Bugün 8 Mart Dünya İşçi Bayanlar Günü. Sokaklarda bayanların sesi, gayreti yankılanacak; öte yandan da sinemalarda Bergen’in eril zihniyete karşı verdiği hayat çabası perdede… Vizyona girdiği günden itibaren tartışmaların odağında olan bir sinema, eleştirenler de oldu, sineması başarılı bulanlar da.
Orchestra Content’in ve Mine Şengöz’ün üstlendiği, senaryosunu Sema Kaygusuz, Yıldız Bayazıt’ın yazdığı, müziklerini Mazlum Çimen’in bestelediği, direktör koltuğuna Mehmet Binay ve Caner Alper’in oturduğu Bergen sineması oyuncu takımında; Farah Zeynep Abdullah (Bergen), Tilbe Saran (Sabahat), Erdal Beşikçioğlu (Halis Serbest), Nergis Öztürk (Nadire) üzere değerli oyuncular yer alıyor.
Film vizyona girdikten sonra büyük ilgi gördü. Bu ilgiyle bayan problemini, bayan cinayetlerini, erkek hükümran toplumu tanınan bir sinema üzerinden yine tartışmaya başladık.
Filmin senaryosunu yazan iki bayan, Sema Kaygusuz ve Yıldız Bayazıt. Bergen’in hayatına dokundular, Belgin’i Bergen seyahatine hakikat yola çıkardıklarında bayanı kurban değil hayatta varoluşuna sarılan temsili bir öykü olarak gündemlerine alıyorlar.
Yazar ve senarist Sema Kaygusuz, senarist ve gazeteci Yıldız Bayazıt’la bu seyahatlerini, Bergen’i, bayanların çabasını konuştuk.
Sema Kaygusuz ve Yıldız Bayazıt Bergen sineması vizyona girdi, büyük ilgi de gördü. Senaristleri olarak nasıl bir süreçten geçtiniz?
YILDIZ BAYAZIT: Bu biyografi çalışmasını da Müslüm sinemasını yaparken oluşturduğumuz yapı üzerinden şekillendirdik. Senin de bildiğin üzere, evvel sen röportajlar, araştırmalar yaptın. Peyderpey gelen metinleri çok değerli danışman grubumuzla değerlendirdik. Tuğrul Eryılmaz, Sosyolog Prof. Meral Özbek, psikiyatr Cemal Dindar, Müzikler için Murat Meriç ve pahalı edebiyatçılar Murat Özyaşar, Yavuz Ekinci ve üretimcimiz Mine Şengöz ile öykünün toplumsal cinsiyet eşitliği normlarında çağına tanıklık etmesi gereken pencereye dair uzun ve yaratıcı toplantılar yaptık. Bütün bunlardan sonra oluştu senaryo. Bu ülkenin faal sorunu de olan Bergen’in öyküsü ile yüzleşmek zorlayıcı bir tecrübeydi. Öyküsü yarım kalan, 29 yaşında öldürülen bir bayanın hayatını, müzikal gücünü ve tutkusunu, Belgin’i, onun Bergen olma seyahatini, bu yoldaki iradesini yok saymadan, şiddetin pornografisini muhakkak yapmadan ancak tesirlerini de görmezden gelmeden anlatmaya çalıştık.
SEMA KAYGUSUZ: Senaryo yazma süreci çok hoştu. Lakin senaryoyu anlatma kısmı oldukça yıpratıcıydı doğrusu. Bergen üzere “Acıların Kadını” ismiyle nam salan bir bayanı kurbanlıktan çıkarıp gerçek bir özne olarak anlatmak istediğimizi üstüne basa basa iki yıl boyunca anlatmak zorunda kaldık. Bu sizin seyrettiğiniz sinemanın grubu, bizim iki yıl boyunca yaptığımız arayışların sonunda her açıdan mutabık kaldığımız birinci grup oldu. Öncesinde yaşadıklarımızı, atlattıklarımızı düşünürsek Bergen sineması mucizedir, sahiden. Yalnızca bayan olduğu için öldürülmüş her bayan nasıl politik bir özneyse, bu sinemayla de Bergen kendi öyküsünün kahramanı oldu. Bunu başardık. En azından öldürülmüş bayanlar hakkında dedikodu yapılamayacağını, mağduru suçlayamacağımızı, tramvatize olmuş bayanın yaptığı tercihlerin sorgulanamayacağını, onun fakat kapıldığı duygusal sarmallarla anlatılabileceğini gösterdik. Yalnızca bu yüzden ben çok mutluyum Bergen’den.
