Amalyah Hart
Bilim insanları, insanların neden Güney Pasifik’te dağınık haldeki binlerce adayı kolonileştirdiğini izah eden bir delile ulaşmış olabileceklerini düşünüyorlar. Ve bu delil, Papua Yeni Gine’ye bağlı (PNG) küçük bir adada gömülü halde bulunan bir çömlek modülüne dayanıyor.
Pasifik Adaları’ndaki yerleşimciler, insanlığın en destansı göç öykülerinden birine sahiptir. ‘Lapita’ ismi verilen atalarla irtibatlı bir kültür kümesi, sadece üç bin yıl içinde Dünya yüzeyinin üçte birine yayılarak gezegenimizdeki en ücra kara modüllerinden bir kısmına ulaştı.
DÜNYA’NIN UCUNA YOLCULUK
Atalardan kalma bu Pasifik Adaları kümelerinin, yola devam ederken kendileriyle birlikte Avustronezya* lisanları, domuzlar, köpekler ve tavuklar üzere yeni evcil hayvan çeşitleri ile kendine has bir çömlek tipini taşıdığı düşünülüyor.
Nature Ecology and Evolution isimli mecmuada yayınlanan yeni çalışmanın baş araştırmacısı olan Ben Shaw, “Uzun vakitten beridir Lapita kümelerinin Papua Yeni Gine’nin büyük kısmından uzak durduğu düşünülüyordu, çünkü orada esasen [başka] beşerler yaşıyorlardı” diyor. Öte yandan, yeni araştırmanın da gözler önüne serdiği üzere, bu daima bu türlü değildi.
Brooker Adası, Güney Pasifik’i oluşturan adalar zincirinde birinci adımlardan biri olan Papua Yeni Gine’nin güney ucuna yakın bir yerde denize gerçek uzanan küçük bir kara kesimi. Araştırmacıların aktardığı kadarıyla, ‘Gutunka’ isimli arkeolojik hafriyat alanı, dünyanın en fazla biyolojik çeşitlilik barındıran deniz ekosistemlerinden biri olan adadaki etkileyici bir lagünün kenarında, kuzeye bakan bir koyda bulunuyor.
FARKLI KÜLTÜREL KALINTILAR BİR ORTADA BULUNDU
2018 ve 2019 yıllarında büyük bir hassasiyetle kazılan antik yerleşimin en eski katmanları, domuzlar, köpekler ve sıçanlar da dahil olmak üzere, bahsi geçen cinsleri içeren bir küme hayvanın kemiklerini barındırıyordu. Nature Ecology and Evolution mecmuasında yayınlanan yeni araştırmada açıklandığı üzere, daha sonra açılan katmanlar, dışardan gelen obsidyen, dövme ile irtibatlı bıçaklar ve başkalarından farklı özellikler taşıyan kaplar dahil olmak üzere, Lapita kültürüne has varlıklı bir çömlek ve araç-gereç karışımını ortaya çıkardı.
Araştırmacılar, başlangıç evresinde daha karmaşık bir maddi kültüre dair ögelerin ve beslenmek emeliyle deniz kaplumbağalarının daha ağır bir halde avlanmasının da gösterdiği üzere, Lapita halkının körfezde daha kalıcı bir üs kurmadan evvel ortada bir ziyaret hedefiyle gelmiş olabileceğine inanıyorlar. Shaw, “Lapita kültürel kümeleri, neredeyse 3 bin yıl evvel Vanuatu üzere uzak Pasifik adalarına ayak basan birinci insanlardı” diyor: “Buna rağmen, insanların en az 50 bin yıldan beridir yaşamakta olduğu Papua Yeni Gine’de, Lapita yayılımının zamanlaması ve kapsamı tam olarak anlaşılamıyor.”
İNSANLIK TARİHİNDEKİ EN BÜYÜK GÖÇLERDEN BİRİ
Shaw, yaptıkları yeni keşfin, Lapita halkının neden 3 bin yıl evvel Pasifik adalarını kolonileştirdiğini izah ettiğini söylüyor: Papua Yeni Gine’de yaşayan yerli halkla gerçekleşen temasın göç rotalarını etkilemiş ve toplulukların bir ortaya geldiği, birbiriyle etkileşime girdiği ve büyük ihtimalle ortalarında sorun çıktığı vakitlerde bir adadan başkasına geçmelerine yol açmış olabileceğini savunuyor.
“Bu, insanlık tarihindeki en büyük göçlerden biri ve en sonunda göçün neden gerçekleşmiş olabileceğini ve neden o devir içerisinde yaşandığını açıklamaya imkan sağlayan ispatlar mevcut” diyor. Shaw, keşfin büyük bir talihin yapıtı olduğunu lisana getiriyor: “Bunun kıymet taşıyan bir alan olacağını gösteren hiçbir emare yoktu; araştırdığımız alanlarda çoğunlukla önümüzü görmeksizin ilerliyorduk, bu yüzden samanlıktaki meşhur iğneyi bulmak üzere bir şeydi.”
Bununla birlikte, Shaw, keşfin anahtarının lokal halkla iş birliği yapmak olduğunu ve bundan dolayı Brooker Adası halkının, makalelerinde ‘kıdemli yazar’ olarak nitelendirildiğini vurguluyor. “İyi talihimizin büyük kısmı kültürel bilgiden kaynaklanıyordu ve mahallî halkla yürüttüğümüz klasik topraklarıyla ilgili araştırmalarımızda dürüstlüğe ve şeffaflığa dayanan güçlü bir ilgi kurduk” diyor: “Onların açık müsaadeleri olmaksızın, bunun üzere bir araştırma mümkün olmazdı.”
*Avustronezya lisanları, Güneydoğu Asya, Tayvan, Okyanusya ve Madagaskar’da konuşulan, yeryüzündeki en büyük temel lisan ailelerinden biridir. Avustronezyalılar olarak isimlendirilen ve 386 milyondan çok konuşanı olan lisan ailesi, bu açıdan dünyanın en büyük beşinci lisan ailesidir.
Yazının yepyenisi Cosmos Magazine sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
