Kasırga kapıya dayandı, ekonomiyi nasıl bir tablo bekliyor?

ABD ve Avrupa yaptırım kararlarının maksadını Rusya’da enflasyonun artması alım gücünün baltalanması ve yatırımların azalması olarak sıralıyor Yapılan açıklamalarda Rusya iktisadının çökertileceği öne sürülüyor

RUSYA’NIN DÜNYA EKONOMİSİNDEKİ YERİ

Peki iktisattaki tablo ne süreç nereye yanlışsız gidiyor Savaşın ve yaptırımların global iktisattaki tesirinin çerçevesini çizebilmek için Rusya’nın dünya iktisadı içindeki yerine bakmak gerekiyor Rusya Merkez Bankası datalarına nazaran ülkenin toplam ihracatı 2021’de 489 8 milyar dolara çıktı Bunun 110 2 milyar doları petrol 68 7 milyar doları petrol eserlerinden oluştu Doğalgaz ihracatından gelen para 61 8 milyar dolar olarak açıklandı Ülkenin toplam ithalatı ise geçen yıl 293 milyar dolar olarak kayıtlara geçti
.

TÜRKİYE’NİN TİCARETİ 40 MİLYAR DOLAR

İki ülke ortasındaki savaş Türkiye iktisadını de yakından ilgilendiriyor Türkiye’nin geçen yıl Rusya ve Ukrayna ile yaptığı ticaret dış hacmi 40 milyar doları buldu Türkiye’nin dış ticaret hacminin 500 milyar dolar olduğunu hatırlanacak olursa yüzde 8’lik kısmının Ukrayna ve Rusya irtibatlı olduğu görülüyor 40 milyar dolarlık ticaretin 32 5 milyar doları ise Rusya ile gerçekleşti Bunun 5 5 milyar doları ihracat 27 milyar doları ise ithalat olarak açıklandı Yabancı turistlerin yaklaşık yüzde 25’i de bu iki ülkeden geldi

.
Türkiye’nin inşaat kesimi için de Rusya epeyce kıymetli Türk müteahhitlik firmaları geçen yıl yurtdışında 29 3 milyar dolarlık iş aldı bunun 11 milyar doları Rusya’dan Hazır giyside ise markaların Ukrayna’da 267 Rusya’da 655 mağazası var

TÜSİAD Baş Ekonomisti Gizem Öztok Altınsaç ise Rusya Ukrayna krizinin Türkiye iktisadına en önemli yansımalarının petrol kanalı tarım ve ithalat kanalı turizm kanalı ve kur muhafazalı mevduatın Hazine ye çıkması mümkün maliyetinde görüleceğine işaret ediyor Altınsaç’ın hesaplamalarına nazaran tüm bu kanalların birinci başta Türkiye iktisadına 30 35 milyar dolarlık ek maliyet oluşturması bekleniyor

UZMANLAR NE DİYOR

Peki alınan yaptırım kararlarının ve Rusya’nın karşı atılımlarının global iktisada ve Türkiye iktisadına direkt ve dolaylı tesirleri ne olacak İktisatta en çok hangi bölümlerde dalgalanma bekleniyor bunun yansımaları günlük hayata nasıl tesir edecek
Dr Ali İstek Güngen Ekonomist Murat Kubilay ve Finansal Analist Mehmet Çağdaş Işim’in değerlendirmeleri ışığında savaşın iktisatta yaratacağı zelzeleye başlıklar halinde bakalım

