İstanbul’da ‘Kürt sorunu’ tartışıldı: Kürtler ayrı devlet mi istiyor?

Toplantının açılış konuşmasını Barış Vakfı’ndan Hakan Tahmaz yaptı. Tahmaz şunları söyledi: “Bir yıldır barışın imkanlarını ve imkanlarını nasıl çoğaltırız sorusuna yanıt bulmaya çalışıyoruz. STK’lar, barış çalışmaları yürütenler olsa ne yapabilir meselesine karşılık aramaya çalıştık. Tahlil sürecinde çıkardığımız sonuçlar üzerine STK’larla ne yapabiliriz üzerine tartıştık. Türkiye önümüzdeki yıl bir seçime girecek. Bu Türkiye ve Kürt sorunun tahliline yönelik kıymetli bir seçim olacak. Biz Kürt sorunun tahliline ait konuşmak istedik. Sivil toplum bugün ne yapmalı? Helalleşme nedir, ne yapılabilir, nasıl bir yol izlenebilir sorularına cevap aramaya çalışacağız. Yüzde 35 olan barış umuduna nasıl katkı sağlarız. Bunun üzerine baş yoracağız.”

‘YAKICI BİR SORUN OLMA NİTELİĞİNİ YİTİRMEDİ’

Raporun sunumunu yapan Prof. Dr. Ayşe Betül Çelik, barış masasının neden terk edildiğine dair birçok akademik çalışma ve uzman görüşü yayınlandığını lakin barış sürecinin sonlanması ya da en güzel haliyle rafa kaldırılmasının toplumdaki yankıları hakkında hala çok fazla bir bilgiye sahip olmadıklarını söyledi. Dahası Temmuz 2016 darbe teşebbüsü sonrası iki yıl mühletle yaşanan inanılmaz hâl devri ve sonrasındaki Kürt siyasi seçkinlerine ve Kürt belediyelerine karşı yürütülen cezalandırıcı hukuk süreci ve daralan demokratik siyaset ortamının Kürt meselesine dair algıları nasıl etkilediğine dair de çok az çalışma olduğunu belirten Çelik, kelamlarına şöyle devam etti:

“Bu araştırmaya temel teşkil eden KONDA bilgileri göstermektedir ki güvenlikçi/askeri tahlil, Kürt meselesinin bilhassa kendisini etnik olarak Türk olarak tanımlayan kümeler ortasında değerini yitirmesine neden olmuştur. Bu kümelere nazaran Kürt sorunu Türkiye’nin eğitim, enflasyon, göçmenler, demokratikleşme, kadın-erkek eşitliği üzere pek çok yakıcı sıkıntısının ardında gelmektedir. Aşağıdaki tabloda da görülebileceği üzere Ocak 2020 itibariyle Türkiye’nin yalnızca yüzde 12’si öncelikli sorun olarak Kürt sıkıntısını görmektedir. Fakat kendisini etnik olarak Kürt olarak tanımlayanlar ortasında bu oran yüzde 40’lara kadar çıkmakta, Halkların Demokratik Partisi (HDP) seçmenleri ortasında ise yüzde 60 oranına yaklaşmaktadır. Bu çalışma Kürt sorunun izafî olarak gündemden düştüğü ancak gerek Türkiye’nin demokratikleşmesi gerek eşit ve adil bir vatandaşlık hasreti açısından yakıcı bir sorun olma niteliğini yitirmediği bir periyotta kaleme alınmış ve böylesi bir devirde Kürt sorunun tahlili konusunda ne çeşit bir siyasi alanın ve hangi imkanların mevcut olduğunun tartışılmasını hedeflemiştir.”

