Ata Hacımale
Kimi romanlar müelliflerini gölgede bırakır. Herkesin hayranlığını kazanan böylesi romanlar, müelliflerine büyük bir muvaffakiyet ve şöhret kazandırarak edebiyat dünyasında kıymetli bir yer edinmelerine sebep olsa da bu zaferin bir laneti vardır: Romanın üstün muvaffakiyetinin gölgesi, muharririn daha sonra yazacağı tüm yapıtların üstüne düşer. Bu yüzden çok başarılı bir roman yazmış olmak, kimi durumlarda daha sonra yazılacak yapıtların ilgi çekmesinin önüne bir pürüz olarak çıkar. Edebiyatımızın “ilk ruhsal romanı” olmasıyla ünlü ‘Eylül’ün müellifi Mehmet Rauf da bu laneti taşıyan bahtsız müelliflerden biridir. Edebiyat-ı Cedide’nin en değerli iki romancısından biri olan ve pek çok dikkat alımlı yapıta imza atan Mehmet Rauf’un öbür yapıtları yıllar geçtikçe unutulmuş ve müellif, yalnızca ‘Eylül’ romanıyla hatırlanır olmuştur. Halbuki roman tipinin ülkemizdeki gelişiminde büyük rol oynamış müelliflerden biri olan Rauf’un ‘Eylül’ dışında pek çok güçlü yapıtı vardır. Muharririn birinci olarak 1927’de yayınlanan ve “Büyük Aşk Romanı” alt başlığını taşıyan ‘Son Yıldız’ isimli yapıtı da onun en az Eylül kadar güçlü bir başka yapıtıdır. Şahsen müellifinin “Eylül’den bile kuvvetli ve şahsiyetli bir eser” olarak kabul ettiği ‘Son Yıldız’, içinde barındırdığı güçlü müşahedeler ve insan psikolojisinin derinliklerine inme hamasetiyle unutulmayı hiç hak etmeyen, gizli bir hazinedir. Yakın bir tarihte İrtibat Yayınları tarafından tekrar yayınlanan bu güçlü roman, sıkı edebiyat okurlarının ilgisini bekleyen, son derece kıymetli bir metin.
Mehmet Rauf, ‘Son Yıldız’da çok katmanlı bir anlatı inşa eder. Görünürde bir aşk üçgenini olay örgüsünün merkezine alan metinde muharrir, romandaki şahıs takımının zihninin derinliklerine girerek insan psikolojisine dair kıymetli çıkarımlarda bulunur. Karakterlerinin ruhsal analizini büyük bir ustalıkla gerçekleştiren muharrir, insanların karşı karşıya kaldığı ikilemler karşısında yaşadığı tereddüt ve iç sorgulamaları da büyük bir açıklıkla okuyucunun gözleri önüne serer. Cumhuriyetin birinci yıllarında geçen romanın art planındaysa yapılan ihtilaller sonucu açığa çıkan toplumsal değişim ele alınır. Yeni cemiyet hayatının, baloların, dansların, alkollü davetlerin yer aldığı bu art plan üzerinden müellif, toplumsal hayatta yaşanan değişimdeki yüzeyselliğin altını çizer. “Tavırların, kelamların, süslerin, her şeyin daima yapma ve sahte” olduğunu öne süren anlatıcıya nazaran “bugünkü çorba hayatımız” yapmacıklıklarla doludur: “Etrafta her şey, herkes ve her harekette bir geçersizlik, bir özenmelik var. […] Samimi, olduğu üzere görünen hiç kimse yok.” (sf. 31) Anlatıcının dikkati çektiği bu samimiyetsizlik, şahsen romanın müellifi Mehmet Rauf’un şikayetçi olduğu bir mevzudur. Müellife nazaran cumhuriyet sonrasında toplumun üst kesitlerinde görülen hedonist ömür, batının berbat bir taklidi olmaktan öteye gidemediği üzere buraya ilişkin olan kimlikle ortasındaki kopukluk yüzünden tehlikelidir de.
Son Yıldız – Büyük Aşk Romanı, Mehmet Rauf, 531 syf., Bağlantı Yayıncılık, 2021.
