Judith Butler, ele aldığı bahislerin çeşitliliğiyle öne çıkan bir araştırmacı; cinsiyet ve toplumsal cinsiyet probleminden savaş zıtlığına, feminizm çözümlemesi ve tenkitlerinden insan haklarına dek geniş bir pencereden bakarak hayatı yorumlayan bir müellif. Kimliklerin, dar bakış açılarına ve kategorilere hapsedilmemesi gerektiğini düşünürken iktidar ve şiddet konusuna, bilhassa de keyfi şiddete odaklanan Butler, muktedirlerin yaptığı “değerli” ve “değersiz” hayatlar ayrımının tehlikelerine dikkat çekip buna yönelik tenkitler sıralıyor, hukukun ve etiğin hiçe sayılmasından dem vuruyor.
Butler, insanların hayatının basitçe sona erdirilmesi ve prestijlerinin ayaklar altına alınması karşısında, yası tutulabilir omurlardan ve şiddetsizlik etiğinden bahsedip “yas tutma yetimiz olmadığında şiddete karşı çıkabilmemiz için gereken, hayata dair o daha keskin bakışı kaybederiz” diyor. Müellifin ‘Savaş Tertipleri’ (Çeviren: Şeyda Öztürk, YKY, 2015) başlıklı çalışmasında bu bağlamda söyledikleri kıymetli: “Kişi şiddet aracılığıyla biçimlendiğinden, onun biçimlendirilişindeki şiddeti tekrar etmeme sorumluluğu daha da acil ve kıymetli hâle gelir. Bir iktidar matrisi içinde biçimleniyor olabiliriz lakin bu, hayatımız boyunca bu matrise sadık kalmamız ya da onu istemsizce tekrar etmemiz gerektiği manasına gelmez.”
Söyleminde hatırı sayılır bir yer kaplayan şiddet olgusunu ve şiddetsizlik etiğini, yeni çalışması ‘Şiddetsizliğin Gücü’nde bütün taraflarıyla gözler önüne seriyor Butler. Toplumsal çatışmalarda şiddetin vazgeçilmezliği karşısında şiddetsizliğin ehemmiyetini vurgulayan muharrir, “Biz” ve “Onlar” ayrımının, öteki bir deyişle karşı çıkılması gereken özcülüğün hayatımızdaki yerini sorgularken şiddetsizlik savunusunu temellendirip şiddeti bir enstrüman olarak kullanan en kıymetli yapı dediği devleti eleştiriyor. Bu tenkidin odağına ise devletin çıkar ve hedefleri doğrultusunda yarattığı nobranlığı, eşitsizlikleri derinleştirmek için yaygınlaştırmasını alıyor.
ÜZERİNDE ANLAŞILAMAYAN ŞİDDET TANIMLARI
Butler, ‘Şiddetsizliğin Gücü’’yle sıkıntı bir misyona soyunmuş: Sıkıntıları çözmek ya da yarar sağlanacak yeni meseleler yaratmak için şiddete başvurma kolaycılığına kapılanların kalıpyargıları, hem muharririn hem de kendisi üzere düşünenlerin önünde bir duvar misali duruyor. Üstelik daha tarifte anlaşmak pek mümkün değil; Butler, tam da buna atıf yapıyor başlangıçta: “Şiddetsizliği savunanların karşılaştığı en büyük zorluklardan biri ‘şiddet’ ve ‘şiddetsizliğin’ tartışmalı tabirler olması. Örneğin, bazıları yaralayıcı kelam edimlerini ‘şiddet’ olarak isimlendirirken bazıları ise lisanın açıktan tehdit durumları hariç hiçbir vakit tam manasıyla ‘şedit’ addedilemeyeceğini sav ediyor. Bazıları sonlu bir yaklaşımla şiddeti, onu tanımladığı düşünülen fizikî ‘darp’ ânına indirgerken bazıları ise iktisadın ve yasal yapıların ‘şedit’ olduğunu, her vakit fizikî şiddet biçimine bürünmeseler de vücutlar üzerinde tesirde bulunduğunu öne sürüyor.”
