Anlatanadam ismini giderek daha fazla duyuyoruz. Çok taraflı bir komedyen olan Anlatanadam’ın stand-up gösterisinin yanında Rabarba isimli bir radyo programı ve Meksika Açmazı isimli bir de podcast yayını var. Esasen birini dinleyen/izleyen başkalarını otomatik olarak takip etmeye başlıyor.
Stand up’çılarla gerçekleştirdiğimiz röportaj serisinin bu haftaki konuğu Anlatanadam. Kendisiyle güldürüyü, stand-up kültürünü ve baskıları konuştuk.
Sahneye birinci çıktığınız günü bizimle paylaşır mısınız? Heyecan da memnunlukla beraberdir diye soruyorum; “Artık bunu yapacağım” demeye nasıl başladınız?
Sahneye birinci çıktığım gün, on küsur sene evvel Bloomberg HT’de yayınlanan “Stand Up Comedy” programındaki birinci çekim günüdür. Bu işe başlamak için yanlış bir yer ve yanlış bir vakit olduğunu şimdilerde düşündükçe çok yeterli anlıyorum. Muhteşem deneyimsiz, konuya baş yormamış, bu işi profesyonelce düşünmeyen bir haldeymişim. Anlatma güdümün kurbanı olmuşum sanırım. Stand-up, çok sağlam bir matematik gerektiriyor. Anlatmayı planladığınız şakaların zamanlaması, bir cümle evvel, bir söz sonra söylenen kelamlar gecenin akışını değiştiriyor. Ben o birinci gün çıkıp bodoslama bir şeyler anlatmışım. Artık olsa asla o formda yapmazdım.
Artık doksan dakikalık oyunuma on beş dakikalık yeni bir set koyup, var olanı değiştirmeye çabalıyorum. Yeni setin yazılıp çizildikten sonra çeşitli sahnelerde en az sekiz, on kez oynanması gerektiğini ve her oyundan sonra seyirci tepkilerine nazaran ince ayar düzenleme muhtaçlığı duyulduğunu biliyorum. Stand-up, yalnızca anlatıp geçme yeri değil, çok fazla baş yormak, çok denemek, çok yazıp çizmek gerekiyor.
“Ben artık bu işi yapacağım” demeye çok sonraları başladım. Birinci sahneye çıkışımla, profesyonel komedyenlik mesleğim ortasında komedyenlik yapamadığım yedi yıl var. O ortada başımdan geçenler de öbür bir röportajın konusu, bir değil iki kitaplık fantastik olaylar.
‘BEN HER VAKİT BİR ANLATICIYDIM’
Gösterinizde kadın-erkek bağlantılarından aileye, toplumsal medyadan insanın o tuhaf hallerine kadar pek çok bahisten bahsediyorsunuz. Bunlar da, başımıza gelince sinirlendiğimiz ancak anlatılınca komik olan şeyler genelde. Pekala çağdaş insan kendini alaya alarak mı var olabilir sizce?
İnsanoğlunun kendini alaya alarak var olması üzere bir ideoloji benim için çok önemli bir husus. O kadar felsefi yaklaşmıyorum konulara. Yaşanırken önemli ve hudut bozucu lakin bir vakit sonra anlatırken komik gelen olaylar bütününe hayat diyoruz bence. Bunları anlatarak kendi de olayların üstünden bu formda gelen, rahatlayan ve etrafına sevinç saçan beşerler var; bir de yaşadığı günlük hudut bozucu konuları fazlaca başa takanlar. Yere niyet gülmekten kalkamayanlarla, kendine gülenlere hudut olup isimlerini başına yazanlar üzere. Bence bu, yapı problemi.