‘AYRI DEVLET KANISI YÜZDE 30’

“Bu çalışmada biz Türkiye’de Kürt sorunun tarifine dair farklılıkları, tahlile yönelik temel tavırları, kültürel ve siyasi haklar konusundaki farklı kümelerin yaklaşımlarını tahlil etmeye ve bu tahlilden yola çıkarak kalıcı ve sürdürülebilir bir barış siyasetinin nasıl inşa edileceğini tartışmaya çalıştık” diyen Çelik, raporun “Kürt Sıkıntısının Kökeni ve Telaş Siyaseti” başlıklı kısmını ele alarak şöyle devam etti:

“Barış süreçlerinin gerekli dayanağı bulamamasının en kıymetli nedenlerinden birisi çatışma yaşamış kısımların çatışmanın tabiatını; yani çatışmaya neden olan sebepleri, çatışmanın taraflarını ve çatışma tarihçesini farklı tanımlamalarıdır. Türkiye’de de durum bu açıdan çatışma yaşayan öbür ülkelerden farklı değildir. Çatışmanın farklı tanımlanması doğal olarak barışın nasıl olacağının da farklı tanımlanmasına yol açar. Barış sürecinin (resmi olarak) birinci başladığı 2009 yılından yaklaşık bir yıl sonra Nisan 2010’daki araştırmada KONDA iştirakçilere ‘Güneydoğu ve Kürt sorunu Kürtlerin farklı bir devlet kurmak istemesinden kaynaklanıyor’ sorusuna ne derece katıldıklarını sormuştur. Karşılıklar iştirakçilerin yarısından birçoklarının (yüzde 55) bu algıya sahip olduğunu göstermektedir. Bu oran kendini Türk olarak tanımlayanlarda daha yüksektir (yüzde 58,54). Türk olmayan iştirakçilerde (ki bunun büyük çoğunluğunu kendisini Kürt olarak tanımlayanlar oluşturmakta) ‘ayrı devlet’ fikrinden kaynaklı olduğuna olan dayanak yüzde 30’larda kalmaktadır. Daha ayrıntılı bir tahlil yaptığımızda, Kürtlerin sorunu ‘ayrılıkçılık’ olarak gördüğüne dair ispat çok zayıf kalmaktadır. Çok net bir halde kendisini Kürt ve Türk olarak tanımlayanların algı ve telaffuzlarda değerli oranda ayrıştığını görmekteyiz.”

‘CHP’Lİ SEÇMEN SAVAŞ LİSANINA KARŞI ÇIKMAYA BAŞLADI’

Barış sürecinin sona erip çatışmaların tekrar yükseldiği periyoda baktıklarında devrin karamsar ortamını yansıtan bir tablo ile karşılaştıklarına dikkat çeken Çelik, kelamlarına şöyle devam etti: “Kürt sıkıntısının tahlili için, tek yol terörü yok etmektir’ cümlesine ne derece katıldıkları sorulduğunda iştirakçilerin yarısından fazlasının bu yargıyı desteklediği gözlemlenmektedir (3402 iştirakçinin 1941’i yani yüzde 57,05’i bu cümleye “doğru” ya da “kesinlikle doğru” karşılığını vermiştir). Ama bu soruyu parti seçmenleri bazında incelediğimizde enteresan bir sonuçla da karşılaşmaktayız. Bu karşılığı destekleyen ve barış sürecinin sıkı destekçileri olan AK Parti seçmelerinin sorunun ‘terörü yok etmekle’ çözümleneceğine dair inancı artarak MHP seçmeni çizgisine yaklaşırken, CHP’li seçmenlerin kısmen de olsa ‘savaş’ lisanına karşı çıkmaya başladığı gözlenmektedir. Seçmenlerin kendi partilerinin barış/çatışma telaffuzlarından etkilendiği görülmektedir. Bu sonuç bu araştırmanın dikkat çekmek istediğimiz değerli bulgulardan birisidir. Türkiye kamuoyunda görece olarak ufak bir kısmın parti siyasetinden bağımsız net fikirleri vardır ve parti telaffuzlarının nasıl kurulduğu bu sorunun kamuoyu tarafından nasıl anlaşıldığı konusunda kritik bir kıymete sahiptir. Kürt sıkıntısının devam etmesi siyasi kutuplaşmayı, siyasi kutuplaşma da Kürt sıkıntısının devam etmesini beslemektedir. Bu bahiste partiler üstü bir telaffuzun ve uzlaşmanın varlığı sorunun tahlilinde son derece ehemmiyet arz etmektedir.

