Barış Vakfı için Prof. Ayşe Betül Çelik, Prof. Cihan Balta ve Mehmet Gürses, Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) Derneği Türkiye Temsilciliği’nin takviyesiyle “Kürt Meselesine Toplumsal Bakış (2010-2022)” başlıklı bir rapor hazırladı.
KONDA Araştırma ve Danışmanlığı datalarının tahlilinden oluşan rapor, Kürt sorununda son 12 yılda yaşanan toplumsal değişimi mevzu edinerek hazırlandı. Rapor dün İstanbul Taksim’de düzenlenen bir toplantıda tanıtıldı.
Raporun tanıtım toplantısında KONDA Araştırma ve Danışmanlık Genel Müdürü Bekir Ağırdır, Kürt sıkıntısına yönelik açıklamalarda bulundu. Raporun sunumunu yapan Prof. Dr. Ayşe Betül Çelik’ten sonra rapora ait değerlendirmelerde bulunan Bekir Ağırdır, toplumun ‘umut’ yorgunu olduğunu söyledi.
‘TOPLUM UMUT YORGUNU’
“Galiba umut yorgunuyuz. En azından bizler. Toplum da umut yorgunu. Bunun birçok sebebi var” diyen Ağırdır, nedenini şöyle anlattı: “2010’dan beri yaptığımız bu araştırmaların hepsini bilen ve gören birisi olarak, toplum da değişiyor sorun da değişiyor. Tek başına aktarılan üzerinden sıkıntıyı konuşmak bir yere varamıyoruz. Gök kubbe altında Kürt sorunu hakkında söylenmeyen cümle kalmadı. Tekrar 20 yıl, 30 yıl öncesine döndük. Toplum hem monolitik değil hem statik değil. Sonuçta toplum da tüm bu yaşananlarla birlikte değişiyor. Pandemiyle birlikte son 6 aydır başlayan ekonomik durum nedeniyle kutuplaşmalar, kimlikler, anlatımlar hararetini kaybediyor. Zira gerçek bir sorun var. Bir yandan can kederi, bir yandan geçim kederi. Üstelik kriz bu sefer meskenin içine girmiş durumda. Bireylerde hanelerde kendi ferdî hayatları üzerinde bile denetimini kaybetme dehşetinin getirdiği bir afallama var. Hasebiyle kimlikler ortası sıkışmaya kadar giderek güçlü bir biçimde adaletsizlik ve yoksulluğun yaygınlaşması ve kalıcılaşması nedeniyle sınıfsal olan tansiyon de yükselmiş durumda. Önümüzdeki seçimde oyları belirleyecek yalnızca kimlikler değil, birebir vakitte sınıfsal aidiyetlerdir. Yoksulluk ve adaletsizlik problemidir. Son 12 yılda Türkiye’de ondan fazla sandığa gidildi. Biz sandıkta siyasi tercihleri saymadık, kimlikleri saydık. Artık kimliklerden öte bir durum var. Bir yandan da Kürt sorunu üzere çok yaşanmışlık var.”
‘TOPLUMDA ZİHNİ BİR DÖNÜŞÜM VAR’
Toplumda zihni bir değişim olduğuna lakin bunu yansıtma konusunda çaba olmadığına dikkat çeken Ağırdır, “Toplumda bir farkındalık var. Arzuladığımız süratte ve güçte olamayabilir lakin zihni bir dönüşüm var. Hangi araştırmayı yaparsak yapalım, çabucak her mevzuda önemli bir niyet, dilek değişimi, zihni dönüşüm var. Ancak o değişimi yansıtma konusunda çaba yok. İkircikli bir toplum burası. Zira bir yandan kendi kişisel hayatında, zihninde değişimi sokakta hayata geçirmeye kalktığında başına gelecekler konusunda gereğince tecrübesi ve birikimi var. Birçok hususta zihni bir dönüşüm var lakin bu uğraşa yansımıyor. Sokakta şimdi bunu göremiyoruz. Zira bunun düzenekleri eksik. Türkiye toplumunu tanım edin diye sorarsanız, 200’den fazla araştırmayı görmüş biri olarak, ‘ikircikli bir toplum burası’ derim. Ferdi problemlerini çözme konusunda dilekli, günlük hayatında dirayetli, sorun çözücü, umutlu, çoğulcu fakat yurttaş olma konusunda o kadar huzursuz, temkinli, korkak, ikircikli. El freni çekik otomobil üzere. Bir yandan bir şeyi arzuluyor fakat bir yandan da el frenleri