“Gibi”, birinci dönemiyle platform güldürülerine damga vururken “Exxen’in en iyisi” olarak dikkat çekiyordu. İkinci döneminde seyircisini artıran, öte yandan çevrimiçinin tabiatına alışılmamış bir biçimde sadakat görüp hatırı sayılır bir “hayran kitlesi” toplayan dizi, entelektüel açıdan tartışılmaya, toplumsal karşılığı irdelenmeye başladı. Bir manada “olay haline geldi” diyebiliriz “Gibi” için. O denli ki geçtiğimiz günlerde siyasi parti başkanı Meral Akşener iktidara seslenirken dizinin birinci döneminde geçen “yılgın hoşgörü” tabirini kullandı. Bununla birlikte aforizmalarından kısım hikayelerine, “Gibi”nin her yere çekilip her duruma uyarlanabildiğini ve toplumun birçok bölümünde karşılık bulduğunu görüyoruz. Hem genç seyirciyi yakalayıp hem alt metni varlıklı bir anlatı tutturmak kolay iş sayılmaz; hasebiyle muvaffakiyetini salt esprilerine, güldürü anlayışına dayandırmak da yetersiz kalacaktır. Bu ilgiyi birinci elden mizahımızda değerli bir eksiğin kapatılmasına, samimiyetin yine yakalanmasına bağlayabiliriz. Güldürülerin acısı tatlısıyla insanımızı yansıttığı 90’ları anımsattı bize “Gibi”. Soluk renklerine karşın başardı irtibat kurmayı ve politik özünü satır ortalarına saklayan lakin “neysek oyuz” halinden da milim şaşmayan bir çizgide güldürdü. İçimizi ısıtmasa da hani en azından elini omzumuza attı, yanağımızdan bir makas aldı.
YOKUŞ AŞAĞI YERLİ VE ULUSAL YA DA GÜNGÖREN DÜŞERKEN
Peki, “Gibi”yi “Gibi” yapan nedir? Bilhassa “toplumsal bir olay” kılan ögeler neler? Kolay manzarasının arkasında nasıl bir hazine yatmakta? Sonda söyleyeceğimi başta söyleyeyim: “Gibi” başarılı zira genç nesillerin gücünü paylaşırken tıpkı vakitte Recep İvedik şahsında söz bulan bir çizginin mağlubiyetini duyuruyor, “İvedik’in, İvedikler’in devri” kapandı iletisi veriyor. Bu bildirisi öteki bir boyutuyla “Zengo” sinemasında de almıştık. “Zengo”, niyetinden bağımsız olarak siyasi iktidarın kendi içindeki dönüşümünü, çekişmesini ortaya koyuyor, İvedikler dünyasında sivrilip zenginleşen Zengo’lara ağırlaşıyordu. “Gibi” ise sıkıntıyı “taraf hassasiyeti” sergileyerek İvedik söylemi gölgesinde güneşini arayan orta sınıf alışkanlıklar üzerinden yorumluyor.
Recep İvedik karakteri birinci üç sinemadaki toplumsallığını serinin devam hikayelerinde yitirirken dahası Şahan Gökbakar sembolik olarak bindiği iktidar gemisinden inerken, rüzgârın tarafını doğrulayan “Gibi” de çağı yakalayarak İvedik’te cisimleşmiş “tek adam”ın güçten düştüğünü, çok erkekliğin fanusuna kısılıp hamamlarda türkü söyleyebildiğini, en nihayetinde kendi söyleyip kendi dinlediği gerçeğini bildiriyor. Yani kabaca söylersek mizahımızın uzun müddet (toplumsal tesiri bakımından) lokomotifi olan İvedik’in gidip yerine Yılmaz ve İlkkan’ın, sonrasında Ersoy’un gelmesi erkeklik sonlarında dahi olsa çoğulcu bir yer arayışına yorulabilir. Çünkü “Gibi” az çok bir çatışmanın eseri… Tahminen bir konsensüs karikatürü…
Tabİi bu noktada dizinin “yerli ve milli” telaffuzunu fevkalade bir iştahla parodileştirdiğini görüyoruz. Recep İvedik hikayelerinde bir Güngören çocuğu doruğa çıkıyor, badireler atlatıyor, finalde kendi etrafına, hayat pratiğine kavuşuyordu. Su akıp yatağını buluyordu. Yeşilçam’dan itibaren benimsenen bir olay örgüsüydü bu. Kahramanı yükseltip kazandığı muvaffakiyetin akabinde yine halkın ortasına katan üretimciler büyük kentlerde ekmek arayan yahut taşrada mukadderatına razı gelmeyen seyirciyi bu türlü kavramaktaydı. İvedik de “fakir ancak gururlu” delikanlılar üzere yükseliyor, işler başarıyor, tekrar mahallesine, şurası nizamına dönüyordu. Böylelikle mahalleler karışmıyor, hudutlar korunuyordu. Birinci hikayelerinde daha sade ve tertip aksisi bir tipleme çizen İvedik giderek yerli ve ulusal bir haset kuşanmıştı. Buna rağmen Yılmaz ile İlkkan hamasetin iflasını duyururken yerli ve ulusal bir yenilgiyi dışa vuruyor, 90’ların spor haberlerine nazire yaparcasına “yenildik ve ezildik” diyorlar. Sınıfsal bağlamda “ezilenlerin zaferi” biçiminde sunulan ve Başakşehir, Çukurambar üzere seçkin ucubeler yaratan yerli ve ulusal söylemi bugün üniversite mezunu işsiz gençlerin yılgınlığında, öfkesinde ufalanıyor.