RUSYA’NIN YILLIK SWIFT SÜREÇ HACMİ 800 MİLYAR DOLAR

Açılımı Dünya Bankalar Ortası Finansal Telekomünikasyon Derneği olan SWIFT dünya çapında problemsiz para transferi için çok değerli bir sistem Merkezi Belçika da Günde yaklaşık 42 milyon süreç talimatı verilen sistemin 11 bin 500 kullanıcısı var ve 250 ülkede kullanıyor Rusya’da 291 Swift üyesi var Bunların ortasında Rusya Merkez Bankası’nın yanısıra bankalar ve şirketler bulunuyor Rusya SWIFT’in en çok kullanıldığı 6 ülke pozisyonunda Tüm Swift akışı içerisindeki Rusya nın hissesi ise yüzde 1 5 civarında ve yıllık ortalama 800 milyar dolarlık transfer gerçekleştiriyor Rusya’nın 2021 yılı gayri safi yurt içi hasılasının 1 5 trilyon dolar olduğu göz önüne alındığında sistemin değeri daha net görülebiliyor

GÜNGEN GERİYE KALAN SON BİR ADIM

SWIFT adımının Rusya ve zincirleme olarak global iktisada tesirlerini York Üniversitesi’nden konuk öğretim üyesi Dr Ali İstek Güngen Gazete Duvar’a anlattı

Güngen Stagflasyon tehlikesi 1 hafta öncesine nazaran çok daha yüksek

Finansal yaptırımların kademeli olarak artırıldığını belirten Güngen geriye son bir adımın kaldığına vurgu yaparak şunları söyledi 28 şubat sabahı itibariyle ABD ve Avrupa Rusya Merkez Bankası’nın rezervlerinin kullanımına kısıtlama getirdi Lakin Avrupa’nın güç alanında Rusya’ya bağımlılığı nedeniyle istisnalar var alım satımda gerçekleşecek süreçler ve yalnızca kritik bankaların SWIFT’ten çıkarılması nedeniyle en azından şu an için büsbütün finansal izolasyona hapsedildi demek yanlışsız değildi Ama son yaptırımların da bu kadar süratli geleceğinin beklenmediğini göz önünde bulundurmak gerekiyor

FİYAT BASKISI DAHA DA ARTACAK

Rusya’ya yönelik finansal yaptırımlar açısından geriye tek bir adım kaldı İran üzere tüm kritik kurumlarını ve güç süreçlerini de engelleyebilirler Tabi bu adım da atılırsa kriz daha da derinleşir Halihazırda son bahsettiğim adımların atılmaması durumunda dahi fiyat baskısı gelecek Güç fiyatlarındaki artış tüm metalarda fiyat artışını beraberinde getirecek Bu tesirin boyutlarını kestiremiyoruz

DAHA DÜŞÜK BÜYÜME DAHA YÜKSEK ENFLASYON

Zincirleme tesir ekonomilerde daha düşük büyüme ve daha yüksek enflasyona yol açabilir Stagflasyon tehlikesi 1 hafta öncesine nazaran çok daha yüksek Artan güç fiyatları tüm bölümlerde maliyetleri üst çekeceği için enflasyonu yükselten bir tesir yapacak Tabi oluşacak ekonomik tabloda merkez bankalarının alacağı tavır ve savaşın ne kadar uzayacağı da belirleyici etkenlerden olacak şimdiden net tabirler kullanmak sıkıntı Suudi Arabistan ve öteki OPEC ülkelerinin ne kadar petrol temin edeceği fiyatların belirlenmesinde bir öbür öge olacak Fakat ellerinden gelen her şeyi yapsalar dahi 2022’de daha düşük büyüme ve yüksek enflasyon göreceğiz

ENERJİ BUMERANGI

Rusya’ya yaptırımlar konusunda ‘Batı’yı en çok tereddüde düşüren bahislerin başında kuşkusuz güç yer alıyor AB ülkeleri kullandıkları doğalgazın yüzde 90’ını ithal ediyor Gaz fiyatlarının Ocak 2021’den bu yana 7 kat artması güç krizine neden olmuştu Savaşla birlikte bu krizin daha da derinleşmesi riski yüksek Lakin güç konusunda Avrupa ve Rusya’nın bağımlılıklarının da karşılıklı olduğunu akıldan çıkarmamak gerekiyor Zira Rusya’nın da dış ticaret gelirlerinin yüklü kısmını gaz petrol ihracatı oluşturuyor