o kadar güçlü ki. Zira biz Kürt sıkıntısına özü itibariyle Kürtlerin kimlik taleplerini anlamak, hak vermek diye konumlandırarak baktık. Lakin galiba hepimizin ıskaladığı bir tarafı var. Sebebi şu: Türk kimliğinin de bir güvenlik arayışı var. 100 yıldır Sevr Haritası herkesin ezberinde. Bu ülkenin eğitim sisteminden geçmiş herkes, Anadolu’nun o parçalanmış haritası Türklerin ezberinde. Bir yandan kendi yaşanmışlıkları var. Sonuçta bu ülke göçlerle oluşmuş bir toplum. Üstelik bir kısmı fakat mübadelede, lakin göç fakat istekli olarak dışarda konutunu barkını bırakmış gelmiş beşerler. Devlet de onlara, ‘kardeşim bütün dünya bizi bölecek’ diyor. Bunun bir karşılığı var. Biz Kürtlerin kimlik talebiyle, Türklerin güvenlik arayışı ortasındaki dengeyi, yanlışsız politikayı üretmeden yahut Türklere bu sıkıntının güvenlik riski problemi olmadığını, ortak hayat sıkıntısı olduğunu anlatmadan zihni mahzuru aşamıyoruz. Zati devlet ve siyasi aktörler de onu aşmak istemiyor. Uğraşmamız gereken alanlardan biri de bu. Gri alanları çoğaltmak gerekiyor. İvedilikle çözmemiz gereken şey ise siyasi tercihlerin hislerden besleniyor olması. Siyasetçiler Kürt sıkıntısı diye küfrettiği gün, anket yaptığımızda diğer sonuçlar çıkıyor, barış olduğunda, Diyarbakır meydanında Apo’nun mektubu okunduğunda anket yaptığımızda ise öteki bir sonuç çıkıyor. Buna bakarak bu toplum iki yüzlü mü, riyakâr mı? Bizim akvaryumdan topluma bakıp, işi çözemediğimizi görmemiz gerekiyor” diye konuştu.
‘UMUDU İNŞA ETMEDEN KİMİN İKTİDAR OLACAĞI KIYMETLİ DEĞİL’
Son günlerde artan ‘çözüm süreci’ tartışmalarına değinen Ağırdır, kelamlarına şöyle devam etti:
“Bir açılım süreci mi var? Bana sorarsanız yok. Kaldı ki hükümet de bu türlü bir açıklama yapsa, inandırıcılığı da yok. Ancak önümüzdeki seçimlerde bu topluma, yalnızca Erdoğan’dan kurtulup kurtulmamak problemi olmadığını, yeni bir ortak hayat umudunu inşa etme sorunu olduğunu anlatmamız lazım. Sorunumuz o koltukta kimin oturacağı problemi değil. Karşı olduğumuz sorunun ve tahlilin ne olacağını ve asıl umudu inşa etmemiz lazım. Umudu inşa etmeden, umudu siyaset yoluyla topluma anlatmadan kimin iktidar olduğu hiç kıymetli değil. Günün sonunda, ‘Arkadaş kırmızı çizgiyi çek, Ahmet mi, Mehmet mi diye bir oylama yap’, bunu dayatıyorlar bize.”
‘PARTİLER, DEVLETÇİLER’
CHP’nin Kürt sıkıntısına yönelik tavrını eleştiren Ağırdır, “Parti deyince hangisi kastediliyor bazen karışıyor. Partiler, devletçiler. Devlet mi yurttaş mı diye baktığınız vakit, hepsi devletçi. Zati önder bazında demokratlık falan yok. Parti içi demokrasi yok bir kez. Demokrasi Diyarbakır’dan başlar, Ankara’dan başlar jargonları pek makbul oluyor. Ben de diyorum ki demokratlık mutfaktan başlar. Kendi mutfağında demokrat olmayan dışarda ne yapacak yani? Zihin dünyalarında bizim anladığımız bir demokratlık yok. Kişisel olabilir lakin kurumsal akıllar için o arkadaşlar faal değil. O yapılar onları kenarda tutuyor. Bir saatten sonra esasen dışarı kusuyor. Zira siyasi kültürle ilgili bir sorun var. CHP’ye bile bakın, 90’dan bu yana 40 farklı Kürt raporu var fakat hala derli toplu ‘CHP Kürt problemine şöyle bakıyor’ dememiz mümkün mü? Ben bilmiyorum. Birtakım mahcup hallerle olmuyor. O bildiriler işe yaramıyor. Partiler sorunlara değil, kim nereden hangi listeye girecek diye bakıyorlar. Keşke yanılıyor olsam” dedi.
