DİYARBAKIR – Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun datalarına nazaran, Türkiye’de 2021 yılında 280 bayan öldürüldü, 217 bayan ise kuşkulu halde meyyit bulundu.
Kadın cinayetleri 2022 yılında da bitmedi. Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu, 2022 Ocak ayında erkekler tarafından 26 bayanın öldürüldüğünü, 28 bayanın kuşkulu biçimde meyyit bulunduğunu açıkladı.
İçişleri Bakanlığı ise Twitter hesabından 2022 yılı ocak ve şubat aylarında 36 bayanın öldürüldüğünü duyurdu.
Cinayetleri sayılarla vermek bile ağır geliyor lakin bayan cinayetleri Türkiye’nin bir gerçeği. Bu gerçeği değiştirmek için bayan kurumları yıl boyunca uğraş ediyor. Lakin bu çabayı boşa çıkaracak gelişmeler de yaşanıyor. Mesela hükümet, İstanbul Sözleşmesi’nden imzasını çekerek aslında bayan gayretine ket vurmuş oluyor.
Bu olumsuz gelişmelere karşın bayanların hayatın her alanında önlerine çıkan pürüzlere karşı uğraşı devam ediyor. Diyarbakır Barosu Bayan Hakları Merkezi de mağdur duruma düşürülmüş bayanların türel haklarını savunmak için çalışmalarını sürdürüyor. 8 Mart Dünya Bayanlar Günü yaklaşırken konuştuğumuz Avukat Asya Cemre Işık, 2021 yılında isimli yardım ofislerine 1813 bayanın müracaatta bulunduğunu kaydetti. Işık’ın söylediğine nazaran bunların büyük bir çoğunluğu boşanma davası açma talepli müracaatlar. Lakin müracaatta bulunanların yüzde 90’ının bir de şiddet hikayesi var.
Kadınlara dönük hak ihlalleri ve şiddetin artmasının birçok nedeni olduğunu vurgulayan Işık, hükümetin bayana yönelik şiddete karşı tesirli siyasetler yürütmemesi, bayan örgütleri ile işbirliği yapmaması ve yargının şiddet faili erkeklere yönelik cezasızlık pratiğinin sorunu derinleştirdiğine dikkat çekti.
Diyarbakır Barosu Bayan Hakları Merkezi’nden Asya Cemre Işık ile bayanlara yönelik hak ihlalleri ve bunun nasıl önlenebileceği üzerine konuştuk.
MÜCADELEYİ CANLI TUTUYORUZ
8 Mart’ta bütün kesitler bayanların haklarını hatırlıyor güya. Bu hatırlama durumunun bir güne sığdırılmış olmasını nasıl yorumlarsınız?
Birçok anma ve kutlama gününde olduğu üzere 8 Mart için de tıpkı durum kelam konusu. Birçok siyasi parti, sivil toplum örgütü, kamu kuruluşları ve medya için durumun bu türlü olduğunu söylemek mümkün. Ama biz bayanlar cephesinde durum farklı. Bizler her gün bayan hak ve özgürlükleri için çabayı hayatımızda canlı tutuyoruz. Zira daima hak ihlalleri ile muhatap oluyor ve bunun giderilmesi için tüzel sorumluluk üstleniyoruz. Bunun yanı sıra toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin ortadan kaldırılması için farkındalık çalışmaları yürüyor, bayan hakları şuurunun tüm topluma yerleşmesi için uğraş harcıyoruz.
Kadınlar ve hak savunucuları “İstanbul Kontratı yaşatır” diyor lakin Hükümetin İstanbul Sözleşmesi’ne yaklaşımını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Biz bayan örgütlerinin hakikaten de en çok dikkat çektiği yer “İstanbul Mukavelesi Yaşatır” sözüdür. Zira İstanbul Mukavelesi temelinde, bayana yönelik şiddetle gayrette taraf devletler için bir yol haritası, bir çerçeve çiziyor ve şiddetle uğraşta temel standartları belirliyor. Bayan gayretinin en kıymetli kazanımlarından biri bu mukaveledir. Bayana yönelik şiddetin toplumsal cinsiyet eşitsizliğinden kaynaklandığı tarafındaki tespit çok kıymetli. 2011 yılında mukaveleyi birinci ve çekincesiz imzalayan hükümet, ortadan 10 yıl geçtikten sonra tek gecede bir erkeğin imzası ile kontrattan çekilme ilanı aslında bayana yönelik şiddetle uğraş siyasetlerinden da geri dönme iradesinin ilanıdır. Devletin bayana yönelik şiddetle gayret konusundaki sorumluluğu üstünden atmasıdır. Bugün hukuka muhalif bir formda dahi olsa bu kontrattan dönülmüş olması hükümetin çaba konusundaki isteksizliğini açıkça gözler önüne sermektedir.