‘TÜRKLERİN SEVR PARANOYASI’

Eylül 2015 KONDA çalışmasında iştirakçilere bir de açık uçlu olarak ‘Kürt sıkıntısını çözmek için ne yapmalıyız?’ sorusu yöneltilmiştir. Bu karşılıkları ‘güvenlik eksenli,’ ‘demokrasi eksenli,’ ‘ekonomik eksenli’ ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2015 sonrası kısa müddetli vurgu yaptığı ‘ortak din’ eksenli tahliller olarak kategorileştirdiğimizde iki değerli bulgu dikkat çekmektedir. İştirakçilerin en çok söyledikleri yollar güvenlik ve demokrasi eksenli tahlillerdir. Bu da 2010’daki çizgiye misal bir çizgi olmakla birlikte bu periyodun çatışmalı bir periyot olduğu göz önünde bulundurulduğunda yaşanılan ıstıraplara karşın demokratik tahlillerden vazgeçilmediğini görmek fotoğrafın olumlu yanıdır. 1980’lerin ekonomik tanımlamaları ve tahlilleri ve Erdoğan’ın kısa vadeli vurgu yaptığı dini tahliller halk nezdinde pek takviye görmemektedir. Karşılıklara parti seçmeni bazında bakıldığında ise CHP seçmeninin güvenlik telaffuzlarına karşı bir çizgide olduğu görülse de Kürt probleminin demokratik tahliline de çok net bir dayanağı olmadığı ortaya çıkmaktadır. Burada CHP’li seçmenin duruşunun kritik olduğunun da altı çizilmelidir. CHP’li seçmenin güvenlik odaklı tahlillere verdiği takviyede bölünmüş olması bu bölümün barış süreci konusunda sanıldığından daha kolay ikna edileceğini ancak demokratik haklar konusunda daha çok bilgilendirilmesi ve takviyeleri için çalışılmasının gerekli olduğuna işaret etmektedir. Çatışmaların güvenlik eksenli tanımlanmalarının altında çoğunlukla dehşetler yatar (ülkenin dış mihraklarca bölüneceği korkusu). Barış sürecinin sekteye uğramasından yaklaşık beş yıl sonra Ocak 2020’deki duruma baktığımızda da bu kaygıların ağır bir biçimde toplumda var olduğunu görmekteyiz. İştirakçilerin ‘Türkiye’nin bölünmesinden korkuyorum’ sözüne ne derece katıldıklarına baktığımızda birçoklarının fakat bilhassa Türklerin bu söze dayanak verdiğini görüyoruz. Sevr paranoyasının varlığı otoriter siyasi aktörler tarafından beka siyasetinin tüm toplumsal kriz devirlerinde harekete geçirilebilmesini ve Türkiye’nin demokratikleşmesinin bir türlü tamamlanamayan bir proje olarak kalmasını kolaylaştırmaktadır.”

Fotoğraflar: Ferhat Yaşar

‘KÜRT VATANDAŞLARIN KAMUSAL ALANDA YAŞADIĞI AYRIMCILIK’