Gazprom 2021 yılında gaz ihracatından 55 milyar dolar gelir elde etti

RAKAMLARLA RUSYA’NIN GÜÇ İHRACATI

Rakamlarla bakacak olursak karşımıza şöyle bir tablo çıkıyor

Rusya Federal Gümrük Servisi datalarına nazaran ülkede petrol ihracat hacmi 2021 yılında 2020’ye oranla yüzde 3 8 azalarak 230 milyon tona geriledi Hacim düşmesine karşın petrol fiyatlarındaki yükseliş nedeniyle Rusya’nın ihracat geliri yüzde 51 8 artışla 110 milyar dolar oldu Savaşın başlamasıyla birlikte brent petrolün varil fiyatı 7 yıl sonra 100 doları aştı

Gazprom’un boru sınırlarıyla doğalgaz ihracat hacmi 2021’de bir evvelki yıla nazaran yüzde 0 5 artarak 203 milyar metreküpe yükseldi Bu devirde şirketin gaz ihracat geliri yüzde 120 arttı ve 55 5 milyar dolar oldu

Analistler bin metreküp doğalgaz fiyatının 90 100 dolar bandının üzerinde olmasının şirketin kâra geçmesini sağladığını söylüyor Gazprom’un bin metreküp doğalgaz ihracat fiyatı ise Aralık 2021’de bir evvelki aya nazaran yüzde 2 7 artarak 517 dolara çıktı Şirketin geçen yıl ortalama ihracat fiyatıysa 273 dolar bandında gerçekleşti

Avrupa Birliği petrol muhtaçlığını yüzde 25’ini doğalgaz muhtaçlığının yüzde 39’unu ve kömür gereksiniminin da yüzde 42’sini Rusya’dan karşılıyor

Petrol ve doğal gaz ihracat fiyatı Rusya’da federal bütçenin yaklaşık yüzde 40’ını oluşturuyor

ENERJİYE ARTIRIM HER ŞEYE ARTIRIM DEMEK

Günümüzde elektrik üretiminde de doğalgaz çevrim santralleri değerli bir hisseye sahip Güç ise iktisadın tüm bedene kan pompalayan kalbi pozisyonunda Bu alandaki fiyat artışları ziraî üretimden sanayi eserlerine tüm alanlarda zincirleme artırım demek
Hesaplamalara nazaran Brent ham petrol fiyatındaki her 10 dolarlık artış Türkiye nin güç ithalatı masraflarına 4 buçuk ila 6 milyar dolarlık ek yük bindiriyor

KUBİLAY DÜNYA GENELİNDE ŞİMDİ İKTİSADİ BÜZÜLMEYE YOL AÇMAZ

Finans uzmanı akademisyen Murat Kubilay Rusya’nın dünya iktisadının en önemli pazarlarından biri olmamakla birlikte en önemli mineral ve hidrokarbon üreticileri ortasında yer aldığına dikkat çekti

Kubilay Finansal kontratlarla bu yaptırımlar muhakkak maliyetleri olmakla birlikte kısmen aşılabilir

Dolayısıyla Rusya’ya yönelik yaptırımlar dünya genelinde bir iktisadi büzülmeye yol açmasa da artan emtia fiyatlarıyla bu aktivitede yavaşlamaya neden olabiliyor diyen Kubilay mevcut tablonun Türkiye ve dünya iktisadına ait yansımalarını ve beklenen tesirleri anlattı

Türkiye Rusya ve Ukrayna ile bilhassa tarım turizm ve güç üzere alanlarda ticareti bulunduğu için daha fazla olumsuz etkilenecek ülkeler ortasında yer alıyor Türkiye’nin içinde bulunduğu ağır ekonomik durum nedeniyle buradaki ihracat kayıpları mal tedariki zorlukları öteki ülkelerle kıyasla daha ziyan verici olacak Lakin ne kadar kötüleşebileceğini görmek için Ukrayna’daki savaşın ne derece süreceğini ve ne kadar şiddetleneceğini bilmemiz gerekiyor