İHLALLER VE ŞİDDET HER YIL ARTIYOR
2021 yılında bayanların maruz kaldığı hak ihlallerinde artış yaşandı diyebilir miyiz? Öyleyse, bunun temel nedeni nedir sizce?
Kadınların maruz kaldığı hak ihlallerinin arttığını ve derinleşen ekonomik kriz ile birlikte katmerleştiğini söyleyebiliriz. Her ne kadar İçişleri Bakanlığı resmi bilgilerinde 2021 yılında bayan cinayetlerinin azaldığına ait tespitler yapılmış olsa da biz bu bilgilerin sağlıklı olmadığını çok âlâ biliyoruz. Çünkü bayana yönelik eziyet kabahatini oluşturan sistematik erkek şiddetinin verisi işlenmiyor. Tekrar resmi makamlara yansımayan veyahut “münferit” diye geçiştirilen hak ihlallerinin daha çok olduğunu çalışmalarımızdan biliyoruz. Alanda çalışan birçok sivil toplum örgütünün tuttuğu şiddet çeteleleri var. Bu çetelelerde bayanlara dönük hak ihlallerin her yıl daha da arttığını söyleyebiliriz.
Kadınlara dönük hak ihlalleri ve şiddetin artmasının birçok nedeni var elbette. Fakat kanaatimce en temel nedenler, bayan ve erkek ortasındaki eşitsizlik ve bundan kaynaklı bayanların maruz kaldığı ayrımcılık başat rol oynuyor. Yeniden hükümetin bayana yönelik şiddete karşı tesirli siyasetler yürütmemesi, bayan örgütleri ile işbirliği yapmaması ve yargının şiddet faili erkeklere yönelik cezasızlık pratiği sorunu derinleştirmektedir. Tam da bu yüzden şiddete maruz kalan bayanı, başvurusunu yaptığı andan itibaren şiddet döngüsünden alıp çıkarabilecek, bayanın şiddet gördüğü ortama dönmek zorunda kalmasına sebep olmayacak kollayıcı siyasetler geliştirilirse, bayanlar güçlendirilirse ve ardından şiddet failleri tesirli soruşturma ve kovuşturmalarla yargılanıp cezalandırılırsa bayanların şiddete maruz kalma ihtimalleri azalacaktır.
HEPSİNİN BİR ŞİDDET HİKAYESİ VAR
Merkezinize yıl içinde hak ihlaline uğradığı için kaç bayan müracaatta bulundu?
Biz merkez olarak müracaatlarımızı Diyarbakır Barosu İsimli Yardım Bürosu’nda bulunan nöbetçi avukatlarımız aracılığıyla alıyoruz. Bu müracaatlar birçok vakit boşanma, velayet, nafaka talepleri olarak geliyor. Bunun dışında şiddete maruz kalmış bayanlar da bu ofis aracığıyla ceza belgelerinin takibi için bize müracaat yapıyor ve merkezimize üye istekli avukatlar ortasından avukat görevlendirmesi yapıyoruz. 2021 yılında isimli yardım ofisimize 1813 müracaat yapılmış durumda. Bunların büyük bir çoğunluğu boşanma davası açma talepli müracaatlar. Müracaatçıların yüzde 90’ının şiddet hikayesi var ne yazık ki. Maruz kaldıkları şiddet nedeniyle yargısal yolları kullanmak isteyen bayanların evraklarını merkez olarak takip ediyoruz. Hâlihazırda 150’yi aşkın bayanın maruz kaldığı hatalar nedeniyle ceza dava belgelerini istekli takip ediyoruz. Merkezimize üye bayan avukatların hassaslığı ve emeği olmazsa, bir kurumun bu kadar belgeyi istekli takip etmesi mümkün değil nitekim.