Raporun “Ayrımcılık ve Toplumsal Kutuplaşma” kısmını ele alan Çelik, “Kürt sorunu üzere etnik çatışma olarak isimlendireceğimiz çatışmalarda çatışmalı süreç devam ettiği sürece çatışmaya taraf olmuş halk kısımlarında birbirlerine karşı olumsuz his, niyet ve davranış kalıplarının gelişmesi ve bunların giderek sertleşmesi çatışmalı süreçlerin kesimidir. Birebir vakitte bu olumsuz kalıplar sürdüğü sürece barış süreçlerini başlatmak da devam ettirmek de zordur. Akil Beşerler Heyeti raporlarının ve akademik çalışmaların da ortaya koyduğu üzere çatışma ekseni Türk-Kürt fay çizgisiyle hudutlu kalmamakta, Türkiye’de birçok küme ortasında ancak bilhassa Aleviler-Sünniler ve AK Parti seçmenleri-karşıtları ortasında toplumsal kutuplaşma gözlemlenmektedir. KONDA Nisan 2010 anketlerine baktığımızda genel olarak toplumsal seviyede etnik farklılıkların kabulüne dair bilgilere rastlayabiliyoruz. İştirakçilere öteki etnik kümeden bireyleri evlilik yoluyla ailelerine kabul etmeye ne derece olumlu baktıkları sorulduğunda bu fikir genel olarak olumlu karşılanmaktadır (kendini hem Türk hem de Kürt olarak tanımlayanlarda bu oran yüzde 60’larda). Eylül 2012’de iştirakçilere bu sefer kendilerinden farklı/benzer şahıslara ne derece güvendikleri sorulmuştur. Değişik olarak iştirakçiler ne kendilerine emsal ne de kendilerinden farklı etnik kümelerdeki bireylere güvenmektedirler. İştirakçilerin kendinden olana itimadı yüzde 30 civarlarında iken öteki etnik kümeden olanlara olan inanç yüzde 20 civarındadır. Kendini Kürt olarak tanımlayanlarda itimat oranı biraz daha fazla olmakla birlikte tekrar de kümeler ortası inancın epey düşük olduğu ortadadır. Emsal bir fotoğraf Eylül 2015 çalışmasında da ortaya çıkmaktadır. Bu kısmın bilgilerini değerlendirdiğimizde Türkiye’de son yıllarda yaşanan kutuplaşmanın Kürt probleminin kamusal ve özel alanda yaşanan ayrımcılık pratiklerini manaya konusunda da bir ayrışma yarattığı gözlemlenmektedir. Aile üzere özel alanlarda farklılığa karşı çıkmama yüksek oranlarda olsa da Kürt vatandaşların kamusal alanda yaşadığı ayrımcılığa dair inançta bir farklılaşma vardır. Bu açıdan bakıldığında barış çalışmalarının bilhassa Türk ve Kürt kısımlarda ayrımcılık algısındaki farklılığın araştırılmasına yönelmesi bu problemlerin toplum nezdinde konuşulması ismine yarar sağlayacaktır” diye anlattı.

‘TÜRKLERİN YÜZDE 35’İ ANADİLDE EĞİTİMİ DESTEKLİYOR’

Raporun “Kültürel Haklar ve Tanınma Sorunu” ise şöyle: “Kürtlerin en temel eşit vatandaşlık taleplerinden biri anadilde eğitim hakkıdır. KONDA’nın Nisan 2010 yılında gerçekleştirdiği araştırmada Kürtlerin anadilde eğitim almasına yönelik yüzde 41 oranında bir toplumsal takviye vardır. Bu soruyu etnik kimlik ve yaş üzerinden tahlil ettiğimizde kendini Türk olarak tanımlayanların yaklaşık yüzde 35’inin ana lisanda eğitim hakkını hakikat bulduğunu görmekteyiz. Yaş üzerinden baktığımızda ise 18-28 yaş ortası o devirde genç olan nüfusun anadilde eğitim hakkına öteki yaş kümelerine oranla daha fazla olumsuz tavır aldığını görmekteyiz. Yeniden tıpkı dataya parti kimliği üzerinden baktığımızda Kürtlerin o dönemki siyasi temsilcisi olan BDP’ye oy verenlerin neredeyse tamamının ana lisanda eğitim hakkını desteklediğini ve AK Parti’ye oy verenlerin anadilde eğitim hakkı konusunda daha olumlu bir tavır sergilediklerini, MHP’ye oy verenlerin en fazla karşı çıkanlar olduğunu ve CHP’ye oy verenler ortasında da takviyenin düşük olduğunu görmekteyiz. Bir öteki deyişle devrin siyasi iklimini yansıtır bir biçimde bu temel talebe siyasi seviyede en fazla dayanak AK Partiye ve BDP’ye oy verenlerden gelmektedir.

