DİYARBAKIR- Diyarbakır hareketli geçen Mart ayını geride bıraktı. 8 Mart Dünya İşçi Bayanlar Günü ve Newroz kutlamasının gerçekleştiği Diyarbakır’ın konukları da vardı. CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun akabinde, İzmir Büyükşehir Belediye Lideri Tunç Soyer ile Kadıköy Belediye Lideri Şerdil Dara Odabaşı, Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası’nın (DTSO) davetine icabet etti. İki belediye lideri Diyarbakırlı iş insanlarıyla bir ortaya gelerek çeşitli mevzularda iş birliği üzerine fikir alışverişinde bulundular.
DTSO’nun bir öbür konuğu ise Erbil Valisi Omid Xoşnav’dı. Xoşnav’ın Diyarbakır ziyareti sırasında Vali Münir Karaloğlu’na “Kürdistan Albümü” armağan etmesi, kimi milliyetçi kesitleri rahatsız etti. Toplumsal medyada ırkçı paylaşımlar yapıp, hediyeyi kabul ettiği için Vali Karaloğlu’nu da amaç aldılar.
Öte yandan ülkedeki ekonomik kriz, yaklaşan seçimler ve kurulan ittifaklar, elbette Diyarbakır’ın da gündeminde.
Bütün bunları, Kürdistan albümü nedeniyle yapılan ırkçı paylaşımlardan başlayarak, DTSO İdare Heyeti Lideri Mehmet Kaya ile konuştuk.
‘ANORMAL OLAN IRKÇI PAYLAŞIMLAR’
Davetiniz üzerine Diyarbakır’a gelerek 1’inci Mezopotamya Turizm ve Gastronomi Fuarı’na katılan Erbil Valisi’nin Diyarbakır Valisi’ne Kürdistan albümü armağan etmesi toplumsal medyada ırkçı paylaşımlara neden oldu. Ne dersiniz?
Irkçı paylaşımlar, Kürt sorunu konusunda nerede olduğumuzun çok acıklı bir göstergesi. Bu kadar bedeller ödendi, beşerler öldü, tahlil süreçleri yaşandı. İktidar Kürt meselesinde çok yol aldığını söyledi lakin dönüp baktığınız vakit Kürdistan ismine tahammül olmadığını görüyoruz. Bu ortamı yaratan da maalesef siyasettir. Bu tip yansıları besleyen bir siyasi anlayış hakim. Bunu yalnızca toplumsal medyadaki ırkçı paylaşımlar olarak görmemek lazım. Daha evvel Kürdistan sözünü kullanan bir akademisyen açığa alındı. Siirt’te bir yurttaş birebir münasebetle gözaltına alındı. Bu türlü bakınca demek ki Kürt sıkıntısında hiç yol almamışız. İktidarın yarattığı siyasi atmosfer bu cins ırkçılara taban hazırlıyor. Bunda muhalefetin de hissesi var. Bu ırkçı zihniyete iktidarın da muhalefet partilerinin de daha güçlü bir sesle karşı durması gerekiyor. Erbil bugün Kürdistan Bölgesi’nin başşehri. Erbil Valisi elbette Erbil albümü verecek, biz de ona Diyarbakır albümü verdik. Bundan daha olağan ne olabilir? Olağandışı olan bu ırkçı zihniyettir. İktidar ve muhalefet şunu görmeli ki Kürtçe müzikler, Kürtçe karşılamalar bugünün Kürt sıkıntısına çok katkı sağlamaz. Bu tıp sembolik şeyler tahminen 90’lı yıllarda bir mana söz edebilirdi. Ancak bugün Kürt sorunu artık tek başına Türkiye’nin sorunu değil, bu coğrafyanın genel bir sonu haline dönüşmüş. Buna nazaran siyasetler üretilmeli ve tahlil için adımlar atılmalı. Hükümet ve muhalefet partileri bu hususta gerçek adımlar atarsa, ırkçıların önü de alınır.
Aslında ırkçı telaffuzlara de yansılar geldi. AK Parti Vilayet Lideri Diyarbakır Valisi’ni destekledi ve başka partiler ırkçı paylaşımları kınadılar.
Evet. Ve bu reaksiyonlar yalnızca toplumsal medyada ırkçı telaffuzlarda bulunanlara yönelik değildi. Tıpkı vakitte hükümete de yönelikti. