Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ‘manda yoğurtlu’ tanım vermesiyle mandalar ve manda yetiştiriciliği tekrar gündeme geldi. Sıhhat açısından değeri sık sık vurgulanan manda sütü üretiminde İstanbul birinci sırada gösteriliyor. İstanbul’un fethinden bugüne kuzey bölgelerinde mandacılık yapıldığı söyleniyor. Kentte manda yetiştiriciliğiyle ünlü köylerin başında ise Tayakadın geliyor. Gazete Duvar olarak Tayakadın köyüne gittik, köyde hala mandacılık yapan yalnızca 3 aile bulabildik. Onların da tamamı artan maliyetler nedeniyle mandalarını yakın vakitte satmayı düşünüyor. İstanbul Havalimanı’nın tabanındaki bu köyde 10 yıl öncesine kadar çabucak herkes geçimini manda yetiştiriciliğinden sağlıyordu. Köyde kalan son manda yetiştiricilerinin hepsi birebir cümleleri kuruyor: “Havalimanından sonra meramız ve ormanlık alanlarımız yok oldu. Artık de yem fiyatları ve artan maliyetler bu işi bitme noktasına getirdi.” Manda yetiştiricileri Kanal İstanbul yaşama geçerse bölgede tarım ve hayvancılığın büsbütün biteceğini düşünüyor.
Tayakadın sokaklarından artık İstanbul Havalimanı görünüyor. Üzerinden daima uçaklar geçen Tayakadın’a vardığımızda birinci iş köy kahvesine gidiyoruz. Köylülere manda yetiştiricilerini sorunca herkesten birebir yanıtı alıyoruz: “Manda mı kaldı köyde! Olanlar da artan yem fiyatları nedeniyle satmak üzere.”
Kahvede konuştuğumuz herkesin bir periyot mandası varmış lakin birçok İstanbul Havalimanı’ndan sonra “meramız kalmadı” diyerek satmış. Köyde hala üç aile manda yetiştiriciliği yapıyor. Kahvede konuştuğumuz Ali Yemişkent doğma büyüme Tayakadınlı. Öbür bir mesleği olmasına rağmen bir devir o da hayvancılıkla uğraşmış. Yemişkent, “Bir manda 3 senede süt verir hale geliyor. Hayvancılık yaptık. Üçüncü havalimanı açıldıktan sonra hayvancılıktan vazgeçmek zorunda kaldık zira manda, inek üzere değil. Manda ormanda gezer. Su yoksa manda olmaz. Bizim hayvanları ilkbaharda ormana bırakırsın sonbahara kadar ormanda dururlar. 4 ay evdeyse 7 ay kırda geziyordu. Artık o olay bitti. Maliyetler de arttı. Üretmek yetmiyor” diyor.
‘KAZANÇ KALMADI’
Doğma büyüme Tayakadınlı olan 47 yaşındaki Ercan Erduran ise kalan son manda yetiştiricilerinden biri. 2 çocuk babası Erduran bu mesleğin babasından kaldığını ve 25 yıldır yaptığını söylüyor. Lakin o da artık bırakma noktasına gelmiş. Nedenini sorduğumuzda şöyle anlatıyor:
“Ailem ezelden beri bu işle uğraşıyor. O vakitler kesim kazandırıyordu. İlerleyen vakitlerde bu iş bitti üzere bir şey. 2015 yılından sonra kırılma oldu. Birinci eza bölgedeki projelerle başladı sonra iktisat geldi. Havalimanının köyün kenarına kadar gelmesi, orman yerlerinin, otlak yerlerinin yok olması üzere… Mera ıstırabı çekiyoruz. Arpalar, buğdaylar biçilmeden hayvanları dışarı salamıyoruz. Bu da temmuz-ağustos-eylül aylarına tekabül ediyor. 9 ay daima içerde. Bu da insan ve hayvan için gerilim, düşünce, maliyet artışı demek. Geçen yılla kıyasladığınızda girdi maliyetleri 1’ken 3 oldu. Bizim malımız tıpkı para ediyor. Kar kalmadı.”