YÜZDE 5 İLA 10 EK ENFLASYONA NEDEN OLABİLİR

(Savaşın ve yaptırımların enflasyona etkisi Fiyatların daha ne kadar artabileceğini bilmiyoruz Bu yaptırımların şiddetine ve Rusya’nın cezalandırma emelli tedariki kısıp kısmamasına bağlı Ama kesin olan şu ki Türkiye’de mevcut fiyatlar Merkez Bankası’nın enflasyon hedefindekiyle uyuşmayan derecede yüksek seyrediyor Muhtemelen şu şamada yüzde 5 ile 10 ek enflasyona neden olabilecek bir durum yaşanabilir

10 MİLYAR DOLARLIK BELİRSİZLİK

(Turizm kaybının cari açığa etkisi Geçen yıl 4 7 milyon Rus turist gelmişti 1 milyon da Ukrayna’lı turist bu sayının pandemi sonrası olağanlaşma adımlarıyla ikiye katlanması bekleniyordu Lakin gerçekleşmeyecek bu da yaklaşık 10 milyar dolarlık bir gelirden iktisadın yoksun kalabileceği manasına geliyor Tabi yaz dönemine şimdi vakit var farklı bir tablo oluşma ihtimali de bulunuyor

RUSYA BÜSBÜTÜN YALITILMIŞ DEĞİL

(Rusya’ya yaptırımların kapsamı Birinci olarak bütün bankaları ve bütün ana para ünitelerini kapsayan yaptırımlar hâlâ yok İkinci olarak örneğin hava alanı kapandığı vakit Türkiye hava alanı açık kalıyor hasebiyle Rusya büsbütün örtülmüş olmuyor Bunun haricinde Rusya’nın Çin ile önemli bir ticareti var ana ticaret ortağı artı iki ülkenin merkez bankaları ortasında muahedeler var Bunlar da bir hülle yoluyla en azından mecburî ticaretin yapılmasını öbür ülkelere karşı sağlayabilir Finansal mukavelelerle bu yaptırımlar muhakkak maliyetleri olmakla birlikte kısmen aşılabilir Ancak yaptırımların şu haliyle dahi Rusya iktisadı için çok ağır olduğu aşikar

IŞİM PETROLDEKİ 1 DOLARLIK ARTIŞIN ENFLASYONA TESİRİ YÜZDE 0 04

Küresel iktisat üzerindeki en değerli enflasyon baskısı da güç fiyatlarındaki yükselişten geliyor Güç fiyatları nedeniyle Euro Bölgesi enflasyonu ocakta yıllık yüzde 5’ten yüzde 5 1’e yükselerek rekor kırdı

Işim Merkez bankaları faiz artışlarını mutlaka yapamayacak Zira borsaların istihdam üzerindeki oranı çok yüksek

Türkiye’de ise TÜİK ocak ayı enflasyonunu 48 69 üretici enflasyonunu yüzde 93 59 olarak açıkladı Merkez Bankası toplantı özetlerinde besin ve güç fiyatlarındaki yükselişe vurgu yapıldı

Finansal analist ve Enflasyon Araştırma Kümesi ENAG üyesi Mehmet Çağdaş Işim güç fiyatlarındaki dalgalanmaların enflasyona muhtemel tesirlerine ait yaptığı hesaplamayı şöyle aktardı

Yaptığım hesaplamalara nazaran petrol fiyatlarındaki 1 dolarlık yükseliş enflasyon üzerinde yaklaşık olarak 0 04 oranında artışa sebep oluyor Bu da yaklaşık 1 ünite artışın cari istikrar üzerinde 31 32 milyon dolar civarında bir tesire neden olması demek Doğalgazda da aşağı üst misal geliyor sonuçlar Onda da yüzde 0 03 civarında artışa neden oluyor yaklaşık 25 milyon dolar civarında bir ünite artışı 2015 yılından baz aldım o vakit brent petrol yaklaşık 50 dolardı şu anda fiyat ikiye katlanmış durumda çarptığımız vakit 50 ile 50 ünitelik artışı yaklaşık yüzde 0 2’lik bir artışa sebep oluyor aslında enflasyon üzerinde
.