Bergen bir yanıyla bayanların sesi oldu adeta. Sineması izleyenlerden tam not aldı. Acılı bir hayatı, ajiteye uygun, acıyı sömürmeye uygun bir hayatı istikrar gözeterek kaleme almışsınız. “Ağlak” bir sinema değil, güçlü bir bayan karakteri karşımızda. Bu dengeyi nasıl korudunuz?
S.K.: Çok temel bir ilkesel karar aldık. Bergen bugün burada olmasa da onu temsil ederken bayanın haysiyetini korumaktan sorumluyuz. Onun yaşadığı şiddeti göstermemiz hem çok banal bir yol, hem de öldürülmüş bayanı tekrar öldürmek manasına gelecekti. Kanlar içinde yere düşen bir bayan görmek istemedik. Cinayet failinin bayanın vücudu üstünde kurduğu tahakkümü yinelemeyi reddettik.
Y.B.: Evet, ilkesel birçok karar var çalışmada. Tam olarak olması gerektiği üzere kolektif bir iş, ortak akıl. Bergen sineması bir biyografi olmaktan öte, bugün hala yeniliğini koruyan ve değiştirmekten öbür seçeneğimizin olmadığı bir hikâye… Bu topraklara sinmiş olan “kaderci” bakış açısının, önlenemez olduğuna inandırmaya çalıştığı bayana yönelik şiddet, güzelleştirilmek istenmeyen ve şuurlu biçimde ihmal edilen bir coğrafya “yarası” aslında.
Hemen çabucak her gün karşımıza çıkan şiddet haberlerinde ve bayan cinayetlerinde, daima güncellenen bir Bergen sembolüne şahit oluyoruz. Daha çok sesiyle ve sanatıyla aklımızda kalması gereken Bergen’in daima anımsanmasının en büyük nedeni, gün geçtikçe artan bayan cinayetlerinin gelip dayandığı ve tabanını göremediğimiz politik felaketler dizisi. Her bayan cinayeti üzere, Bergen cinayeti de politik.
Tabii burada bayan olmanızın da tesiri var diyebilir miyiz?
S.K.: Elbette vardır. Biz üç bayandık yan yana. Mine Şengöz, Yıldız Bayazıt ile. Bu ilkeyi her tartışmada hiç ödün vermeden yinelememizin bir nedeni de elbette kendi bayan tecrübelerimiz olmuştur. Her bayan bilir, kadınlık kaçınılmaz biçimde yeni bir akıl örgütlüyor.
Y.B.: Olmaz mı? Eril zihniyete karşı duran bir felsefi yapı kurduk. Hiçbir biçimde taviz vermeden sineması sıradanlaştırmaktan bunu direnerek koruduk. Üretimcimiz Mine Şengöz yalnızca bayan olduğu için çok önemli zorluklar yaşadı, bariyerlerle gayret etmek zorunda kaldı. Biz bu çalışmada da bir defa daha gördük ki dalda bilhassa bayan kıssalarını, bayanların düşünmesine, anlatmasına, çekmesine gereksinim var.
Filmden çok konuşmak istemiyorum lakin Bergen’in bilmediğimiz istikametlerini de öğrenmiş olduk. Burada baba figürü kıymetliydi. Elbette bu işin travması çok ağır. Bergen’i yazarken sizi şaşırtan anektodlar oldu mu?
