerde da mutlak bir hak olmadığı için, ben sanatçı ismine, üretimci ismine gidip “Bu 1 milyon liradır” demiyorum. Bunun bir tarifesi var, bu tarife de her yıl ilan ediliyor. Tarifeyi yüksek buluyorsanız gidip mahkemeye veriyorsunuz, tarife tespit davası açıyorsunuz. Yani biz kendi eserimize istediğimiz fiyatı koyamıyoruz, yasal bir çerçevesi var bunun. Tarife muhakkak, yayınlanmış, itiraz edilmemiş ancak bu tarifeyi talep ettiğinizde bir dirençle karşılaşıyorsunuz. Bunun temel nedeni, Türkiye’de telif şuurunun yerleşmemiş olması ve telifin sırf müzikle ilgili bir şey sanılması. Hâlbuki, daha evvel konuştuğumuz üzere, bir akademisyen de fikrini, bir avukat da fikri emeğini satarak para kazanıyor. Sanatkarın fikri emeği de bu, bu türlü para kazanıyor o da.
Bir de, sol gelenekten geldiğimiz için bizim açımızdan öbür bir haklı istikameti vardı bunun. Bu biraz Robin Hood’luktu. Zenginden alıp yoksula veriyorduk, ne bileyim Doğan Grubu’ndan, Doğuş Grubu’ndan telif alıp müzisyene veriyoruz.
Ancak şöyle tenkitler de geldi o devirde: Küçük, mütevazı bir işletme açıyor şahıs, kendisine avukatlar gidip bir yıl için yüksek meblağda bir telif ve hatta ceza çıkarıyor, işletmenin ödeyebileceğinin üzerinde…
Bunlar spekülasyon, hiç o denli büyük sayılar değil. Oteller çok tantana yaptı örneğin, ben size söyleyeyim, Hilton Oteli’nin lisanslaması, günde sattığı bir soda parasıdır. Artık bu spekülasyonlar duruldu zati, toplu kontratlar yapıldı, masaya oturuldu. Ancak buna karşın bugün Türkiye’de hâlâ yüzde 10’dur telifin lisanslanma oranı, yüzde 90 boştadır. Müzik kullanılan yerler için de böyledir. 84 milyonda 50 milyona yakın insan müzik dinler her yerden, müziğe para ödeyen insan sayısı azamî 5 milyondur.
Dijital müzik mecralarının telif gelirleriyle ilgili olarak sanatkarlar da şikayetçi. Türkiye’de sanatkarlara ödenen ünite telifin Batı’ya kıyasla çok düşük olduğuna dair tenkitler var. Sanatkarın ürettiği yapıttan aldığı telifler kâfi değil sanıyorum.
Değil natürel. Sanatkarın da değil, yapımcının da değil… Şöyle söyleyeyim, Türkiye’de Spotify’ın aylık fiyatı sanıyorum 17.99 TL. İngiltere’de bu 17 Pound, Amerika’da 17 Dolar. Pound TL’nin 20 katı, demek ki sana ödediği de İngiltere’dekinin 20’de 1’i. Birinci faktör bu.
İkinci faktör şu: Büyük üretimciler Spotify’la bizim anlaştığımızdan daha yüksek fiyatlarla anlaşıyorlar. Örneğin Universal diyor ki, “Ben Spotify’a 20 bırakırım, 80’i ben alırım”. Halbuki Spotify bize diyor ki, “40’ı ben alırım, sana 60 bırakırım”. Aslında bir de iç sisteminde adaletsizlik var. Bu hususla ilgili dünyada büyük tartışma var. Bunlar yeni müzik dağıtımcıları, Spotify, Deezer filan. Diyor ki sanatkarlar, “Eski yapımcılarımız klasikti filan lakin bunlardan daha adaletliydi. Bunlar, hiçbir iş yapmadan bizim işimizden yüzde 40 alıyorlar”. Haklılar.
Bir de üretimci ile sanatçı ortasındaki özel mutabakat var. Müziğin geliri, bu ikisi ortasında da paylaşılıyor. E, Spotify’ın Türkiye üzere ülkelerde sanatkara dinlenme başına verdiği sayı bu kadar küçük olunca, bu sayı üretimci ile sanatçı ortasında paylaşılınca, ortada sanatkarın rahat yaşamasını sağlayacak bir gelir kalmıyor sonuçta. Bakın Spotify’da 1 milyon sefer dinlenmiş bir müziğin sanatkara ve yapımcıya gelen toplam geliri 500 Euro civarında bir yerde. Haydi üretimci ile sanatçı yarı yarıya paylaşacak, sanatkara 1 milyon dinlenmeden giden 250 Euro. Bu 10 milyon için en fazla 2.500 Euro. 10 milyon çok önemli bir dinlenme sayısı. Demek ki burada abonelik fiyatlarına paralel olarak ünite başı dinlenme fiyatları son derece düşük. Bu hengame Batı’da bizdeki üzere sürmüyor. Bizde üretimci ile sanatçı ortasında bir mevzuymuş üzere tartışılıyor bu, dünyada ise Taylor Swift’inden bilmem kimine, Spotify’ı eleştiriyorlar, dinlenme başına az verdiğini söylüyorlar. Bizde niyeyse sanatçı ile Spotify hengamesi yoktur, daima “Yapımcı çok alıyor, üretimci fazla kazanıyor” konuşulur.