Diyarbakır ve bölgedeki bayanlar daha çok hangi mağduriyet şikayetiyle size başvuruyor?
Aslında bu hususta yapılmış birçok araştırmaya nazaran bayana yönelik hak ihlallerinde bölgesel farklılıkların olmadığıdır. Bilhassa mesken içi şiddet ve yakın bağ içinde yaşanan şiddet Türkiye’nin her yerinde misal biçimde yaşandığını söyleyebilirim. Ama Kürt bayanlarının Kürt kimliğinden kaynaklı, mülteci bayanların tekrar dezavantajlı durumlarından kaynaklı daha fazla şiddete maruz kaldığı da biliyoruz. Bunun yanı sıra bilhassa Koronavirüs ve ekonomik kriz nedeniyle bayanların daha yük sırtlandıkları ve söndürüldüğü de yapılan araştırmalara yansımış durumda. Bizlere yapılan müracaatlarda da tıpkı durum kelam konusu.
ETKİLİ, ORANTILI, CAYDIRICI CEZALAR VERİLMELİ
Yargıya taşınan olaylarda mahkemelerin tavrını nasıl değerlendiriyorsunuz? Kimi olaylarda mahkemenin faile yönelik ceza indirimine gitmesi yansılara neden oluyor. Bu tavırla ilgili ne düşünüyorsunuz?
Ne yazık ki bu üzere durumlara çokça şahit oluyoruz. Faillere dönük bu cezasızlık siyasetinin aslında iki taraflı yansıması olduğunu söyleyebiliriz. Failler bakımından cezasızlık siyaseti güçlendirici, yürek verici bir tesir gösteriyor elbet. Yargının cezasızlık pratiğini ve caydırıcı cezalar verilmediğini gören şiddet failleri bayanlara “Seni öldürürsem ne olacak, en makus birkaç sene yatar çıkarım” demekten çekinmiyor. Ve bu zırhın verdiği motivasyonla bayanlara şiddet uygulama konusunda gözleri daha çok dönebiliyor.
Bu pratiğin şiddete maruz kalanlar tarafından yansıması ise bizim en çok tıkandığımız nokta oluyor. Şiddete maruz kalan birçok bayan, failler hakkında tesirli ve caydırıcı cezalar verilmeyeceğine inandıkları İçin şikâyetçi dahi olmaktan imtina ediyor. Zira sabah kendisini katletmeye çalıştığı için şikayet ettiği erkeğin, akşam elini kolunu sallayarak sokakta gezeceğini düşünen bayan, adalete inancını yitiriyor ve şikayet etmekten de vazgeçiyor. Bu nedenle bayanlar birçok vakit içine düştüğü şiddet sarmalından da kurtulamıyor. Elbet, bayana yönelik şiddetin nitekim son bulması isteniyorsa yapılması gereken en temel şeylerden biri de kadro elbise, kravat indirimlerinden vazgeçilmesi ve caydırıcı cezaların verilmesidir. Yalnızca cinayet belgelerinde ceza vermek yetmez. Eziyete dönüşen sistematik şiddet belgelerinde da tesirli, orantılı ve caydırıcı cezalar verilmeli.
YÜKÜMLÜLÜKLER YERİNE GETİRİLMELİ
Toplumun bayan hakları konusunda bilinçlenmesi ve haklar konusunda ikna edilmesi için siyaset kurumunun, medyanın ve başka kurumların yükümlülüklerini yerine getirdiğini söylemek mümkün mü?
Elbette ki siyasi partiler içinden ve alternatif medya kuruluşları içinden bu hususta uğraş harcayan beşerler bulunuyor. Lakin genel olarak bu mevzuda toplumun bilinçlenmesine yetecek seviyede siyasetler ne yazık ki yok. Bu kadar esaslı ve insanlığın yarısı olan biz bayanların tamamını ilgilendiren hak ihlalleri sıkıntısına daha çok yönelmek ve tahlil üretmek gerektiğini düşünüyorum. Biz bayanlar toplumun yarısını oluşturuyorken ve daima bu tehdit ile yaşıyorken buna esaslı bir tahlil getirilmemesi, muhatapların yok sayılması bayanları muhafazasız bırakıyor. Bu da devletin kurumları ve aktörlerinin yükümlülüklerini yerine getirmemesinden kaynaklanıyor.
