ANKARA – Dışişleri Bakanlığı, 4 Nisan günü yaptığı açıklamada, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile ABD Lideri Joe Biden ortasında İtalya’nın başşehri Roma’da geçtiğimiz yıl ekim ayında gerçekleştirilen görüşmede varılan mutabakat uyarınca, Türkiye-ABD Stratejik Düzeneği’nin Ankara’da başlatıldığını bildirdi.
Dışişleri Bakan Yardımcısı Büyükelçi Sedat Önal ile ABD Dışişleri Bakanlığı Siyasi İşler Müsteşarı Victoria Nuland ortasında Ankara’da gerçekleştirilen heyetler-arası görüşmede, ekonomik ve savunma iş birliği, terörle gayret, bölgesel ve global problemler dahil olmak üzere iki ülkenin ortak çıkarlarının bulunduğu mevzu başlıkları ele alındı. Nuland ayrıyeten Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın ile de görüştü.
ABD Ticaret Bakanlığı Müsteşarı Marisa Lago ise, Stratejik Mekanizma’nın ekonomik ve ticari boyutundaki iş birliğini geliştirmek üzere 5-6 Nisan’da Ankara’yı ziyaret etti.
Türkiye ve ABD’nin, Stratejik Sistem çerçevesinde dışişleri bakanları seviyesindeki toplantıyı bu yıl düzenlemeleri hedefleniyor.
Gazete Duvar’a konuşan uzmanlar, son yıllarda Suriye, Libya, Doğu Akdeniz, savunma sistemleri ve hukukun üstünlüğü alanlarında tenkitler üzere farklı seviyelerde uyuşmazlıklar ve hatta krizlerden geçen Türkiye-ABD bağlantılarının yeni devirde gerek jeopolitik gerçeklikler gerekse karşılıklı siyasi çıkarlar temelinde stratejik bir ivme kazanacağını, bunun da ekonomik bağlantılarla destekleneceğini belirtiyor.
Dolayısıyla, üzerinde anlaşılan mevzularda iş birliğini güçlendirmeleri beklenen iki ülke, kriz potansiyeli olan noktalarda ortak hissede arayacaklar ve aşılması kısa vadede çetrefilli alanların da krize dönüşmeksizin yönetilmesine çalışacaklar.
YENİ BİR ‘MODUS VİVENDİ’
Alman Milletlerarası ve Güvenlik Münasebetleri Enstitüsü’nün (SWP) Türkiye Araştırmaları Kısmı’nda (CATS) araştırmacısı Galip Dalay, Türkiye-ABD ilgilerini daha evvelki periyotlarda krize sokan milletlerarası ortamın büyük oranda değiştiğini kaydediyor.
“Ankara-Washington sınırındaki münasebetlerde jeopolitik gelişmeler, her vakit iç siyasetten daha değerlidir. İkili münasebetlerimiz güvenlik temellidir ve bunu şekillendirmede de memleketler arası ortam ve jeopolitik çok daha tesirli. ABD, S-400 krizini de jeopolitik bağlamda okudu ve bu yüzden de krizin çözülmesinde sorun yaşadık” diyor Dalay.
Dolayısıyla, Dalay’a nazaran, halihazırda yeni bir jeopolitik gerçeklik karşısında ABD de Türkiye de yeni Rus revizyonizmine karşı ikili ilgilerini uyarlıyorlar.
Türkiye’nin Karadeniz’de hem Ukrayna hem de Rusya ile sınırdaş olması ve her iki ülkeyle de istikrarlı ilgiler yürütme eforları, ortalarındaki uyuşmazlığı sonlandırmaları için kolaylaştırıcı rol üstlenmesine giden taşları döşemişti.
Batı’nın Moskova’ya yönelik yaptırımlarına katılmayan Türkiye, bir yandan da Rus işgaline karşı Kiev’in yanında duruyor. Washington ise, Türkiye’nin savaşı sonlandırmak üzere müzakere edilmesi ve adil bir diplomatik tahlil bulma arayışlarını takdir ettiğini açıkladı.
“Bu yakınlaşma ve stratejik iş birliği süreci, Ukrayna savaşıyla başlamadı, fakat son devirde ortaya çıkan tüm kriz alanları, ABD ile Türkiye’yi birbirine yakınlaştırdı ve Rus revizyonizmi ile birlikte alakalar yakınlaşmanın da ötesine geçerek, tarafları yeni bir modus vivendi (geçici anlaşma) bulmaya yöneltti” diye açıklıyor Dalay.