“Gibi”nin erkekleri buralılar, bizdenler fakat hasar almışlar. Gençlikleri tükenmiş, yaşama dair hevesleri budanmış, “küçük şeylerle keyifli olma” ihtimalleri gasp edilmiş. Mesela Yılmaz, hiç parası olmamasını on lirası olmasına yeğliyor. Ne denir? Her çıkışın bir inişi oluyor. Dolar iki lirayken gidilen Erasmuslar’dan artık yalnızca yamyamlar geliyor! “Gibi” işte tam da bu yokuş aşağı gidişin dizisi… Ağlanacak halin güldürüsünü kırıp dökmeden yapıyor, bağrımıza saplı tespitleri cımbızla çekip alıyor.
ABLAKLIK İLE ABDALLIK ORTASINDA: YILMAZ’IM YA!
“Gibi”nin topluma açılan bir başka penceresiyse Yılmaz’ın yüzü! Feyyaz Yiğit rastgele bir kalıba sığmıyor, sığdıramıyoruz. Bizdenliğin temsili… Boş boş bakıyor, yeri geldi mi köpürüyor. Çok pragmatist bir yaklaşıma sahip fakat prensiplerinden ödün vermiyor! Ahlakına düşkün, şartlar aleyhine işlemedikçe… Bir soyunma odasında bir dolu beşerle mahsur kaldığında yıllar önce sattığı kemerin izini sürecek kadar ortamdan soyut, daha yanlışsız bir deyişle gamsız veyahut hasta odasında yaşlı bayanlardan meydana gelen bir seyirci kitlesine tekvando gösterisi sunduracak kadar pervasız. Hep burnunun dikine giden, bencillikten öldü ölecek bir adam… Öte yandan gelenekçi: “İbana iban denir” onun kitabında! Flört etmek için kişiliğini ayaklar altına almaz lakin gerektiğinde direksiyonu libidosuna bırakır. Takıntılı, kuşkucu, patavatsız, harbi delikanlı! Ona (çoğu zaman) sırtınızı dönebilirsiniz ama fazla yüz göz oldu mu mutlu kalmazsınız muhabbetinden! Sıkar, üzer, yorar… Cenazenize gelen bakkal Yılmaz… Bir market kasiyeri isminizi dahi bilmezken arkanızdan dedikodu yapan, sizi sizden âlâ tanıyan bir bakkal…
Toplumumuzun zihinsel ve eylemsel ortalamasını yansıtan bu çelişkili karakterinin ötesinde olayları çözmek için hüner sergileyen tekrar o… Güç durumda kalınca her mimiğine işlemiş ablaklığını ince zekâsıyla aşıyor, her kısım taşı gediğine koyuyor. Aforizmaları, akıl yürütmeleri genelde ondan duyuyoruz. Hoca da durur mu, yapıştırıyor cevabı!