Kişi kendisine müdahaleyi yahut bir hakareti şiddet sayarken devlet de otoritesine karşı çıkanların yahut edimlerini eleştirenlerin yaptıklarını yani muhalifliği şiddet diye niteleyebiliyor pekâlâ: “Devletler yahut kurumlar şiddetsiz pratiklerin ismini şiddet diye değiştirmiş, tabir yerindeyse siyasal bir savaşı, kamusal semantik seviyesinde yürütmeye başlıyor. Söz özgürlüğünü savunmak için düzenlenen ve bu esnada tam da bu özgürlüğü kullanan bir şov ‘şiddet içeriyor’ diye adlandırılıyorsa bunun yegâne sebebi, lisanı bu formda berbata kullanan iktidarın, muhalefeti kötüleyerek şiddet inhisarını ele geçirmeye, özgürlüğünü bu türlü kullanmak ve savunmak isteyenlerin üzerine polis, ordu ya da güvenlik güçlerini salmayı gerekçelendirmeye çalışmasıdır.”
SAKAT VE SAKATLAYICI ÖNERMELER
Muhalefeti “şiddet yanlısı” ve “vandal” diye niteleyen iktidarlar, şiddetsizliği savunanları şiddetin kaynağı üzere gösteriyor. Direnişleri, protestoları ve hak arayışlarını “karşı-şiddet” diye isimlendirebiliyor.
Butler’ın bu noktada dikkat çektiği değerli bir detay, “başkası şiddet kullanıyorsa biz de kullanmalıyız” ve “özsavunmamız için şiddete başvurmalıyız” önermelerinin sakat olduğunu gösteriyor. Müellif, bunu bir karşı-önermeyle gidermeye uğraşıyor: “Dünya, şiddetin kuvvet alanı olarak belirdiğinde şiddetsizliğin vazifesi, o dünyada yaşamanın ve eylemenin şiddeti dizginleyecek ve hafifletecek ya da tarafını değiştirecek yollarını bulmaktır, üstelik tam da şiddetin o dünyaya bütünüyle nüfuz etmiş ve öteki hiçbir yol bırakmıyormuş göründüğü anlarda bunu yapmaktır. Bu dönüşün vektörü vücut olabileceği üzere telaffuz, kolektif pratikler, altyapılar ve kurumlar da olabilir. Şiddetsizlik yanlısı bir duruşun düpedüz gerçekçi olmadığı itirazına cevaben burada geliştirdiğim argüman, şiddetsizliğin neyin gerçeklik sayıldığına dair bir tenkit gerektirdiğini ileri sürerek bu türlü vakitlerde karşı-gerçekçiliğin gücünü ve gerekliliğini olumluyor. Tahminen de şiddetsizlik, mevcut kuruluşuyla gerçeklikle bir nevi vedalaşmayı, daha yeni bir siyasal tahayyüle ilişkin imkânların önümüzde açılmasını sağlamayı gerektiriyor.”
Şiddeti, bir maksada ulaşmanın aracı olarak belirlemek Butler’a nazaran karşı-şiddet ve özsavunma için şiddet kadar sakatlayıcı bir yaklaşım. Üstelik bu, şiddeti bir gaye doğrultusunda yorumlama manasına geliyor; kelam konusu yorum ise gücü elinde bulunduranların kendilerine nazaran gerçekleştirdiği bedelli ve yası tutulabilir hayatlar ayrımına yol açıyor yeniden. Butler, bu türlü bir ortamda bireycilik ve özcülük eleştirisiyle ilerleyip eşitsizlikleri vurgulayarak şiddetsizlik etiğini kurmayı sürdürüyor: “Kimlerin ömrünün savunmaya paha ‘özler’, kendilikler sayıldığını yani özsavunmaya layık olduğunu sorduğumuzda, sorunun bir mana arz edebilmesi için birtakım hayatları orantısız olarak daha yaşanabilir ve daha yası tutulabilir diye tesis eden yaygın eşitsizlik biçimlerinin varlığını kabul etmemiz gerekir. Eşitsizlik belli bir çerçeve içinde tesis edilir ama tarihseldir ve rakip çerçevelerin muhalefetine tabidir.”