Ocak 2020’de KONDA tarafından görüşmecilere Kürt çocuklarının ana lisanda eğitim hakkını destekleyip desteklemediklerini sorulmuştur. Anadilde eğitime yönelik takviyenin bu devirde de tıpkı 2010 yılında olduğu üzere tekrar yüzde 40’lar düzeyinde seyrettiğini tabir etmek gerekir. Bu bahisle ‘ilgilenmediğini’ söyleyenlerin oranı ise her iki periyotta de yüzde 16 civarındadır. Bir öbür deyişle 10 yıllık vakit sürecinde anadilde eğitim konusunda toplumsal değişim yaşanmamıştır. Bu noktada kültürel haklar konusunda toplumun yüzde 40’lık bir kısmının bu hakları desteklediğini, en düşük orana sahip MHP seçmeninde bile bu oranın yüzde 20’lerde olduğunun altını çizmekte yarar vardır. Bu dayanağın partilerin siyasi tavrına nazaran yer değiştirdiğini de argüman edebiliriz.”

‘TÜRKLERİN YÜZDE 60’I SEÇİLMİŞ İDARE VAZİFEDEN ALINMAMALI’

‘Siyasal haklar’ kısmında vatandaşların temsiliyet haklarındaki algılarına baktıkların söz eden Çelik, “KONDA’nın Eylül 2019’da yaptığı araştırmada seçilmiş şahısların misyondan alınmasının yanlış olduğunu düşünenlerin oranı yüzde 63 iken, bu pratiği onaylayanların oranı yalnızca yüzde 20 civarındadır. Oy verilen parti üzerinden dağılıma bakıldığında bunu en çok onaylayanların MHP’ye oy verenler olduğu (yüzde 30), ikinci sırada AK Parti’ye oy verenlerin geldiği (yüzde 29), en düşük oranların ise CHP’ye oy veren seçmenler ortasında olduğu görülmektedir (yüzde 9). Etnik kimliğe nazaran baktığımızda genel olarak sorulduğunda kendisini Türk olarak tanımlayanların yüzde 60’ı, Kürt olarak tanımlamayanların ise yüzde 73’ü seçilmiş idarenin vazifeden alınamayacağını düşünmektedir. Fakat birebir değişken Diyarbakır, Van, Hakkâri üzere vilayetlerdeki seçilmiş belediye liderlerinin yerine kayyım atanması olarak sorulduğunda ise bu durum değişmektedir. Muhakkak kayyım atanamayacağını düşünenlerin oranı yüzde 18 iken, bunun hakikat bir uygulama olduğunu düşünenlerin oranı yüzde 38’dir. HDP’ye oy verenler ortasında yüzde 10, CHP’ye oy verenler ortasında yüzde 14, GÜZEL Parti’ye oy verenler ortasında yüzde 37, AKP’ye oy verenler ortasında yüzde 62 ve MHP’ye oy verenler ortasında yüzde 66’dır. Tam da bu nokta Türkiye’nin temel demokrasi meselesinde Kürt sorunun bir kördüğüm oluşturduğunu göstermektedir. Seçilmiş yöneticiler vazifeden alınamaz diyen bir kamuoyu, seçilmiş yöneticiler Kürt olduğunda onların vazifeden alınabileceğini daha yüksek oranlarda onaylamaktadır.”

TOPLUM, HÜKÜMETİN SURİYE SİYASETİNE NASIL BAKIYOR?

