Rusya’nın Soçi Liman Müdürlüğü’nün Odessa açıklarına döşenen yaklaşık 420 adet eski mayında fırtına nedeniyle kopmalar meydana geldiğini mayınların sürüklenmeye başladığını duyurmasının akabinde mayınların İstanbul Boğazı’na ulaşıp ulaşmayacağı gündeme geldi. Kaç adet mayının hareket halinde olduğu net olarak bilinmezken Türk Deniz Kuvvetleri Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı da bir açıklama yaptı ve bahse husus tehlike yaratabilecek mayınlara karşı denizcilere ikaz da bulundu.
Peki Mayınlar İstanbul Boğazına ulaşabilir mi? Mayınlar denizlerimize ulaşırsa bizi hangi tehlikeler bekliyor?
ASAM TÜRK DEGS Lideri ve İstanbul Topkapı Üniversitesi Öğretim Üyesi Müstafi Tümamiral Doç. Dr. Cihat Yaycı ve 26. Periyot CHP İstanbul Milletvekili Albay Dursun Çiçek, mümkün riskleri Gazete Duvar için kıymetlendirdi.
Askeri terminolojide serseri mayın olarak tabir edilen bu mühimmatların epey tehlikeli ve riskli silahlar olduğunu belirten müstafi Tümamiral Doç. Dr. Cihat Yaycı, ‘’Mayın döşemek, döşeyen ülkeye çok büyük bir sorumluluk yükler. Koptu izlenimi veren mayınlar Karadeniz ve Boğazlar açısından önemli riskler oluşturmaktadır’’ dedi.
LAHEY YASAKLIYOR
1907 Lahey Mukaveleleri 8. Protokol’ünde mayın kullanımının epey sonlandırılmış olduğuna; kıyı ve limanların açığına da deniz mayını döşemenin yasaklandığına dikkat çeken Yaycı, ‘’Serseri mayın olarak tabir edilen ve kopan ya da şuurlu bir halde koparılan bu mayınlar denizde başıboş bir biçimde ilerleyerek Karadeniz ve Boğaz’da büyük tehlike yaratır. Çünkü Karadeniz’de genel akıntı da Tuna Irmağı’nın de tesiri ile İstanbul Boğazı’na doğrudur. Yani, varsa şayet, serseri mayınların İstanbul Boğazı’na hakikat sürüklenme ve tehlike doğruma ihtimali yüksektir’’ dedi.
Cihat Yaycı ‘TİCARET HAYATI DARBE YER’
Bölgede mümkün mayınların güvenlik, ekonomik ve askeri riskler getireceğinin altını çizen Yaycı, ‘’Yıllık 40 ila 50 bin geminin geçtiği Boğazlarımızda ve Karadeniz’de ticaret hayatı epeyce büyük bir darbe yer. Öteki yandan; bölgesel güvenlik büsbütün risk altına girmiş olur. Bir barış denizi olarak yıllardır ticaret, diplomasi ve kültürel münasebetlerin kuvvetli olduğu Karadeniz havzası da bu sıkıntı nedeniyle çok büyük bir yara alır. Ülkeler ortasındaki bağlantı tansiyon üzerine kurgulanır. Burada ihbarların büsbütün ciddiye alınması gerekmektedir’’ dedi.
‘MAYIN KULLANANLAR SAVAŞ CÜRMÜ İŞLEMİŞ OLUR’
Rusya’nın askeri operasyonlara başladığı birinci günden itibaren Odessa açıklarına Ukraynalılar tarafından mayınlar döşediği argüman edilmişti. Lahey Sözleşmesi’ne nazaran mayınların kısıtlanmış olduğunu hatırlatan Yaycı, “Ticaret rotalarında yasaklanmış bir silah temizlemek, büsbütün döşeyen ülke ve ülkelerin sorumluluğundadır’’ dedi ve ekledi:
‘’Sözleşmede belirtilen koşulları sağlamayarak mayın silahını kullanan devletler savaş cürmü işlemiş olurlar ki burada serseri mayınların varlığından bahsediyorsak mayın silahını kullananlar savaş hatası işlemişlerdir demektir.’’