Dalay, “Rusya’nın revizyonizmini Türkiye’nin de önemli manada tehdit algıladığını” söylüyor ve Türkiye’nin Orta Doğu’daki adımlarının tersine Karadeniz’de tam manasıyla bir NATO ülkesi olarak davrandığını, böylece de Rusya’nın Karadeniz’i külliyen domine edebileceği bir ortama karşı uğraşta ABD ile çıkarlarının uyuştuğunu belirtiyor.
Öte yandan, Royal United Services Institute’te (RUSI) araştırmacı olan Samuel Ramani, Türkiye’nin Ukrayna’daki arabuluculuk rolünün ve savaşı net bir formda kınamasının, ayrıyeten Montrö rejimi uyarınca Boğazlar’dan savaş gemilerinin geçişini engellemesinin NATO nezdindeki pozisyonunu güçlendirdiğini düşünüyor.
“Türkiye’nin savaş sonrası sistemde Ukrayna’ya yönelik potansiyel bir güvenlik garantörlüğünü kabul etmesi, Türkiye-ABD münasebetleri açısından bir öbür olumlu adım olacak. Münasebetiyle, ABD, Biden ile Erdoğan ortasındaki şahsî görüş ayrılıklarına karşın Türkiye ile yakın temas halinde. ABD’nin Rusya’ya yaptırım uygulamadığı için Türkiye’ye bu bahiste baskı yapmayı reddetmesi ise bu açıdan hayli farklı bir tavır” diyor Ramani.
RUSYA BU İŞE NE DER?
Peki, ABD ile yakınlaşma, Rusya-Türkiye bağları kıymetine mı gerçekleşecek? Dalay’a nazaran, Türkiye-Rusya münasebetlerinde bir kopuş, Türkiye için çok maliyetli olur.
“İkili bağlarda tedrici bir fikir ayrılığı kelam konusu. Batı ile ilgilerimizin uygunlaşması ise, yumuşak karşıt-dengelemeyi (soft counterbalancing) kolaylaştırıyor” diyor Dalay.
Öte yandan, Türkiye’nin, ABD ile olduğu üzere öbür birçok ülkeyle de son periyottaki olağanlaşma çalışmalarında, siyasi yakınlaşmanın yanı sıra iktisat merkezli temaslar da ön plana çıkıyor.
Ortak Stratejik Düzenek çerçevesinde ele alınması gereken birinci hususlardan birisi de Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400 füze savunma sistemlerinin yarattığı kriz.
ABD, Aralık 2020’de Rusya’dan S-400 sistemlerinin alımı nedeniyle Türkiye’nin savunma sanayiine yaptırım uygulama kararı almış ve NATO müttefikini F-35 programından çıkarmıştı. ABD’nin, Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşılık Verme Yasası (CAATSA) kapsamında Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) ve Savunma Sanayii Lideri İsmail Demir’in de ortalarında olduğu dört kurum yetkilisine “Rusya ile kurulan ilişkiler” münasebetiyle uygulanacak yaptırımları geçtiğimiz sene nisan ayında yürürlüğe girmişti.
İLİŞKİLERİ ONARMA UĞRAŞLARI
Öte yandan, uzmanlar, ABD-Türkiye yakınlaşmasının art planında, Ankara’nın son periyotta çatışmacı dış siyaset yaklaşımından vazgeçerek bölge ülkeleriyle olağanlaşma adımları atmasının da tesirli olduğuna dikkat çekiyorlar.
İsrail Cumhurbaşkanı Herzog’un Ankara’ya yaptığı ziyaretin ve ikili alakalarda yeni bir sayfanın açılabileceğine dair işaretlerin oluşmasının yanı sıra Mısır, Fransa, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ve son olarak da Suriye ile mümkün yakınlaşma teşebbüsleri bu adımlar ortasında en çok dikkat çekenleri.
Haliç Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aylin Ünver Noi’ye nazaran; ABD-Türkiye ortasında kurulan stratejik diyaloğu tetikleyen faktörler, öncelikle Türkiye’nin dış siyaset konusundaki değişiklikle paralel ilerliyor.