‘MÜZİK MESLEK BİRLİKLERİ POLİTİZE OLDULAR’
Bu hususla ilgilenen bir gazeteci olarak şunu fark ediyorum; biz MESAM, MSG, MÜYORBİR üzere müzik meslek birliklerini konuşurken kesinlikle siyaset de konuşmak zorunda kalıyoruz. Ya bu birlikler içinde siyaseti de ilgilendiren bir tartışma oluyor veya aslında siyaset gelip bu birliklere müdahale ediyor. Neden bu türlü?
MÜYAP açısından konuşayım, biz MÜYAP’ı her vakit politik angajmanların dışında tutmaya çalışıyoruz ki idaremizde birçok politik görüşten insan vardır. Bizde daima tek listeyle seçime girilir. Hiçbir vakit için politik bir taraf MÜYAP’ta olmaz zira benim fikrim şudur, siyaset yapacaksanız siyaset yapabileceğiniz yerde yapın. Bir sendikada, bir siyasi partide yapabilirsiniz. Kesim örgütleri, siyasetin yapılacağı yerler değildir. Sanatçı olarak fikrinizi söz edersiniz, ben Bülent Forta olarak bir yere siyasi demeç veririm fakat bunu MÜYAP ismine ve MÜYAP üzerinden yapmayı hakikat bulmam.
Meslek birlikleri neden politize oluyor pekala? O denli bir kutuplaşma yaşanıyor ki Türkiye’de, yalnızca müzik meslek birlikleri değil, köy dernekleri bile politize oluyor. Bir de sanatkarlar, toplumda bilinen, kıymetli figürler olunca, bütün projeksiyonlar ister istemez buralarda. Her yer ve her şey politize olduğu için, beşerler kendi işlerini yapmaktan çok siyasetle uğraşıyor. Müzik meslek birlikleri bu bahiste çok politize oldular, bilhassa MESAM odaklı çok fazla tartışma… Meğer bu meslek birlikleri siyaset yapacaklarına kendi siyasetlerini üretseler, bir sanat siyaseti, bir telif siyaseti bahislerinde bir faaliyet gösterebilseler çok daha yanlışsız olacak. Yapılacak devasa işler var, pandemi ortaya koydu işte. Bizler sıfır örgütlüymüşüz bu kesimde.
Devletin de yanlış adımları oldu; göbeğini kendisi kesebilecek olgunluktaki yerlere kayyum atamak vesaire, gereksiz işlerdi. Ben, “politika yapılmaz” diyecek biri değilim varsayım edersiniz fakat bu meslek birliklerinin öbür manaları, fonksiyonları olduğunu görmek lazım. Bir yandan da devletin kontrolünde kurumlar bunlar, sivil toplum örgütleri değiller.
Yeri gelmişken, pandemi devrinde müzik meslek birliklerine sanatkarlardan gelen tenkitlere de değinelim isterseniz. Buralara üye olan kimi müzik işçileri, pandemi devrinde haklarının gereğince savunulmadığını argüman etti. Öteki yandan bu kurumların temsilcileri de, “Bizler sendika değiliz, teliflerin sağlıklı toplanmasını, dağıtılmasını sağlamaya çalışan birlikleriz” diye karşılık verdi bu tenkitlere. Müzik meslek birliklerinin bu türlü bir sorumluluğu var mıydı? Kim haklı bu tartışmada?
Bence müzik meslek birliklerinin sorumluluğu değil bu, bir rolü olabilir burada bu birliklerin fakat hepsi bu. Bir; müzik meslek birlikleri çok önemli mevzuatla sonlu yerlerdir. Bakanlık diyor ki, “Kasandaki parayı şu şartlarla şu formda kullanabilirsin”. Kasandaki paradan müzisyenlerin hepsine para dağıtmaya kalkamazsın örneğin. Toplanan para kişisel toplanır, yani Sezen Aksu’nun parasını toplarsın, Ajda Pekkan’ın parasını toplarsın, ya da MÜYAP’ta örneğin Ada Müzik’in, Doğan Müzik’in parası toplanır. Kasaya gelmiş parayı dağıtımı ölçerek bu isimlere dağıtmak zorundasın. Kolektif yardım diye bu kasadan yardım yapamazsın, bu yasaya ters ve kabahat. Biri çıkıp benim paramı, benim isteğim dışında yardım için kimseye dağıtamaz.