Türk Deniz Kuvvetleri’nin mayın tarama ve avlama sistem ve gemileri mevcut olduğunu aktaran Yaycı: ‘’Bu gemiler hem mayın bulunma riski yüksek hem de trafiğin ağır olduğu bölgelerde mayın tespit etme ve etkisiz hale getirme faaliyetleri icra ederler. Gerekirse İstanbul Boğazı girişine yanlışsız mayın olmadığından emin olunan ve sık sık mayın arama, tarama ve avama faaliyeti icra ederek emniyetli koridorlar oluşturulabilir. Buna taranmış kanal diyoruz’’ dedi.
‘MAYIN DÖŞEYEN DEVLET BUNU AÇIKLAMALI’
Olası bir patlama durumunda beşerler, gemiler ve ticaretin göreceği felaketi Karadeniz’deki canlıların da yaşayacağını tabir eden Yaycı, ‘’Burada yaşayan endemik tiplerin ömür alanları, yumurtlama mevsimleri ve sürü hareketleri bu patlamanın tesiriyle ölümcül bir halde değişme riskiyle karşı karşıyadır’’ dedi.
Yaycı bahse ait yaptığı açıklamada: ‘’Yapılması gereken birinci şey, bir devlet mayın dökmüş ise bunu açıklamalı ve kopan mayınları varsa sayısı ve niteliğini, ne vakit koptuğunu en azından Karadeniz’e kıyıdaş devletlere bildirmelidir’’ dedi.
‘İHTİMAL SIFIR DEĞİL’
26. Devir CHP İstanbul Milletvekili Albay Dursun Çiçek kelam konusu mayınların boğazlara ulaşma mümkünlüğü ile ilgili olarak, ‘’Mayınların bilhassa en fazla İstanbul Boğazı’na ulaşma ihtimali sıfır değil. Fakat bu hususta tehlikeyi önleyecek biçimde Türk Deniz Kuvvetlerimizin mayın tespit ve imha imkan ve kabiliyetleri bu tehlikeyi minimuma indirecektir” dedi.
‘SEBEP OLAN ÜLKE SORUMLUDUR’
Bu mevzuda esasen türel ve maddi sorumluluğun sebep olan ülkeye ilişkin olduğuna dikkat çeken Albay Çiçek, ‘’Öncelikle sebep olanların bu sıkıntıya tahlil bulması gerekiyor. İş başa düşerse de, Türk Deniz Kuvvetleri bu çeşit tehditleri bertaraf edecek imkanlara ve deneyime sahiptir. Mayın tehdidine karşı gayrette Türk Deniz Kuvvetleri’nin dünyada kıymetli bir yeri olduğundan eminiz’’ dedi.
Dursun Çiçek ‘GEMİ SİGORTALARI YÜKSELİR’
Bu formda olumsuz bir gelişme olursa Karadeniz’deki deniz ulaşımının emniyetsiz hale geleceğini ve gemi sigorta maliyetlerinin yükseleceğini belirten Albay Çiçek, ‘’Doğabilecek ziyanlardan doğal olarak kozmik hukuka nazaran mayınları döşeyen ülke sorumludur’’ dedi ve ekledi:
‘’Karadeniz’de deniz güvenliği ve deniz ticaret yollarının inançlı hale getirilmesi için Türkiye’nin bilhassa kendine münhasır ekonomik bölgelerinde mayın arama ve imha faaliyetlerine uğraş ayırması gerekir. Türkiye bu türlü bir tehlike somut hale gelirse bu sorunu başta BM olmak üzere yetkili kozmik kurumlara taşıyabilir ve mayınları döşeyen ülkeyi tahlil ismine önlem almaya zorlayabilir.’’