“İkili ilgilerde yaşanan meselelerin yerine bağlantıları onarma ve olağanlaşma sürecine girmesi bu diyaloğa giden yolu açtı. Ayrıyeten son periyotta Türkiye’nin yine dış siyasette etkin rol oynaması bilhassa Ukrayna ve Rusya ortasında oynadığı kolaylaştırıcı ve arabulucu rolü takdirle karşılandı” diyen Ünver Noi, bundan evvel de Balkanlar’da son devirde artan tansiyonu azaltmak ismine Bosna Hersek’te Bosnalı Sırplarla Bosnalılar ve Hırvatlar ortasında Türkiye ve Sırbistan’ın oynayacağını söz ettiği arabulucu rolü üzere farklı coğrafyalarda yürüttüğü istikrar ve güvenlik sağlamaya yönelik eforları ve tüm taraflarla konuşabilen tesirli bir aktör olmasının hem ABD’nin hem de AB ülkelerinin dikkatini çektiğini kaydediyor.
“Pek çok AB ülkesi önderinin son ziyaretlerini ve ABD’nin tekrardan Türkiye ile diyalog kurmasını aslında tüm bu gelişmelerin eseri olarak okuyabiliriz” diye ekliyor Ünver Noi.
Ünver Noi, kelam konusu Stratejik Sistem’in Trump devrinde Türkiye tarafından dilek edilen ve aslında bağlantılarda süreklilik sağlamak için gerekli de olduğunu anımsatarak, ABD’nin geç de olsa büyükelçi atamasına karşın önderler düzeyinde istenen seviyede ve sıklıkla görüşme gerçekleşmediğini belirtiyor ve ekliyor:
“Bu sistem dışişleri bakanlığı seviyesinde aslında Biden’ın istediği seviyede kurumlar-arası alakayı tesis ediyor.”
Uzmanlar, Lider Biden’ın Ankara’ya siyasetçi kökenli Büyükelçi Jeff Flake’i atamasından beri ikili alakaların giderek “müttefiklik” temelinde ilerlediğini ve üst seviye ziyaretlerin somut bir takvime bağlanması tarafında Ankara’nın taleplerinin Washington tarafından dikkate alınmaya başlandığını kaydediyor.
İLİŞKİLER S-400’E İNDİRGENMEMELİ
Uzmanlar, ABD-Türkiye alakalarının artık Türkiye topraklarında Rus imali S-400 bulunmasına indirgemenin taraflara bir şey kazandırmadığı bir periyoda girildiğine işaret ediyorlar.
“Bu hususta Türkiye de ABD de bir orta yol bulabilir. Sonuç itibariyle iş birliği ve ortak çıkar alanları fazla. Lakin şu an için öbür bir ülkeye S-400 konuşlandırmak üzere tahlillerin kelam konusu olmadığını düşünüyorum” diyor Ünver Noi.
Benzer formda, Dalay da ABD-Türkiye bağlarının geldiği yeni evrede uyuşmazlıkların “yönetilmesi”nin ön plana çıkacağını düşünüyor.
“Eskiden üzerinde anlaşılamayan noktalar çabucak krize dönüşüyordu. Şimdiyse ortak alanlarda iş birliği potansiyeli kelam konusu. S-400 üzere bir uyuşmazlık noktasında krizi yönetmeye çalışacaklar. Krizi nasıl çözeceklerini ise daha sonra kararlaştıracaklar ve örneğin Türkiye’nin yeni F-16 savaş uçağı talebine nasıl cevap verecekleri de bağlantıların bir boyutunu oluşturacak.”
Öte yandan, Rusya’yla hudutları olan Türkiye’nin askeri caydırıcılığını artırması ve hava savunma sistemini güçlendirmesi için mevcut filosunu modernize edip yeni F-16’lar satın alması, yalnızca Ankara için değil NATO ve ABD için de stratejik bir savunma önceliği olarak beliriyor.
Türkiye’nin ABD’den talep ettiği 40 adet F-16’nın ve 80’e yakın modernizasyon kitinin satışı konusunda şimdi resmi bir açıklama yok. Lakin bahsin taraflar ortasında süregiden ve yaz periyodunda tamamlanması hedeflenen teknik görüşmelerde ele alındığı biliniyor. Burada da Kongre’deki Türkiye zıddı kısımların tartısı ve 8 Kasım’da Kongre seçimlerinin sonucu belirleyici olacak. Çünkü, orta seçimlerde Temsilciler Meclisi’nin tamamı, Senato’nun da üçte biri yenilenecek.