Çelik, raporun “Dış Siyaset ve Kürt Siyaseti” kısmında, hükümetin Suriye siyasetine değindi:
“Hemen her devirde Kürt sorunu Türkiye’nin iç siyasetini olduğu kadar dış siyasetini da belirleyen en değerli faktörlerden biridir. KONDA’nın Eylül 2019’da yaptığı çalışmalardan yola çıkarak hazırladığımız dataların gösterdiği üzere hükümetin Suriye konusundaki siyasetini yalnızca yüzde 19’luk bir kesim desteklemekte ve yüzde 66’sı bu siyasete karşı çıkmaktadır. Üstelik enteresan bir formda Suriye siyasetine takviye AK Parti seçmeni ortasında bile son derece düşüktür. AK Parti seçmeninin yalnızca yüzde 36’sı, MHP seçmeninin de yüzde 29’u bu politikayı desteklemektedir. CHP, DÜZGÜN Parti ve HDP seçmenleri bu siyasete karşı son derece eleştireldir. Tekrar hükümetin dış siyaseti konusundaki Türkiye ortalaması MHP ortalamasına çok yakın seyretmektedir. Fakat bu soru ‘Suriye’de Kürtlerin devlet kurması engellenmeli midir’ biçiminde sorulduğunda HDP seçmenleri hariç tüm öbür partilere oy verenler bu ifadeyi güçlü bir biçimde desteklemektedir.”

‘KÜRT PROBLEMİNDE MÜZAKERE MASASINA DÖNÜLMELİ MİDİR?’

Çelik’in değindi bir başka kısım ise raporun “Kürt Meseleye Tahlil Yaklaşımları ve Müzakere Gündemi” kısmı. Buna nazaran toplumun tavrı şöyle: “Dünyadaki etnik çatışmaların birçoğu devlet üniteleri ile silahlı örgütlerin konuşması yani müzakere metodu ile çözülmüştür. Birçok toplum bölümünce müzakere metodu, çatışma sürecinde düşmanlaştırılmış silahlı kısımları legalleştiren süreçler olarak görülür ve karşı çıkılır. Bu yüzden de müzakere öncesi ve sırasında önderler, toplumun bu başkanlar diyaloğunu kabul etmesi için uğraşmalıdır. Barış sürecinin bitip müzakere masasının terk edilmesinden sonra Mayıs 2016’da iştirakçilere ‘Sizce Kürt sıkıntısında müzakere masasına dönülmelidir’ tabiri hakikat mu, yanlış mı?” sorusuna yanıt vermeleri istenmiştir. Bu periyotta müzakerelere takviye yalnızca ufak biçimde düşmüş ve iştirakçilerin yüzde 28,30 civarı hala müzakereyi desteklediğini söz etmiştir. En büyük düşüş ise kendini Türk olarak tanımlayanlar ortasındadır (yüzde 20). Bu sonuçları parti destekçileri bazında incelediğimizde, MHP’li seçmenlerin yüksek bir oranda müzakerelere dönüşe karşı, AKP’li seçmenlerin onu takip eder biçimde biraz az bir farkla karşı, HDP’li seçmenlerin yüksek bir oranla müzakerelere dönüş taraftarı olduğunu ama CHP’lilerin orta bir noktada durduğunu görüyoruz. Aralık 2016’da Türkiye’de barış masası büsbütün kapanmış ve birçok kriz yaşanmışken iştirakçilere ‘Sizce Kürt problemini çözmek için ne yapılmalıdır?’ diye sorulmuştur. Bu soruya iştirakçilerin yaklaşık üçte biri tıpkı bir evvelki tahlilde söz ettiğimiz üzere ‘konunun muhatapları ile masaya oturup uzlaşma yoluna gidilmelidir’ yanıtını vermiştir. Ülkede 2015’ten sonra bir yıl içinde yaşanan tüm aksiliklere karşın barışın muhataplarla konuşularak uzlaşmayla çözülmesini gerektiğini düşünen yaklaşık yüzde 33’lük bir kesitin olması bu raporun daha evvelki kısımlarında de altını çizdiğimiz yüzde 30-40’lık bir kümenin siyasi/kültürel hakları siyasal iklime bağlı olmadan desteklediğinin ve partiler üstü bir uzlaşma olduğu takdirde kıymetli oranda kamuoyu dayanağının olacağının bir öteki işaretidir. Lakin birebir soruda tahlil için müzakere/uzlaşma yoluyla tahlili savunanlar içinde kendini Türk olarak tanımlayanlara baktığımızda oranın yüzde 25’lere inmekte olduğu görülmektedir. Soru ‘Sizce Türkiye PKK ile gayret için ne yapmalı?’ haline dönüştürülünce ise bu sorunun müzakere/uzlaşma yoluyla tahliline takviye yüzde 20’lere düşmektedir. Bu sonuçlar bize barış süreci tekrar başlatılırsa ya da rastgele bir aktör barış için adım atmak isterse, süreci başlatacak ya da sürece dahil olacak aktörlerin bilhassa kendini Türk olarak tanımlayan kesiti sürece dahil etmek için dikkatli bir lisan seçmesi gerektiğini göstermektedir.

