Gürsel Korat
Yazıyla uğraşanlar, yazının da yazanla uğraştığını bilirler. Filiz Özdem, son romanı ‘Bütün Ateşler Söndüğünde’ ile yazının iç sesinden kıymetli bir hisse alarak çıtayı yüksekte bir yere koymuş görünüyor. İşte buradan yolları bambaşka iki kozmosa birden giriyoruz ve müellif burada iki farklı iç sesle yoluna devam ediyor.
Bir olayı yerinde ve gerçek anlatmak muharrire zevk verir, bu hakikat. Lakin hisleri ön plana alarak anlatmanın yaşanan vakte baktıran dinamizmi de okuru ele geçirir. Filiz Özdem ikisini birden seçiyor, hem olayı anlatıyor hem de derin acılarla okuru yüzleştiriyor. Müellif, bu romanında ateşi tutuyor, kızgın potaları deviriyor, okuyucuyu derinden yakıyor.
Roman, dindar Asaf’la, dinle imanla pek ortası âlâ olmayan Pervin’in anlattıkları üzerine şurası. Birbiriyle pek örtüşmeyen bu iki insanın ortak yanları olduğunu, ömürlerinin benzeştiği ağların nasıl da ilmeklendiğini izleyerek ateşin başına oturuyoruz. Asaf’la birincinin bir mezarlıkta, ölen oğlunun yasını tutarken karşılaşıyoruz. Suların çekip aldığı oğlunu. Sırayla bir Asaf, bir Pervin konuşuyor. Ancak ortalarda bir geçiş aforizması kesinlikle var. Bu aforizmalarda romanın dikey olarak ilerleyen akışını yatay olarak çoğaltan bir yan var: “Derler ki” diyerek sesleniyor muharrir, burada olayın akışını ağırlaştırıyor ve bir körük üzere rüzgârı harekete geçirerek yangını çoğaltıyor: “… tuzdan bir kefen kaplar suda yiteni”, “…görüntü bir mevsimdir, çabuk geçer”, “…merkez aslında en uzakta olandır.” Bu kelamları ettiği yetmezmiş üzere “…onulmaz yaraların kökü içtedir. Onlar ki, ciltlerine sürerler merhemleri” derken Filiz Özdem’in şimdi kılıfı açılmamış pek çok kelamın hamurunu yoğurduğu ve okuru daha kaç kelamların beklediğini söyleyebilirim.
Bütün Ateşler Söndüğünde, Filiz Özdem, 168 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2021. Köpeği Kıtmir’le birlikte, tarihe bir gönderme doğal, bütün acıları aslında bilerek çekiyoruz der üzere, bir mezarlığın önünde inleyip ağlayan Asaf’ın acısıyla yüzleşiriz evvel: Bugünle yüzleşen insanın daima düne ayak bastığını görerek derin, sızılı bir fikrin içine gireriz. Ancak Pervin, hayallerini tahlil edip manaları üzerinde düşünebilen bir kişi olarak gerçekçi bir insandır. Ne var ki Asaf üzere dışsal olaylara nazaran değil içsel çağrışımlara nazaran sürat kazanır. Birincinin Pervin’in bir gençlik kümesiyle deniz kenarında eğlenirken kendini içeriden fark ettiği bir durumu gözleriz: “Kızlı oğlanlı bir balık kümesinin içine düşmüştüm güya. Hepsi güneşin ve suların çocuklarıydı. Bense ayın ve bataklıkların kızıydım” derken onun insani niteliklerini fark eder ve şu kelamıyla kendimizle ilgili bir gerçekliğe uyanırız: “Sanırım gençliğimi orada fark etmiştim (…) Biz müzik söylüyor içleniyoruz. Hayat bize neler verecek bilmiyoruz. Yolların ne kadar çatallanacağını bilmiyoruz. Hangi tarihte öleceğimizi bilmiyoruz. Ne kadar gözyaşı dökeceğimizi, kaç kahkaha atacağımızı bilmiyoruz. (…) her şeye kadir olabileceğimizi sanıyoruz, başımızı bilmişçe sallayıp duruyoruz. Aşkın tek bir tanımı olduğunu sanıyoruz. Ben şimdi Can’a âşık olmamışım…”
Pervin, Can’ın iflah olmaz bir âşığıdır. Ama Can, Pervin’i tutkusuz sever, hatta onu üzer ancak en son sığındığı liman daima Pervin’dir. Gazete’de Pervin Abla köşesinde okuyucu mektuplarına cevaplar veren Pervin, aldığı mektuplarla kendisi ortasında bir münasebet de kurarak genelde insanların misal yollardan geçtiğini çıkarsamaya başlıyor: “Aşkta hakikate yaklaştıkça geçersizliğe varıyordun. İşte bu nedenle âşık en büyük kalpazandı tahminen de. Göğüs kafesimizi yuva bilen ‘kalp’ ile uydurma manasına gelen ‘kalp’ sözünün tıpkı vurguyla okunmasa da birebir biçimde yazılışı kimsenin aklını karıştırmıyor muydu?” (s.32)
Takıntılı bir aşka düşen Pervin, nasıl bir bekleyiş ve gönül kırgınlığı içinde olduğunu anlatmaya işte bu türlü başlıyor.