Ercan Erduran ‘BUGÜN YARIN İLANA ÇIKACAĞIM’
Kahveden çıkıp Erduran’la mandalarının yanına gidiyoruz. Burada ne yapmayı düşündüğünü sorduğumuzda ise şu cevabı veriyor:
“Bugün yarın ilana çıkacağım ben de. Sonrası Allah kerim. Esasen her şeyimi satıp kur muhafazalı hesaba yatırsam daha kârlıyım. Diğer ne yapabilirim? Biz beş kişi çalışıyoruz. Beş kişi gidip bir yerde taban fiyatla çalışsak en azından kazandığımızı kaybettiğimizi biliriz. Artık her gün kaybediyoruz. Daima kayıp. Bu işi yeni yapacak insanlara tavsiyem, hiç girmesinler. Hiç kimse bu işe heveslenip de girmesin. Son 40 günde civarda 600’e yakın hayvan kesite gitti. Sorun daima birebir.”
‘ALTYAPI YOK’
Bölgede yaşayan Cavit Demir bizi öbür manda yetiştiricilerine götürüyor. Köyün sokaklarının yarısı havalimanına yarısı da Kanal İstanbul güzergahına çıkıyor. Köy iki proje ortasında kalmış üzere. Bu sırada Demir köyün hala bir altyapı ve kanalizasyon sisteminin olmadığı belirterek “İhaleye çıkmışlardı bir periyot havalimanı gelince iptal ettiler projeyi, kanalla birlikte güzelce unuttular” diyor.
Kanal İstanbul projesine nazaran Tayakadın’dan geçeceği güzergah… ‘SEVMENİN BİR MANASI YOK Kİ’
Ailesiyle manda yetiştiriciliği yapan 50 yaşındaki Engin Pınarbaş eşiyle birlikte mandalarla ilgileniyor. Pınarbaş ailesi yaklaşık 100 yıldır mandacılık yapıyor. Lakin Engin Pınarbaş da birebir sıkıntılardan muzdarip:
“Mandacılık geçmişten bugüne burada azaldı ve bitme noktasına geldi. Yem fiyatlarına zati yetişemiyoruz. Bir çuval yem olmuş 340 lira, süt 11 lira. Bir de yemi kendim ürettiğim halde işin içinden çıkamıyorum. Bu yaz müşteri bulursam satacağım mandaları. Orman, mera kalmadı, tarım yerleri satıldı. Havalimanının olduğu yerde evvelden 8 köy hayvan bakıyordu.”
Pınarbaş bu işi sevip sevmediğini ve bırakırsa ne yapacağını sorduğumuzda ise şöyle konuşuyor:
“Bütün köy tıpkı durumda. Seviyorum lakin kazanmadığın işi sevmenin bir manası yok ki. Sütçülerin elindeyiz ancak fiyatları sütçü artırmıyor ki… Aracı ve market fiyatları artıyor. Üreticiye yok. Köyde toplasanız 300 manda kaldı. Evvelden 150 hane varsa 100’ünde hayvan vardı. Maalesef ki bitti. Mera olmadığı için kurtarmıyor. Et fiyatlarını düşürdükleri üzere yem fiyatlarını da düşürsünler. Yem fiyatları düşmüyor bir de artırım geliyor. 100 yıldır mandacılık yapıyoruz lakin bu fiyatlar yüzünden bitecek.”
Engin Pınarbaş. ‘ÇOCUĞUMA YAPTIRMAM’
‘Ailede bu işi devam ettirmeyi düşünen var mı’ diye sorduğumuzda ise Pınarbaş şu cevabı veriyor:
“Çocuğuma bu mesleği devam ettirmem ki, para kazanamadıktan sonra niçin ettireyim? Günde 1200, 1300 lira masraf ediyoruz. 300 lira süt parası kazanıyorum. Daima cepten gidiyor. Bittiğinde ne olacak? Kanal İstanbul’dan sonra daha da makûs olacak. Olan da bitecek. Hayvancılık da tarım da bitecek. Türkiye’de manda yetiştiriciliğinde ikinci İstanbul’du, İstanbul’da da birinci bu bölgedeydi. O da bitiyor. 20 sene evvel en kalabalık köy Tayakadın’dı. Etraf köylerde de duyuyoruz ‘hep satacağız’ diyorlar.”
O sırada sohbetimize kulak konuğu olan bir köylü, “Ben de mandacılık yapıyordum. Havalimanı gelince sattım, belediyede işe girdim. Mera kalmadı. Mera kalmayınca ne yapacaksın? Artık ne manda yoğurdu, ne bal ne de yulaf yiyeceğiz” diyor.