Ancak Mehmet Rauf’un romanda asıl ilgilendiği bahis, kendisi üzere yaşlanmakta olan karakteri Fahri Cemal’in genç ve hoş sevgilisi Perran’ı kaybetmekten duyduğu kaygıdır. Şehrâh gazetesinin sahibi olan Fahri Cemal, babasından kendisine kalan yüklü servet sayesinde son derece rahat bir hayat yaşayan bir burjuvadır. Gazetesinde çalışan Avukat Şefik Bey’in karısı Perran’la aşk yaşayan Fahri Cemal’in en büyük kaygısıysa bu genç bayanın giderek yaşlanan vücudundan uzaklaşarak öbür erkeklerle birlikte olma ihtimalidir. Kendi yaşlılığını büyük bir trajedi olarak gören Fahri Cemal, Perran’ın kendisini genç ve güzel erkeklerle aldatması ihtimalinden büyük bir kaygı duyar. Fahri Cemal’in asıl trajedisi, giderek kaybetmekte olduğu erkeklik gücünün bir gün kaçınılmaz halde gerçekleşecek olan yitimidir. Fahri Cemal’in bu erkeklik iktidarını yitirme dehşetinin gerisindeyse romanın müellifi Mehmet Rauf’un şahsî ömründen büyük izler vardır. Mehmet Rauf’un romanı yazmaya şimdi başladığı sırada geçirdiği kısmi felçle birlikte kalem tutamayacak duruma gelmesi, yapıtını tamamlayamayacağına dair bir tasayı de beraberinde getirmiştir. Geçirdiği felçten sonra romanın devamını karısına dikte ettirerek yazan Mehmet Rauf, kaybettiği yazma yeteneğiyle yitirmekte olduğu iktidarını eş fiyat hale gelir. Yaşlandıkça karısına bağımlı hale gelen muharririn içinde bulunduğu huzursuz ruh halinin Fahri Cemal’e de yansıdığını sav etmek, bu yüzden abartılı bir yorum olmayacaktır.
Yaşlanmayı gözden düşmekle, ıskartaya çıkartılmakla ve en kıymetlisi yetersizlikle eş tutan Mehmet Rauf, içinde bulunduğu fırtınalı ruh halini sükunete kavuşturmak için Fahri Cemal’i de genç sevgilisinin peşinde sürüklenen, kayıp bir ruh olarak betimler. Perran’ın öldü sanılan lakin romanın ortasında hala hayatta olduğu ortaya çıkan birinci gençlik aşkı Fuat İlhami’nin de olay örgüsüne dahil olmasıyla birlikte bir aşk üçgeni kurulur. Bu üçlü bağlantı, Fahri Cemal’in genç sevgilisiyle yaşlılık yüzünden kaçınılmaz halde yaşanacak olan kopuşunun erken bir habercisi haline gelecektir. İhtiyarlığın gençlik karşısında her vakit kaybetmeye mahkûm olduğunu düşünen Mehmet Rauf, ‘Son Yıldız’ı biraz da bu gerçeği kabullenmek için yazmış üzeredir. Fahri Cemal’in sonunda genç sevgilisi Perran’ın aşkından vazgeçerek kendisini bir baba pozisyonuna yükseltmesi ve Fuat İlhami’yle ikisinin evliliğinin yolunu hazırlamasında daima Mehmet Rauf’un yaşlılıkla ve eksik iktidarıyla olan barışma isteğinin izleri vardır. Hüzünlü bir anlatı olan ‘Son Yıldız’a bu tadı veren ögelerin başında gücünü müellifinin kendi eksiklikleriyle yüzleşme hamasetinden alan bu samimiyet duygusu gelir.
Mehmet Rauf’un yazarlığının son yıllarında kaleme aldığı romanlar ortasında en dikkat cazip yapıtlardan biri olan ‘Son Yıldız’, hem toplumsal gözlemlerindeki isabetlilikle hem de insanların en kapalı hislerini büyük bir derinlikle ortaya koymasındaki kabiliyetle son derece pahalı bir metin. Muharririn büyük bir içtenlikle kaleme almış olduğu bu romanda ele alınan ferdi sorunların günümüzde yeniliklerini koruyor olması da romanı bugünün okuyucusu için hala cazip kılmakta. Sanata, estetiğe, yaşlılığa, yaşamaya ve aşka dair bu incelikli eser, okuyan herkesin kendisini kaptıracağı, sürükleyici bir roman.