S.K.: Doğrusu ben hiç şaşırmadım. O kadar eski, o kadar bildik bir öykünün içindeydik ki Bergen’i öbür bir açıdan anlatmamız gerektiğini esasen biliyorduk. Onun müzikal yeteneği, müzik tipleriyle kurduğu esnek ilgi çok belirleyici oldu. Yaşadığı coğrafyada ‘baba’ figürünün açtığı yarayı tanıyorduk aslında. Böylelikle onun, bir yandan yuvasını arayan bir köksüz, tıpkı vakitte sahnede büyüyen bir kraliçe oluşu senaryomuzun oturduğu eksen oldu.
Y.B.: Bergen’in hayatının değerli bir kısmı babasından uzakta geçiyor. Baba figürü çok kıymetli evet. Sinemanın birinci yarısında, babasıyla dolduramadığı boşluğu onun onayıyla doldurmaya çalışan bir Bergen görüyoruz. Bu hasretin yarattığı travmatik eşiği, babasından kalan en değerli hatıra ile, müzik söyleyerek, müziğe yaslanarak geçmeye çalışıyor. Lakin anne de hayati ehemmiyet taşıyor Belgin’in Bergen olma seyahatinde. Son anına kadar yanında olan annesi Sabahat ile yaşadığı sıkıntı süreci görüyoruz. Annesine karşı vakit zaman öfkeli, vakit zaman şefkatli ve kollayıcı bir yerde duran Bergen’in, failden, kendisi kadar annesini de muhafazaya çalıştığına şahit oluyoruz.
Tabii tenkitlerde var sinemaya dair, Bergen’den bir bayan kahramanı yaratıldı üzere. Ne dersiniz?
S.K.: Bu söylediğiniz bir tenkit değil, bir zihniyet. Bergen yaşasaydı bugün 63 yaşında binlerce insanın zevkle dinlediği fenomen bir müzikçi olacaktı. Bu bayan şu anda ortamızda yok. Bu boşluğa bakmak çok daha yerinde olur.
Y.B.: O boşluk ve o boşluğun yüzümüze tokat üzere çarptığı bir gerçeklik var. Kilitli kapılar ve kafesle korunan bir mezar. Devrin ve toplumun tüm zorlaştırıcı ögelerine karşın anne, altı yaşında bir kız çocuğu ile yeni bir hayat kurma hamaseti gösteriyor. Kendi ayakları üzerinde durmaya çalışan, bütün zorluklara karşın nihayet bunu başaran bu iki bayandan biri öldürülüyor, oburu onun yokluğunda ve ebediyen korkarak yaşamaya çalışıyor. Bir kurgu değil, bir düşünsel yaratım değil, acı ve kaygı kaynaklı bir gerçek, kilitli kapılar, kafese hapsedilmiş mezar… Evet, yalnızca Bergen de değil, bu iki bayan da öykünün kahramanı.
Ve bence temsili bir öykü ve bayanlara yürek verecek bir hikaye…
S.K.: Bence de o denli oldu. Şiddeti anlatırken love bombingten manipülasyona öbür yavaş şiddet cinslerini es geçmemeye dikkat ettik. Kaldı şiddet, dayak, yaralama, cinayet, öncül şiddetlerden sonra gelir. Yalnızca bayanların değil, ikili cinsiyet temeline yaslanan erkek hükümran kültürde kendini baskı altında hisseden her özne için uyarıcı bir kıssa olmuştur, umarım. Savunma çizgisini ölene kadar değil hayatta ve ayakta kalmak üzerine kurulması, evet, dediğiniz üzere cesaretlendirici olursa ne memnun bize.
Y.B.: Bergen, bir bayan olarak, bir irade olarak, kendisine dair kelam sahibi olmaya direten bir bireydi… Ve şimdi 29 yaşındayken ömür hakkı elinden alındı. Bütün direnenleri, kelam hakkı, kendini tabir etme hakkı elinden alınan bütün ötekileştirilenleri de bu direniş hissiyle yakalar umarım bu kıssa.
‘İstanbul Mukavelesi Yaşatır’ vurgusu çok değerliydi sinemada. Türkiye’de bayan cinayetleri, cinsel taarruzları her geçen gün artarak devam ediyor. Ve bir türlü algıyı da değiştiremedik. Bayan ölüyor lakin hala “kadının ne işi vardı gece yarısı” diyebilecek kadar fütursuzlaşıyoruz. Bayan olarak bu geldiğimiz süreci nasıl yorumlarsınız?