Birim hesap üzerinden yansıyan bu oran güç fiyatlarının enflasyonda çok önemli tesiri olduğunu gösteriyor

Enerji fiyatlarındaki artışın yanısıra turizm gelirlerinde meydana gelecek olan milyarlarca dolarlık bir kayıp kelam konusu olabilir

MERKEZ BANKALARI BU DURUMDA FAİZ ARTIŞINA GİDEMEZ ZİRA

Savaş ve yaptırımlar global iktisat üzerinde ise daha derin hissedilecek Global iktisatta bir likidite krizi var ve bundan ötürü faiz artışlarına gidilecekti Bu mevcut tablo nedeniyle faiz artışlarının erteleneceğini düşünüyorum Zira iktisat ilgilerinde karşılıklı mütekabiliyet var örneğin Rusya para kaybederken arz sahibi olarak ABD’de Avrupa Birliği de para kaybediyor Bunlar üzerinden baktığımızda karşılıklı arz talep münasebetinde bir daralma olacak Bunun da dünya iktisadına tesiri negatif olacak doğal olarak İktisatların büyüme oranlarını bu yıl tekrar tekrar güncellediğini göreceğiz

Şu an için stagflasyon riski görmüyorum Savaş ve yaptırımların merkez bankalarının mümkün davranışlarına etkileri Şu anda benim gördüğüm faiz artışlarını katiyen yapamayacaklar Zira borsaların istihdam üzerindeki oranı çok yüksek Hem Avrupa Birliği’nde hem de ABD tarafında istihdamı direkt etkiliyor borsalara olan yatırım Şu anda borsayla korelasyon hali çok yüksek onlarda Haliyle faiz artırdığınız vakit borsalarda muhakkak bir düşüş olacak zira piyasadan para çekmiş oluyor 9 10 trilyon dolarlık bir paradan bahsediyoruz yalnızca ABD Merkez Bankası tarafında AB tarafı da misal Politikayı ve savaş durumunu gözleyecektir merkez bankaları ‘acaba ne kadar uzayacak ‘ diye

TAHIL KRİZİ TELAŞI FİYATLAR İKİYE KATLANABİLİR

Rusya krizinin dünya iktisadında yaratacağı bir öteki sorun besin alanında yaşanacak Dünya tahıl üretiminin yüzde 10’u Rusya’da yüzde 3’ü Ukrayna’da yapılıyor Rusya’nın yıllık tahıl ihracatı 38 milyon ton Ukrayna’nın tahıl ihracatı ise 24 milyon ton İki ülke dünya toplam tahıl ihracatının yüzde 29’unu gerçekleştiriyor ABD Tarım Bakanlığı bilgilerine nazaran 2021 22 yılında global buğday ihracatı iddiasını 204 4 milyon tondan 206 7 milyon tona çıktı

Ulusal Hububat Kurulu datalarına göreyse geçen yıl dünya genelinde yaklaşık 770 milyon ton buğday üretildi Dünya buğday ihracatının yüzde 20’sini Rusya gerçekleştirdi Türkiye’nin memleketler arası buğday ticaretinde yüzde 3 3 civarında hissesi bulunuyor Türkiye’nin iç pazardaki buğday tüketimi yıllık 20 milyon ton Ulusal Hububat Kurulu İdare Heyeti Lideri Özkan Taşpınar’a nazaran Türkiye iç piyasada kendine yetecek kadar buğdayı üretiyor Fakat buna karşın geçen yıl yüzde 65’i Rusya’dan yüzde 15’i Ukrayna’dan olmak üzere 9 milyon ton buğday ithal etti Taşpınar’a nazaran buğday ithalatı un ihracatçıları için yapılıyor ve mümkün ıstırap da öncelikle bu kesiti etkileyecek