Nasreddin Hoca nasıl göle maya çalıyorsa Yılmaz da büyücüye o denli inanıyor! Ya tutarsa! Öteki bir kısımda, bu kere kara büyü fikrine karşı çıkarken “Kimsenin hiçbir şey bilmediği yerde bir insan her şeyi bilebilir” diyerek cehalete savaş açıyor yahut “ne düşünüyorsun” sorusuna felsefi çıkarımlarda bulunup çemkirebiliyor. Yılmaz kallavi bir üniversiteden mezun bir moleküler biyolog karşısında yükseldikçe yükselip hür düşüşe geçeceği sıra İvedikvari bir hüzünle hayat okulundaki başarılarından bahis açan bir adam. Yersiz özgüveninden gayrı kaybedecek şeyi olmayan, küçük hesaplar yapıp büyük oyunlar bozan bu adam “dünyayı beş büyük aile yönetiyor” itirazının nispeten toplumsallaşmış, medeniyete ermiş bir versiyonu ve madalyonun öbür yüzünde meseleleri pratik zekâsıyla aşarak yozlaşmış bir bilgeliğin de karşılığı… Kahve köşelerinin, dükkân önlerinin hassas terazisini orta sınıfın masasına çarpan, öte yandan o meşhur Anadolu kerametini mahalle ortalarına taşıyan bir az üstün kahraman! Tilkiler dönüyor, okey taşları birbirine karışıyor, pelerinini vatkalı diktirmek isteyen Yılmaz’ın başında…
GEYİKTE YENİ DALGA: ÇIKILAMAYAN GÖRÜNTÜLERDEN SPOTLAR
“Gibi”nin toplumu yakalamakla bir arada genç nesillere bu derece hitap edişinin arkasında çağın irtibat metotlarını kullanması yatıyor. Toplumsal medyada vaktimizi çalan görüntüler, bir devir okul sıralarında dalgasını geçtiğimiz “bu bilgi gerçek hayatta ne işimize yarayacak” sorusunu boşa düşürdü. Artık “bizi hiç ilgilendirmeyen” zilyon saniye manzara ile muhatap oluyoruz. Daha acısı bu saçma sapan manzaralar “gerçek hayatımızın bir parçası” haline geliyor, ömrümüzü tastamam dolduruyor. Diş fırçalarken kaybettiğimiz müddet “komik video” izlerken kaybettiğimiz mühletin yanında hiçleşiyor. Elbette hesap kitap kelam konusu… Görüntüler o denli yerden kesilip yapıştırılıyor ki arka arda tekraren izliyor, izlemek durumunda kalıyoruz. “Gibi”nin aforizma yahut geyik muhabbeti içeren görüntüleri da o denli… Dizinin hayranları (yahut reklamcıları) tarafından spota taşınan bu görüntüler, bu “içerikcikler” toplumsal medya kullanıcısını “çıkamadığı” bir görüntü ile, sonsuz bir fragman ile baş başa bırakıyor.
Dizinin diyalogları bu tuzak görüntülere ahenk sağlamakta… Geyik muhabbetini sıradanlaştıran, tabir yerindeyse “halka indiren” bir usulü var “Gibi”nin. Kaldı ki bu biçimi onu kolay tüketilir ve bir defa daha “bize yakın” kılıyor. Yılmaz-İlkkan-Ersoy triosu bizi temsil ettikleri hissini gündelik hayatta geyik çevirerek pekiştirirken “Gibi” hayatın rastgele bir yerinden başlayıp rastgele bir yerinde devam ediyor ve başa dönüyor. Doğrusu bu durum çağımızın kısırlığı ile bağdaştırılabilir. Hani pencereden baktığımızda göğü görmemiz olağan ancak gökyüzünden bakınca neden pencereyi görelim!
HACIYATMAZ-MATRUŞKA KOALİSYONU İKİNCİ SEZONUNDA
“Gibi”, ikinci döneminde da çizgisini sürdürerek tekrar gündelik ömrün içinden sesleniyor. Saçma olay ve çıkışları rutine karşı bir itiraz olarak kıymetlendiren, bu istikametiyle dengeyi bozmaya çaba eden dizi öteki taraftan ise ayakların yerde kaldığı hacıyatmazvari bir üslup tutturmuş, kültürel, politik münasebetleri iç içe geçirmişti. Bir açıdan, üslubuyla hacıyatmazı, işlediği temalarla matruşka bebekleri andırıyordu. İkinci dönemde bu anlatısal zenginlik korunurken absürt olayların bağlantılara daha çok yansıdığını ve metinlerin olgunlaştığını, böylece “Gibi”nin giderek dizi kimliğine büründüğünü görüyoruz. “Çaça ve Cosplay” kısmı bu değişime güzel bir örnek… Olaylardan çok bağlantı ve kümedeki sıkıntılar öne çıkmakta.