Ben her vakit bir anlatıcıydım, hani ünlü müzikçilerin, “Ben çocukken annemin saç fırçasıyla müzik söylermişim” dediği üzere. Mezunu olmaktan gurur duyduğum BAL yıllığımda da elimde mikrofonla birilerine bir şeyler anlatırken bir karikatürüm var. Komedyen olmadığım yıllarda da o biçimde resmetmiş arkadaşlarım beni. Anlatmak ve anlatırken kendi can sıkıcı mevzularıma gülünmesini sağlamak, benim günlük olayları ve gerilimimi atlatma biçimim sanırım.
‘STAND UP ÇOK FERDİ VE YALNIZLIK İÇEREN BİR ALAN’
Tek kişilik stand-up’ınızın yanı sıra Mesut Mühlet ve Rabarba grubuyla yaptığınız bir radyo gösterisi, Meksika Açmazı isimli bir podcast yayınınız ve Kolay Mı Güç Mu isminde bir de yarış programınız var. Güldürüyü ferdi ve takım işi olarak ikiye ayırırsak şayet, kendinizi nereye daha yakın hissediyorsunuz? Her ikisinin de avantajları, dezavantajları nelerdir?
Mesut Mühlet başta olmak üzere tüm Rabarba grubuyla çok eğleniyorum. Zehir üzere bir takım, her birinin çok değişik ve son derece süratli çalışan baş yapıları var. Rabarba, 15 yıllık dinleyicisiyle, üreticisiyle bir kültürdür. Birisi “Biz Rabarbacıyız” diyorsa artık birilerine bir şey söz ediyor. Latifeden anlarız, hızlıyız, olaylara başımız basar evelallah diyor yani!
Meksika Açmazı farklı bir mizah düzeyi. Mesut Müddet ve Fazlı Polat’la orta sıra bizim de şaşırdığımız bir elektrik yakaladık. Birbirimize mizah olarak yakınız, uygun de arkadaşlarız ancak yapı olarak hayli farklıyız. Bu farklılıkları ve tatlı kontrastı Meksika Açmazı kaydederken istemsiz kahkahalarımızla kendimiz de o anda fark ediyoruz. Bu samimiyet de sanırım dinleyiciye geçiyor ki altı ay üzere kısa bir müddette Türkiye’nin en çok dinlenen mizah içeriği pozisyonuna geldi. Çok zeki beşerlerle ve bilhassa komedyenlerle bir ortada olmak insanın beynini canlı tutuyor, alışkanlık yapıyor ve diğer ortamlarda eksikliğini hissettiriyor.
Stand-up ise çok ferdi ve hatta yalnızlık içeren bir alan. Sahnede stand-up yaparken, o kalabalığın karşısında, kendimi daha memnun hissettiğim bir yer olmadığını düşünüyorum. Ancak alkışlar bitip, selfieler çekilip, otel odasına döndüğüm ve kanımda hâlâ yüksek düzey adrenalinle, televizyonda öbür farklı bir şey olmadığı için haber kanalı açıp izlemek zorunda kaldığım turnelerin gecesinde, içimde büyük bir yalnızlık hissi oluşuyor. Bu abartılı cümlelerim yalnızca bana ilişkin değil, neredeyse tüm turne yapan stand-up’çı arkadaşlarım benzeri cümleler kurarlar. O yüzden kumpanya işler çok daha eğlenceli oluyor. Bilhassa bizim grupla hem çalışıyor hem de fevkalade eğleniyoruz. Ancak her şeye karşın stand-up sahnesinde tek başına olmanın verdiği o meydan okumalı, yüksek oktan heyecanlı hissini öteki hiçbir şeye değişmem sanırım.
Komedinin tarihî olarak dönüştürücü bir tarafı de mevcut. Bazen kimsenin konuşmak istemediği, çeşitli sebeplerle eleştirmeye çekindiği bahisleri, güldürü farklı istikametlerden tutarak gündeme taşır ve tartışmaya ön ayak olur. Biraz da bundan bahsedelim mi?