‘TOPLUMUN YÜZDE 30’U AHABER, YÜZDE 30’U DA FOX VE HALK TV ‘YALAN HABER YAPIYOR’ DİYOR’
Ağırdır, toplantının ilerleyen saatlerinde şimdi yayınlanmayan yeni bir araştırmaya ait bilgileri de paylaştı. Yapay zekanın bile artık haber kanalları izleyenlerin siyasi tercihlerini belirleyebildiğini açıklayan Ağırdır, şu bilgileri paylaştı: “13 yıllık araştırmaları bilgisayara ekleyip, hiç siyasi tercih sorusuna bakmaksızın, bir örüntü çıkarır mıyız diye baktığımızda, parti tercihi söylemeden bilgisayarın bile yüzde 85 oranla ‘bu kişi şu partiye oy verecek’ dediği, tanımlayabildiği en kritik soru, haberleri hangi kanaldan dinlediği sorusudur. Dayanılmaz bir şey bu. Bir kanalı izleyenler, oğlu polis ya da asker olsun istiyor lakin öbür bir kanalı izleyen oğlunun polis ya da asker olmasını istemiyor. Bilgisayar direkt formülasyon üretiyor. Yaş ve cinsiyeti temel bir demografik data olarak kullanıyoruz. ‘Akşam haberleri hangi kanaldan izliyorsun?’ sorusu yaş ve cinsiyetten daha açıklayıcı. Bu yaptığımız araştırmanın konusu medyaydı. ‘En çok palavra haberle hangi kanalda karşılaşıyorsun?’ sorusuna, inanılmaz bir şey. Ülkenin yüzde 30’u Ahaber ve Atv diyor. Bir öbür yüzde 30 da Fox ve Halk Tv diyor. Burada ne yapılır? Alternatif kanalları çoğaltmak gerekir. Nasıl takviye verilirse verelim bu kaynakları çoğaltmamız gerekiyor. Mikrofonların sesini yükseltmek üzere bir sıkıntımız var, hele bu seçim yaklaşırken. Zira hakikatle alakamız bozuluyor.”
‘ÇÖZÜM SÜRECİNE TAKVİYE YÜZDE 40 SEVİYELERİNDE’
Ağırdır, kamuoyunda tahlil sürecine dayanağın yüzde 35 ile 40 düzeylerinde olduğunu söyledi: “Çözüm sürecinin başladığı devirde kamuoyunda yüzde 50, yüzde 80 dayanak yoktu aslında. Yüzde 30’larda başlamıştı. En yüksek düzey bizim datalara nazaran yüzde 60 düzeyindeydi. Sonra geriledi. Artık ise yüzde 35-40 düzeylerinde. Umudu inşa etmemiz lazım. Beklentiyi biçimlendirmeniz lazım. Bir yere geliyor o temenni, sonra geriye düşüyor. Bunu çoğaltmanın yolu da tek başına siyasetçiler değil, bütün aktörleri, yerleri çoğaltmak. O vakit İmralı görüşmeleri yerine diğer düzenekler devrede olsaydı o kadar kolay ‘vazgeçiyoruz’ diyemezlerdi. İlmek ilmek, gündelik hayatın içinde örmüyorsanız, yalnızca İmralı ile Başbakan’ın iradesine bırakıyorsanız yarın da bıraksanız yeniden olmayacak. Kim kazanırsa kazansın, Türkiye dünyanın bu bölüşüm arbedesi içerisinde kendini başka tutarak sürdüremez. Münasebetiyle kaçınılmaz olarak bütün bu handikaplarına, bütün bu haklı tenkitlerimize karşın, hangi parti iktidara gelirse gelsin yeni bir diğer sürecin başlayacağı kanaatine sahibim. Bu seçim sürecinden sonra ister sistem değişsin ister değişmesin, kimin Cumhurbaşkanı olacağından da bağımsız olarak en azından HDP kapatılsa da kapatılmasa da kategorik olarak bir tarafı var saymak ve HDP’yi yok saymak taktik olarak, siyasal ve sosyolojik olarak mümkün değil. Kim Cumhurbaşkanı olursa olsun, o vakit kaçınılmaz olarak Kürtlerle ya da Kürtlerin siyasi temsilcileriyle uzlaşma mecburiliği üzere bir sıkıntı var. O güne hazırlanmamız lazım. Teke tek pazarlık değil de toplumsal bir uzlaşı olursa daha sağlıklı olur. Yeni bir lisanı örmeye başlamalıyız.”