Marangozluk eden Asaf, düşleri yorumlamayı klâsik yollarla gerçekleştiren, tek ilahlı dinlerin kodlarına nazaran davranan bir insan olduğu halde tuzlu sularla ve dalgalarla boğuşan bir insan olarak yoluna devam etmeyi seçiyor ve Pervin’in gerçekçiliğinden uzak bir düşsel seyahatin modülü olarak yaşıyor. Pervin’e nazaran ise İlah dişil ve eril iki gücün birleşimidir: Bir tıp symbolon üzere. Yunan efsanelerindeki dört bacaklılar üzere. Her biri aşkın kendisi olan lakin onu aramaya çıkmış insanlarız bizler. Bu tarafıyla Asaf’tan uzak sanılsa da Asaf’ın düşlerindeki mecazilik okuru direkt Pervin’in huzuruna getirir. Münasebetiyle bu romanın asıl anlaşılması gereken şahsı kimdir, baş kişi hangisidir sorusu netlik kazanır: Anlatılan Pervin’in kıssasıdır. Asaf oğlunun vefatıyla biraz düşsel olana dalmış biriyken, Pervin okur mektuplarıyla kendi durumunu konumlandıran bir insan olmaktadır. Asaf kendisini “genç sanan büyük anne” dolayımıyla tartarken, Pervin mektuplar sayesinde kendini anlamaya başlamıştır. Asaf karısına kadınlık verenin erkek olduğunu düşündüğü halde gerekeni yapmadığını söylerken, Pervin karşılık beklemeden sevmeyi deneyimlemektedir. Bu tarafıyla ikisi de diğer yaşantıların emsal bağışıklıklarını edinmişlerdir. Pervin’in Can’a olan tutkusu bir ömrü yiyip bitiren bir kaybediştir. Asaf ise tıpkı kaybı Perviz isimli bir bayana duyduğu aşkla yaşar ve onun öbür biriyle evlendiğini öğrenir, sonra da onu unutur. Burada gerek Asaf’ın gerek Pervin’in deneyleri benzeşmekte ve aşkı öteki yerlerde kavrayıp emsal sonuçlara varmaktadırlar. Böylelikle derin aşkların yıkıcı olduğu sonucuna varırız. Tahminen de insanların tabiatı böyledir ya da bu yollardan geçerek “Toplumsal olarak hayatı bu deneylerden geçerek öğreniyoruz” deyip işin içinden çıkarız.
Asaf, Beşgül’le evlenir. Ona istek göstermiştir. Durumu Pervin’in Can’a yakınlığına misal. Can bütün bayanlarla derin aşklar yaşamakta, kendini tutkuyla seven Pervin’e ise yaslanmakla yetinmektedir. Bu romanda Filiz Özdem, aşkta ihmal edenlerle edilenlerin tarihini başka farklı ele almakta ve bütün acıların adım adım nasıl korlaşıp kül olduğunu anlatmaktadır. Tahminen de bu yüzden “Derler ki” dedikten sonra soluklanıyoruz ve “Hayat, asıl vazgeçtiğinde başlayandır” diyerek yeni bir yola çıkıyoruz. Kitaptaki vecizeleri tek tek yazarak burada bağlam olmaksızın tüketmek istemiyorum fakat ben Filiz Özdem’e yazdığım bir vecizeyle bu yazıyı noktalamalıyım ve okuyucuya yeterli okumalar dilemeliyim:
“Derler ki beyhude diye de bir şey yoktur. Boş yere zannettiğin acılar, bizim kendi acılarımızla yüzleşmemizi sağlar.”
‘Bütün Ateşler Söndüğünde’, beklenmedik dokunuşlarla ilerleyen bir roman. Acı çekerek okunuyor lakin romanın sonunda bir kapı açılıyor ve bir adam “Buyurun” diyor aniden; konuşmayı unutmuş birinin tarazlı çıkan sesiyle “Buyurun” diyor.