Eleştiriye çok kapalı bir devirdeyiz. Yalnızca bizim memleketimizde değil, dünyada da bu türlü bir hava esiyor. Özgür fikirler her zamankinden daha sert eleştiriliyor. En özgürlükçü toplumlarda bile ofansif latifeler yapan komedyenler tu kaka ilan ediliyor. O özgür toplumların o sert komedyenleri bile, sahnelerde bir evvelki şovda yaptıkları latifeleri açıklarken buluyorlar kendilerini. Bizler ise, bu memleketin sihirbaz komedyenleri, kimsenin konuşmak istemediği bahislerden bahsedemiyoruz palavra yok, havadan sudan bahsediyoruz. O yüzden bir nevi sihirbazlık diyorum yaptığımız işe. Herkesi öbür tarafa baktırırken söylemek istediğimizi söylemeye çalıştığımız için. Kimse sonuçlarına katlanmadan istediği üzere konuşamadığı için, herkesin gördüğü lakin fark etmediği küçük ayrıntılardan, seyircinin duyunca şaşırdığı, sahnedeki adamı zekasıyla takdir ettiği minik ve değersiz olaylardan bahsediyoruz.
Ne yapsam da yapsam, kimi mevzular hakkında gerçek fikirlerimi söylesem lakin bu ortada mesleğimden olacak kadar linç, ailemden olacak kadar ceza yemesem diye düşünüp duruyorum ben şahsen. Oyunumun ikinci yarısında bu hususlarla başlıyorum artık. Ne olacaksa olsun başıyla değil, illüzyonist bir yaklaşımla tasarlanmış, suya sabuna dokunan ancak ince gören bir halla. O denli söylerken bu türlü demek isteyen, laps diye söyleyemediği için etrafından dolanan, mizahın eleştirisel tarafını kullanan lakin maksat göstermeyen bir yaklaşımla. Daha özgür bir zamanda yaşamayı ve gümbür gümbür konuşmayı isterdim. Maalesef tek başına bir mizahçı ve hatta tek başına mizah, bu değişimi gerçekleştirecek güçte değil. Herkesin bu özgürlüğü delice istemesi lazım.
Tabii bir de eli meşaleli beşerler var: Üstelik yalnızca muhafazakârlar değil, kendilerini muhalif olarak tanımlayan bölümler de bu linç kültürüne ortak oluyorlar ve ortaya eski, eski olduğu kadar da yeniliğini yitirmeyen, “Her şeyin mizahı yapılmaz” diye bir laf çıkıyor. Bu bahiste neler söylemek istersiniz?
Bu “Her şeyin mizahı yapılmaz” cümlesi, mizahın ve sonucunda insanın en büyük düşmanıdır. Neyin mizahının yapılacağına birileri karar vermeye başladığında, hiçbir şeyin mizahının yapılamayacağı bir gün gelir. Muhalif olmakla övünen ve daha özgürlükçü olduğunu argüman eden bir kesim de kendine dokunan mevzular kelam konusu olunca engizisyon mahkemesini kuruverdi. Çok yakın vakitte hepimiz şaşırmadan ancak hayal kırıklığıyla takip ettik. Muhafazakârıyla, muhalifiyle her şey herkese bir yerinden dokunuyor. Evvelden de böyleydi, yalnızca sesler bu kadar duyulmuyordu, bu linç herkesin gözü önünde ve bu sıklıkla gerçekleşmiyordu. Zati medya olarak yalnızca televizyon ve üç beş kanal varken o kanallara çıkıp latife yapmak herkesin harcı değildi. Çıkabilen ve kendi programını yapabilen insan sayısı doğal olarak çok azdı. Onlar da türlü sebepten ve bu pozisyonlarını koruyabilmek için son derece dikkatliydiler. Lakin buna karşın ağızdan çıkan en ufak bir kelam ya da ana akım medyada yapılan değişik bir latife önemli sonuçlar doğurabiliyordu. En kolayından, ufacık bir skeçteki küçücük bir latife yüzünden, şakadaki kelam konusu meslek birliği çabucak televizyonlara ve gazetelere yazılı kınama yollamıyor muydu? Ekmek latifesi yapınca unculardan, hastane latifesi yapınca sıhhat çalışanlarından, eğitim latifesi yapınca eğitim sendikalarından kınama almadı mı televizyon komikleri? Biraz daha ileri giden birtakım sunucuların meslekleri bitmedi mi?