Dünya tahıl üretiminin yüzde 10’u Rusya’da yüzde 3’ü Ukrayna’da yapılıyor

Rusya ve Ukrayna buğdayın yanı sıra arpa ayçiçeği ve mısır konusunda da en büyük üretici ülkelerin başında geliyor ve bu alandaki ihracat hisseleri yüzde 30’u buluyor Türkiye geçen yıl ayçiçeği ithalatının yüzde 70’ini bu iki ülkeden yaptı Ayçiçek yağının tonu şimdiden 1400 dolardan 1500 dolara çıktı ve 1800 doları bulabileceği ve önümüzdeki günlerde piyasada yağ düşüncesi görülebileceği ikazları yapılıyor

İşin başka tarafını ise Türkiye’nin iki ülkeye sattığı domates nar mandalina limon ve portakal üzere eserlerin pazarlanmasında yaşanabilecek sıkıntılar oluşturuyor

Savaş nedeniyle bu zincirin kopması ya da aksaması halinde ortaya çıkaracağı sonuç bilhassa bu iki ülkeden en büyük buğday alıcısı pozisyonundaki Türkiye Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da arz kahrı yaşanması Buğdayın fiyatı geçen yıl yüzde 21 artarken bu yıl yüzde 100’ü bulabileceği kaygısı hakim

TURİZMDE 5 6 MİLYAR DOLARLIK KAYIP KAPIDA

Türkiye iktisadı açısından en kıymetli noktalardan biri de turizm gelirlerinde yaşanacak düşüş olacak Türkiye İstatistik Kurumu TÜİK bilgilerine nazaran turizm gelirleri geçen yıl 24 milyar 482 bin dolar olarak gerçekleşti Türkiye’ye 2021 yılında gelen turist sayısı ise 29 milyon 357 bin kişi olarak kayıtlara geçti

Yabancı turistlerin yüzde 19 unu yaklaşık 4 milyon 700 bin Rus turist oluşturdu Ukrayna dan gelen turistlerin oranı da yüzde 8 3 2 milyon oldu

Türkiye’nin hava alanını kapatmamasının en değerli nedenleri ortasında Rusya’nın turizmdeki hissesi yer alıyor

Türkiye Seyahat Acentaları Birliği TÜRSAB İdare Heyeti Lideri Firuz Bağlıkaya 2022 yılı için turizm gayesini 45 milyon ziyaretçi ve 35 milyar dolar gelir olarak açıklamıştı Fakat bu iki ülkeden yeni rezervasyon sayısı yüzde 70 azalırken tablonun mart ortasında netleşeceği beklentisi hakim İki ülkeden gelecek turistlerden elde edilecek gelirin de 5 6 milyar dolar azalacağı tabir ediliyor

DOLARIN YÜKSELİŞİ DIŞ BORCUN KATLANMASI DEMEK

Merkez Bankası’nın son açıkladığı bilgilere nazaran Türkiye’nin kısa vadeli dış borcu 124 1 milyar dolar toplam dış borcu ise 453 milyar dolar Bunun üzerine bir de doları dizginlemek gerekçesiyle getirilen kur muhafazalı mevduat hesaplarında BDDK bilgilerine nazaran 469 milyar 230 milyon TL bulunuyor Örneğin doların 15 lira düzeylerinde olması durumunda kur muhafazalı mevduatların Hazine ek maliyeti yaklaşık 50 milyar lirayı bulacak Özetle ekonomik krizin üzerine gelen savaşın dolarda yol açacağı her 1 kuruşluk artış dış borcun devasa ölçülerde artması demek