BİYOPOLİTİK IRKÇILIĞA VE SAVAŞ MANTIKLARINA MUHALEFET
Butler, şiddetsizliği güçsüzlükle eşleştirmenin yanlışlığını da vurguluyor. Saldırganlık barındıran şiddetsizliğin ne pasiflik ne de yıkıcılık olduğunun altını çiziyor. Öbür bir deyişle müellif, öfkenin ve özcülük temelli hareketlerin şiddetsizlikle muadil tutulamayacağını, onun bir mantığı ve etiği bulunduğunu belirtiyor. Bu mantık, şiddetsizliğin etik ve siyasal bir pozisyon olarak mana kazanabilmesini kaide koşuyor; Butler, saldırganlığın “basitçe bastırılmaması”yla ve “saldırganlığın münasebetlerinin ötelenmemesi”yle şiddetsizliğin, yıkımın en muhtemel hâle geldiği ya da kaçınılmaz göründüğü anda manalı bir kavram olarak ortaya çıkacağını söylüyor. Böylelikle “yası tutulabilir” ve “değerli hayatlar” ayrımcılığının yanı sıra lisan ve aksiyondaki yıkımcılığa da dikkat çekilebiliyor.
“Kimin ömrü kollanacak?” sorusunu, kimin ömrünün potansiyel olarak yası tutulabilir addedildiğine ait varsayımlar yapmaksızın sormak mümkün değildir zira potansiyel olarak yası tutulabilir sayılmayan bir ömrün kollanma ihtimali çok düşüktür diyen Butler, bu bağlamda şiddetsizliğin kıymetli bir yapı taşını açıklıyor: “Şiddetsizlik pratiği, korunmaya paha olan ömürler ile olmayanlar ortasında nizamlı ayrım yapan biyopolitik ırkçılık biçimlerine ve savaş mantıklarına muhalefet etmeyi gerektirir.”
Şiddetsizlik pratiği ve etiği, Butler’ın deyişiyle yası tutulabilir omurlara, hasebiyle hesaplanamaz kıymetlerin eşitliğine dayanıyor. Başka bir tabirle şiddet, nasıl ayrımcılık doğuruyorsa şiddetsizlik ise yası tutulabilirlik ve kollanabilir ömürde eşitliğe götürüyor bizi.
Yazarın bahsettiği eşitlik, kişinin sırf kendi hayatını değil, diğerlerininkini de olumlama manasına geliyor. Muharrir bu hareketin şiddetsizlik vazifesiyle tamamlanması gerektiğini söyleyip herkesin bu yıkıcılık potansiyelinden haberdarlığının son derece kıymetli olduğunu hatırlatıyor.
Butler’a nazaran yıkıcı şiddetten ayrılan şiddetsizlik pratiğini, zayıflık ve pasiflik olarak değerlendirmemek gerekiyor. Şiddetsizliğin temelindeki tavır, gözden çıkarılabilir ile koruma edilebilir hayatlar ayrımını içeren savaş mantığını reddetmeye, hasebiyle eşitliğe dayanıyor: “Şiddetsizlik, aksiyonda bulunamamadan fazla ömür argümanının fizikî olarak ileri sürülmesidir, yaşayan bir savdır, kelamla, atılımla ve hareketle, ağlar, çadır kurmalar ve forumlar üzerinden yapılan bir tezdir; bütün bunlar yaşayanları pahaya layık, potansiyel olarak yası tutulabilir diye sunma uğraşıdır, tam da görüş alanından silindikleri ya da güvencesizliğin telafi edilemez biçimlerine savruldukları şartlarda. (…) Şiddetsiz hareketler radikal eşitlikçilik ülküleri içinde örgütlendiğinde onları yönlendiren toplumsal ülkü, yaşanabilir ve yası tutulabilir bir hayat üzerinde eşit hak tezidir, bu da bireycilik geleneğinin ötesine geçen bir şiddetsizlik etiği ve siyaseti açısından temel niteliktedir.”