‘ÜRETMEYEN İNSAN NE YAPAR’
Son olarak kardeşiyle birlikte manda yetiştiriciliği yapan Cevdet Sevinç ve eşi Safiye Sevinç’in yanına gidiyoruz. Doğma büyüme Tayakadınlı Cevdet Sevinç de bu işi dededen beri yapanlardan. 3 çocukları var ve kent dışında üniversitede okuyorlar. Mandaların bakımı sırasında yakaladığımız Cevdet Sevinç, dedelerinin 1909 ile 1912 yılları ortasında Bulgaristan’dan İstanbul’a göçtüğünü ve o vakitten beri bu meslekle uğraştıklarını anlatıyor.
Sevinç şöyle devam ediyor:
“Babama dedemden kalmış mandalar, babamdan da bana geçti. Havalimanı oldu artık çocuklarım yapmaz. Üçüncü nesiliz lakin çok mağduruz. 50 tane mandamız var. Bitirdiler. Köyümüzün 2 bin tane mandası vardı artık 300 tane çıkmaz. 4 kişi kaldık. Biri ben ve kardeşim. 2 bin hanelik köyde 4 kişi kaldık. 200 haneydi evvelce artık 2 bin haneyiz fakat 4 kişi kaldık maalesef. Karşıda orman var lakin geçemiyorum. Havalimanı, Teknofest sevdasına hayvanların geçtiği yolu tıkadılar. Gelip kimse açmıyor. Ne büyükşehir belediyesi açıyor, ne karayolları açıyor, ne de havalimanı açıyor. Asfaltın üstünden de geçiremiyorum hayvanlarımı. Yeşil yürüdü, hayvanlar içeride kaldı, kokuyorlar. Otlatmaya yer kalmadı. Su değerli, ineğin ter bezi var, mandada ter bezi yok. Suya yatıp kendini soğutması gerekiyor. İnek üzere atamıyor. Manda su istiyor, çamur istiyor batık istiyor. Yatması gerekiyor bu hayvanın. İçerde sıcak da olmuyor. Çalıda ormanda kendini kaşıması gerekiyor. Bir defa yanlış başta devletimizde. Devlet bana manda bak, inek bak diye takviye veriyor. Fakat bizim Arnavutköy Belediyesi çiftliğimi büyütmeye müsaade vermiyor. Bir kümes bile yaptırmıyor, yıkıyor. Devlet takviye veriyor. Manda bakıyorum diye küpe vuruyor kulağına, buzağının dayanağını veriyor. Lakin belediyemiz genişlememiz için müsaade vermiyor. Benim 3 tane çocuğum var. 1 milyon lira verip de nereden daire alacağım? Kanal İstanbul gelirse büsbütün mahvolduk. O vakit hepimiz gideceğiz. Biz de eşimle birlikte emekli maaşını yiyip yatacağız ne yapalım. Yapacak bir şey yok. Üretmeyen insan ne yapar? Motamot o denli olacak. Üretim olmazsa her şeyini satarsın. Devletimiz bizi burada hiç görüyor. ‘Burada yaşamasınlar’ diyor. Bu vatandaşlar burada yaşamıyor üzere görüyor.”
‘ALLAH YARDIMCIMIZ OLSUN’
Sevinç ailesine Cumhurbaşkanının manda yoğurdu tanımı üzerine manda sütüne ilginin artıp artmadığını sorduğumuzda ise Cevdet Sevinç soruyla karşılık veriyor: “Yem fiyatı artıyor, süt fiyatı artmıyor. Sen duydun mu manda sütünün fiyatı artacak diye?”
Cevdet Sevinç. Eşi Safiye Sevinç ise, “Sor bana bakalım sen, ‘5 kilo manda sütünden yoğurt yapıp yiyor musun, çocuklarına yediriyor musun’ diye. Yedirmiyorum. Yediremiyorum. Nasıl yedireceğiz? Okuyor çocuklar. Mecbur para kazanmamız lazım. Sütçüye vereyim de 5, 10 kuruş para kazanırım diyorum. Manda olduğu halde manda sütünden yoğurt yiyemiyorum” diyor.
Cevdet Sevinç’e eklemek istediği bir şey var mı diye sorduğumuzda son kelamı söylüyor:
“Allah yardımcımız olsun hanımefendi…”