Hep böyleydi lakin izafî olarak azdı. Artık bu durumların pik noktasındayız. Artık herkesin elinde bir meşale, nereyi tutuşturacağını bilmiyor, illaki tutuşturacak da bekliyor. Herkesin hassas olduğu bir nokta şüphesiz var ya, o da yakacak bir yerleri, birilerini. Yalnızca vakit sorunu…
‘STAND UP KÜLTÜRÜ SÜRATLİ GELİŞİYOR’
Stand-up güldürü ülkeye, kültüre nazaran çeşitli farklılıklar gösteriyor. Buradan hareketle Türkiye’deki stand-up kültürünü nasıl yorumlayabiliriz? Yoksa fark ülkede değil de komedyenlerde mi?
Türkiye’deki stand-up kültürü yeni lakin süratli gelişiyor. “Ben de sahneye çıkarım” diyen genç arkadaşlar kalabalıklaşıyor. Bu artış, sanılanın tersine rekabeti körükleyen değil kesimi büyüten gelişmeler. Ne kadar çok stand-up’çı olursa o kadar çok izleyici olur bir vakit sonra. İzleyici çok olursa buna yatırım yapan yerler artar. Yerler çoğalırsa dal büyür ve herkes yalnızca bu işi yaparak geçimini sağlayabilir. Biz ülke olarak bu işin başındayız. Yirmi küsur yıldır bu işi en yeterli halde yapan Cem Yılmaz, tek başına bir bölümü büyütemez ve geliştiremez. Yüzlerce, binlerce insanın bu işe heves edip, farklı biçimlerde taşın altına elini koyması gerekir.
Seyirci de izleye izleye öğreniyor. Onlar da kültürün bir modülü oluyor. Amerikan seyircisi üzere “vuhuuuuu!” diyerek bağırarak alkışlamaz bizim seyircimiz komedyeni. Hele bilhassa tanımadığı, şimdi tolerans hissetmediği genç bir komedyense, kendini kasarak temkinli yaklaşır, birinci dakikalarda kahkahasını esirger. Bunlar da aşılıyor vakit içerisinde. Stand-up seyircisi diye bir kavram oluşmaya başladı birtakım kentlerde artık. Kentine kim gelirse gelsin, gidip izlemek istiyor. Stand-up komedyeninin sahneye çıkıp o anda aklına gelenleri doğaçlama olarak anlattığını sanan seyirci azaldı artık. Bunun tek kişilik bir oyun, bir metin işi olduğunu, o metnin uzun müddetli bir emek ve çalışma sonucu mükemmelleştiğini bilen ve değerini anlayan, uygunuyla daha az düzgününü ayırt edebilen pırıl pırıl bir kitle var ve bu kitle gitgide büyüyor.
Yakınlardaki şov takviminizi bizimle paylaşır mısınız?
Anlatanadam Stand-Up Special olarak Mayıs 2022’den itibaren, her ay olduğu üzere İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve ek olarak Adana, Antalya, İzmit oyunları olacak. Lakin nisan ayında önceliğimiz Meksika Açmazı turnesi. BKM Mutfak Organizasyon’la birlikte, 10 ayaklı bir turnedeyiz bu iki ay boyunca. Kimi oyunlarda yer kalmamış, bazısında pek az yer kalmış olmakla birlikte; 15 Nisan Cuma İstanbul Kadıköy Halk Eğitim Merkezi’nde ve 29 Nisan Cuma İzmir Bostanlı Suat Taşer Tiyatrosu’ndayız.
Tüm Meksika Açmazı dinleyenlerini bekleriz.