Güncellenmiş “Gibi”de Yılmaz’ın vatkalı ceket üzere tuhaf arayışları, dileklerinden çok tuhaf durumlar karşısındaki pozisyonuna şahit oluyoruz. Ortada “Gelin Başı”, “Eşref Hidayet Gürdal Kültür Merkezi” vb. çıkışlar gelse dahi birinci döneme nazaran daha defansif bir Yılmaz ve “Gibi” izlediğimiz söylenebilir. “Vücutçu Yalvaç”, “Kuki”, “Sokak Röportajı” ve “İki İçi Dışı Bir Kişi” üzere kısımlar de bu savunma halinin özeti olmuş adeta. Halbuki birinci dönem birinci kısımda Yılmaz ile İlkkan zorla “kokariççi” açmanın eşiğine gelirken bile ofansif bir anlayış benimsemiş, “ezik” figürünün altını “sıradan güruhlar”a ve çoğunluğun isterisine karşı koyarak çizmişlerdi. İkinci dönemde yılgın bir müsamahayla mağduriyetlerini pekiştirdikleri, sevgiyle karışık acıma hissini tatlı tatlı kaşıdıkları bir seyirden kelam edebiliriz. Yanı sıra “Gibi” ikinci döneminde üç mağdur erkek dizisi haline gelirken “çıkıntılık yapan” bayan karakterlerin de -“Resimdeki Ünlü” kısmını saymazsak- geri çekildiği anlaşılıyor. Hatırlarsanız birinci dönem Yılmaz birçok kısımda kendisiyle (öyküdeki var oluşu gereği) zıtlaşan bir bayan karaktere rastlıyor, yenene yahut mağrur bir hezimet tadana kadar cebelleşiyordu. Hatta her kısım değişen bayan karakterler ne kadar göründükleri fark etmeksizin bir İlkkan, bir Ersoy kadar yüke sahiplerdi.
Şartlar aksi istikamete gelişseydi, Yılmaz (Feyyaz Yiğit) ve İlkkan (Kıvanç Kılınç) rollerini Ersoy (Ahmet Kürşat Öçalan) dışında bir tipleme ile kelam gelimi güçlü bayanlarla paylaşsaydı “Gibi” dar bir kitleye seslenmek durumunda kalır, birinci dönem yarattığı cazibeden gereğince randıman alamazdı. Zira erkeklik, yenik erkeklik üzere sorunlar günümüz siyasi şartlarından, toplumsal atmosferinden teğe bir besleniyor. Dizi erkeğin kaybını, hezimetini öne sürdükçe “küskün gerçekliği”ni kabul ettiriyor ve bir manada “Recep İvedik”in düşüşünü de temellendiriyor.
ETHEMLER ARKADAŞIMIZ, KUTAYLAR YİĞENİMİZ! BU MAHALLE, BU ÇEMBER BİZİM!
Yazıyı toparlarken bir noktaya daha değinmek istiyorum. “Gibi” elbet topluma dair bir gereçten hareket ediyor. Yakası açılmadık tabirler, minibüs gerisi yazıları, anlatım bozuklukları dizinin bir nevi cephaneliğine dönüşmüş durumda… “Bizden” problemleri ele alırken mevcut duruşumuzu, reaksiyonlarımızı “absürt” bulabileceğimiz bir esneklikte, abartarak pahalandırıyor. Dizide kahramanlarımızın başından geçen olaylarla gündelik hayatta sık karşılaşmasak dahi günün sonunda Ethemler bizim arkadaşımız, Kutaylar bizim yeğenimiz… Bu mahalle, bu çember bizim!
Peki, “güldürürken düşündürme” efsanesi “Gibi” için geçerli mi? Olaylar, tutumlar akılda kalıyor mu? Bu “biz” vurgusundan öte bizi bize gösteriyor, bir şeyler öğretiyor mu? Feyyaz Yiğit ile Aziz Kedi’nin kaleme aldığı, Ömer Son’un yönettiği “Gibi” geleceğe taşınacak mı? Bir iz bırakacak mı yoksa devrini yakalamış, güçlü müşahedelerinin mükâfatını almış bir iş seviyesinde mi kalacak? Bu sorunun karşılığını elbette vakte bırakmalı ancak mizahın, şartlarından var olduğu ölçüde kendi şartlarını da yarattığını, suyun her vakit dosdoğru akmayıp yatağını değiştirebildiğini unutmayalım. Kim bilir, bakarsınız yirmi sene sonra bir dizi gelir ve “Gibi”deki hisleri uyandırır. O vakit “Gibi” de başlı başına bir samimiyete kavuşmuş olur ve Ethem Whatsapp kümesinden ayrılır!