‘PARTİLER ÜSTÜ BİR UZLAŞMA İLE ÇÖZÜLMELİ’

Çelik’in açıkladığı raporun “sonuç ve değerlendirme” kısmı şöyle:

“Analizlerimizin gösterdiği üzere Türkiye’nin en yakıcı ve baskıcı periyotlarında dahi barış gündemine ve temel siyasi haklara olan takviye yüzde 30’ların altına inmemiştir. Üstelik tekrar çabucak her periyotta bu mevzuda gri alanda kendini tanım eden yüzde 20’lik bir blok bulunmaktadır. Ancak ne yazık ki 40 yıldır süren çatışma ortamının sorunun tanımlanmasında da tahlil tekliflerinde de hala etnik kimlik ve siyasi tercihler ana belirleyici olarak durmakta. Başkanların duruşundaki rastgele bir yumuşama toplum nezdinde de karşılık bulabilir. Bu sorunun uzlaşı içeren telaffuz ve tavırlarla ele alınması ve partiler üstü bir uzlaşma ile çözülmesi toplumun büyük bir çoğunluğunun desteklediği (ya da en azından karşı çıkmadığı) bir müzakere gündemine öncülük edebilir. Üstelik Kürt probleminin yakıcı bir sorun olarak görülmediği periyotlarda bunu yapmak telaş ve kaygıların harekete geçtiği devirlerde yapmaktan çok daha mümkündür. Parti aidiyeti açısından bir öbür kıymetli nokta da Kürt meselesinin önder telaffuz ve tavırlarından kaynaklanan ‘taktiksel’ araçsallaştırılmasıdır. Tahliller seçmenlerin çoğunlukla bu mevzudaki duruşlarını muhalif olarak tanımladıkları partinin siyasetlerinin tersi olarak tanımladıklarını göstermekte. Bu açıdan CHP’li seçmenin duruşunun mümkün barış süreçlerinde belirleyici olabileceğini belirtmek gerekir. CHP’li seçmenin güvenlik odaklı tahlillere verdiği dayanakta bölünmüş olması bu bölümün barış süreci konusunda sanıldığından daha kolay ikna edileceğine lakin demokratik haklar konusunda daha çok bilgilendirilmesi ve takviyeleri için çalışılmasının gerekliliğine işaret etmektedir.