Müzik meslek birlikleri şunu yapabilirdi, bir fon oluşmasıyla ilgili bir çalışma yürütebilirdi. Dünyada bunun örnekleri var. Bu yardım fonuna devlet katılırdı, müzik meslek birlikleri katılırdı, çeşitli bağışlardan oluşurdu. Özel kopyalama harçlarından toplanan paranın bir kısmının toplumsal maksatlarla kenara ayrıldığı modeller de var tekrar dünyada. Bunun için çalışmalar yürütebilir bu birlikler.
İkinci olarak, telife angaje olmuş kurumlar oldukları için, bu dayanak ve yardım kuruluşlarının şuuru, birikimi de yok bizim müzik meslek birliklerinde. Kime, nasıl, ne kadar yardım yapılacağı bile çözülemiyor.
Sonuç olarak pandemi şunu gösterdi, müzik bölümü çok örgütsüz bir toplulukmuş, çok ferdî bir toplulukmuş. Bunun en büyük sorumlusu da müzisyenler. Müzisyenlerin kendi kurdukları bu türlü yapı ya da yapılar yok. Kimi müzisyenler, piyasa bazlı çalışan bu telif birliklerini bir tıp toplumsal yardım birliği üzere görüyor. Meğer siz piyasada ne kadar karşılık buluyorsanız onu toplayıp size vermekle yükümlü aracı kurumlar bunlar. Bu çok yeterli anlatılamadı müzisyenlere.
Sorunların birden fazla, dalın çok kayıt dışı olmasından doğuyor. Siz ne dersiniz?
Tabii ki. Çok kayıt dışı bir kesim, münasebetiyle sendikal örgütlenme üzere örgütlenmelerden de çok insan kaçınıyor. Meğer dalın kayıt altına alınması, üretimciler dâhil herkesin işine gelecek. Üretimci, kayıt dışı olarak 100 lira vermektense sendikalı olan müzisyene 150 lira vermeyi tercih eder.
Ayrıca sanatkarın statüsü sorunu var Türkiye’de. Sanatçı yurtdışına gidecek, vize müracaat yapıyor, ne olduğunu, kim olduğunu kanıtlayamıyor. Zira sigortası yok, mülkiyeti yok, elinde CD ile vize müracaat yapıyor. Bir statüsü olması gerekiyor sanatkarın.
Dahası, dijitalleşmenin getirdiği kendinizi tabir etme kanalları ne kadar açık? Bir monopolleşme olabilir, bunu düşünen yok. Kültürel tabirlerin çeşitliliği nasıl lisana gelebilir? Bu bahiste biz UNSECO’da bir çalışma başlattık örneğin, imzaladı da bunu Türkiye, bir sanatçı da dönüp “Nedir bu kültürel sözlerin çeşitliliği?” diye sormadı bakın. Biz patronuz kardeşim, biz sanatçı değiliz, bunu asıl sanatkarın gündeme alması, bunu çalışması, konuşması gerekiyor.
Sanatçının kendisi ve içinde yaşadığı toplum, ülke için konuşması üzere bahislere gelmişken, son periyotta yaşananlara da değinelim istiyorum. Tarkan, Fazıl Say ve daha birçok ismi, gündeme dair yorum yaptıkları için eleştirenler, onlara saldıranlar oldu. Sezen Aksu’nun müzik kelamı nedeniyle başına gelenler malum. Siz hem politik bir figürsünüz, hem de bölümün içindesiniz; bu taarruzları gördüğünüzde ne düşünüyorsunuz?
Sanatçı siyasetle ilgilenir ve ilgilenmelidir de bence. Gerçekten sanatçıdır, siyasetle ilgili niyetleri vardır, tabir eder. Bu kelamını ettiğiniz insanların birer politik kanısı olması ve bunları tabir etmeleri, hem fikir özgürlüğü açısından hem sanatkarın çağının şahidi olması açısından değerli şeyler. Ben, bunlarla ilgisi olmayan müzik meslek birlikleri üzerinden siyaset yapılmasına itiraz ederim sadece. Yoksa, müzisyenler çıkarlar, toplumsal hususlarda fikir beyan ederler, çok doğal ve yanlışsız. Kimi etraf konusunda, kim bayanlar konusunda, kimi cinsel yönelimler konusunda, kimi ezilenler üzerinden reaksiyonunu, görüşünü ortaya koyar. Bu son derece demokratik bir haktır.