S.K.: Mağdur suçlayıcılık, yargılama, şiddetin nedenlerini sorgulamak, kurbanlığı kadersel öz haline getirmek, kültürel bir hastalık değil sadece, tıpkı vakitte sığlık. Beşerler işin kolayına kaçıyorlar. Bilesiye yürütülen bir cehalet rejimi bu. Özgürlük korkutucu olunca diğerinin özgürlüğü de korkutucu oluyor. Geldiğimiz süreci ise, bayanın özgürlük talebini imha etmeye yönelik sistematik bir akın olarak yorumluyorum. Bayanlar değişiyor fakat en yakındaki ‘erkeklik’ alan kaybıyla baş edemiyor. Bu imhaya karşı ebediyen dayanışmak zorundayız. Açıkçası ben Bergen sineması vesilesiyle Bergen ve Bergen üzere hayattan koparılmış binlerce bayanın yasında birbirimizle dayanıştığımızı düşünüyorum.
Y.B.: Bayan hareketi açısından İstanbul Mukavelesi iptali konusu önemli bir mevzi kaybı. Meğer bayan direnişi demokrasinin vazgeçilmez bir ayağı. Cinsiyet eşitliği uğraşı, demokrasi maksadının çeperinde değil, tam merkezinde yer almalı bu açıdan. Genel olarak bütün dünyada patriyarka ile uğraş popülist otoriterleşme dalgasının karar sürdüğü bir alanda. Bu anlayışın sembol başkanlarının bayan hareketi aykırısı olması tesadüf değil. Öteki yandan sinemada objektif bir bakış açısıyla, bu dramın bir tek failinin olduğuna bilhassa vurgu yapıldı. Zira bayan cinayetlerinde failin hatasını ve sorumluluğunu bayanın kendisinde, annesinde, ailesinde arayan hatta ileri giderek yüklemeye çalışan sistematik berbatlıktan bilhassa uzak duruldu.
Tabii Bergen sinemasına bağlarsak sinemadan sonra “halisserbesyenidenyargılansın” hashtagleri açıldı. Burada sanatın gücünü görmek mümkün değil mi?
S.K.: Evet. Tanınan kültür için sanatsal işler yaparken yaratıcıların kendi temalarını seçmekte, bakış açılarını güncellemekte ne kadar ihtimam göstermesi gerektiğini bir defa daha anımsamış olduk.
Y.B.: Türel olarak bu mümkün değil doğal. Lakin bu güçlü ve haklı talep tek bir bayan cinayeti yargılamasında ışık olabilirse o vakit bu gücü gördük demek mümkün.
Öte yandan da Kozan’da sinema yasaklandı… Akıl tutulması mı yaşıyoruz?
S.K.: Yasaklanmadı. Zira daha evvel sinemanın afişlerini istemişlerdi. Pek isteklilerdi. Gösterim için süreçler çok evvelce başlatılmıştı. Daha sonra büyük olasılıkla Kozan belediye lideri korkutuldu. Korkunca içeriksiz bir mazeret üreterek durumu geçiştirmeye çalışmış görünüyor. Failin konuşmaları da bunu doğruluyor zati. Tahakküm alakalarını bu biçimde sürdürmeye devam ediyorlar. İşe fayda mı, bir mühlet için, tahminen. Fakat bu noktadan sonra hiçbir bayan düşmanı akıl, Bergen’i yenemez.
Y.B.: Failin bu çeşit bir yolla aklanması birinci kere olmuyor. Her gün son olması dileğiyle direniyoruz. Değiştirmeye dönüştürmeye, faili koruyan yapıyı ifşa etmeye çalışıyoruz. Evet, Türkiye’de failin yaşadığı bir ilçede Belediye sinemasında kamusal bir manayla fail aklanıyor. Lakin bütün Türkiye’de beşerler sinemaya sahip çıkıyor. Başta kaygısı sıkıntımız olanlar olmak üzere onu tanıyan tanımayan herkes Bergen’in kıssasıyla dayanışıyor.