KONDA Şubat 2022’deki çalışmasında iştirakçilere Kürt meselesinin tahlilinde hangi kurumların katkı sağlayacağını sormuştur. Grafik 13’ün gösterdiği üzere bu hususun en kıymetli aktörü hala Cumhurbaşkanlığı olarak görülmektedir (katılımcıların yüzde 45’i). Ancak ikinci kıymetli kurum hâlâ Türkiye Büyük Millet Meclisi’dir. Meclis’te oluşturulacak bir komitenin barış süreci için olumlu katkı sağlayacağını düşünen değerli bir kesim vardır (katılımcıların yüzde 38’i). Tüm bu müşahedelere karşın barış çalışmalarının birebir vakitte ‘tedbirli bir iyimserlikle’ yapılması gerektiğinin altını da çizmekte yarar var. Çatışmalar ne kadar uzun sürerse şiddet içeren tahlilleri destekleyen bölümlerin durumları da o kadar sertleşir, bu kesitleri barış çalışmalarına dahil etmek o derece zorlaşır. Türkiye’de de 40 yılı aşkın müddettir devam eden ve binlerce hayata mal olmuş bu sıkıntıda ikna edilmesi güç olan yaklaşık yüzde 55’lik bir kümeden kelam edebiliriz. Bu kesitin büyük bir çoğunluğunun kendini etnik olarak Türk olarak tanımlayan kesim olduğunu ve bu bölümün tarihî olarak siyasi seçkini oluşturduğunu göz önünde bulundurduğumuzda önümüze çıkan tablonun zorlayıcılığını da kabul etmek gerekli.

‘BU KESİTİN İKNASI İÇİN YENİ LİSAN ÜRETİLMELİ’

Bu açıdan bilhassa Sevr Paranoyası olarak bilinen ülkenin bölünmesi endişesinin bertaraf edilmesi üzerine çalışmalar geliştirmek gerekmektedir. Yine bu kısmın endişelerinin dinlenmesi, farklı bölümlerle bir ortaya getirme çalışmalarının planlanması ve bu kesitin iknâsı için yeni bir lisan üretilmesi değerlidir. Elbette bu süreçte Türkiye’nin dış siyaseti ve Suriye’deki gelişmelerin zorlayıcı ama Kürt sorunun artık bir ulus ötesi boyutunun da olduğu gerçeğinin de kabulü gerekmektedir. Çatışma tahlilinde sorunun reddedilmesi tahlil için gereken diyalog yollarının açılması konusunda sorun yaratır. Hasebiyle, Kürtlerin bilhassa kamusal alanda yaşadıkları problemlerin demokratik bir ortamda tartışılmasının önünün açılması gerekmektedir.

‘DEVAM EDEN BİR ÇATIŞMA ORTAMI EN ÇOK YENİ JENERASYONLARIN GELECEĞİNİ KARARTACAK’

Gene bu açıdan bakıldığında literatürde ‘çatışma tuzağı’ (conflict trap) denilen çatışmanın uzun vadeli ekonomik problemlere yol açarak toplumsal dokuya ziyan veren süreçler yarattığına değinmek gerekir. Akademik çalışmalardan biliyoruz ki müzakere ile sonlanan çatışmaların değerli oranda çıktısı demokrasi, barış ve refah olmaktadır. Ne yazık ki çalışmamız bilhassa genç kuşağın Kürt sorunun tahliline dair inancının zayıf ve demokratik tahlil yollarına dair takviyesinin düşük olduğunu göstermektedir. Bu tahminen de gençlerin gerçek manada barış ortamında hiç yaşamamış olmalarından kaynaklanıyor olabilir. Bu açıdan da gençlere özel çalışmalar geliştirilmesinin aciliyeti ve ehemmiyetini belirtmeliyiz. Bu mevzuda başkanlara de değerli misyonlar düşmektedir. Yeni kuşaklara barış ortamının en çok kendilerine huzur, inanç, özgürlük ve ekonomik fırsat olarak döneceği anlatılmalıdır. Kürt meselesinin artık sonlar ötesi olduğu gerçeği de göz önünde bulundurulduğunda barışın ekonomik katkısının katlanacağı da hatırlatılmalıdır. Şu anda tehdit olarak görülen süreçlerin farklı bakış açılarıyla fırsat olarak görülmesi sağlanabilir. Suriye ve Irak’ta genç iş insanlarının değerli yatırımlara imza atabileceği ve dönüşen Ortadoğu coğrafyasında hâkim öge rolü oynayabilecekleri konusunda ikna edilebilirler. Aksi taktirde, devam eden bir çatışma ortamı en çok yeni kuşakların geleceğini karartacaktır.”