Mayınların tespit edilmesi ve temizlenmesinin mümkün olduğunu belirten Albay Çiçek, ‘’Türk Deniz Kuvvetleri gemilerle ve helikopterlerle mayınları tespit edebilir ve imhasını sağlayıp tehlikeyi bertaraf edebilir. Mayın tehdidinin ortadan kaldırılması Karadeniz’deki balıkçılık faaliyetlerimizi de yakından etkiler’’ dedi.
‘KÜÇÜK DENİZ CANLILARI İÇİN TEHDİT OLUŞTURMAZ, GEMİLERE ZİYAN VERİR’
Albay Çiçek, ‘’Mayınlar çarptığında patlayacak kadar ağır kütlesi olan deniz canlılarına ziyan verebilir. Lakin denize döşenmiş mayınlar gemi üzere büyük kitlelerin çarpması halinde patlayabilir ve gemilere ziyan verir. Küçük deniz canlıları için çok değerli bir tehdit oluşturmaz. Balıkçılık faaliyetlerimizin güvenliğini tehdit eder’’ dedi.
LAHEY KONTRATI NEDİR?
Lahey Kontratı, milletlerarası hukuk alanında savaş kabahatlerini tanımlayan birinci resmî kontratlardan biridir.
Bu kontrata, Türkiye’de taraf olmuş ve iç hukukuna metoduna uygun bir biçimde almıştır. Lahey Sözleşmesi’ne Ukrayna 2003 yılında taraf olmuştur.
Lahey Sözleşmesi’nde de mayınlara ait VIII’nci Protokol’de yer alan unsurlar şu biçimdedir:
(1) Mayınlar; yalnızca deniz bölgelerinin düşmana verilmemesi üzere legal askeri maksatlar için kullanılır.
(2) Mayınlar; ayrıldıklarında ya da bunların üzerindeki denetim kaybolduğunda işleyen faal bir nötrleştirme düzeneğine sahip olmadıkları sürece kullanılmayacaktır.
(3) Yüzer mayınlar (serseri mayınlar), askeri bir maksada karşı yöneltilmedikleri ve bunların üzerindeki denetim kaybolduktan sonra bir saat içinde zararsız hale gelmedikleri sürece kullanılamazlar.
(4) Mayın döşenen yerler kaydedilecektir.
(5) Mayınların döşenmesi tarafsız gemilerin açık denizlere çıkışına imkan sağlayacak ve memleketler arası boğazlar ve ekip ada deniz yolları üzerindeki rotaları açık tutacak formda yapılmalıdır.
(6) Düzeneklerin nötrleştirilmesinin emeli, mayınlar; muharibin denetiminden çıktıktan sonra onların gemilere ziyan vermemesini sağlamaktır. Bu düşmanlıkların sona ermesinden sonra mayın temizlenmesini mümkün kılmak açısından gereklidir.
Mukaveleye taraf olan ülkeler şöyle:
1) Almanya
2) Arjantin
3) Arnavutluk
4) Avusturya
5) Belarus (Beyaz Rusya)
6) Belçika
7) Bosna Hersek
8) Çek Cumhuriyeti
9) Çin (sadece Makau Özerk
Bölgesi)
10) Danimarka
11) Ermenistan
12) Fas
13) Finlandiya
14) Fransa
15) Hırvatistan
16) Hollanda
17) İspanya
18) İsrail
19) İsveç
20) İsviçre
21) İtalya
22) İzlanda
23) Japonya
24) Karadağ
25) Kazakistan
26) Kırgızistan
27) Letonya
28) Litvanya
29) Lübnan
30) Lüksemburg
31) Macaristan
32) Makedonya
33) Mısır
34) Moğolistan
35) Moldova Cumhuriyeti
36) Norveç
37) Özbekistan
38) Polonya
39) Portekiz
40) Romanya
41) Rusya Federasyonu
42) Sırbistan
43) Slovakya
44) Slovenya
45) Surinam
46) Türkiye
47) Ukrayna
48) Vatikan
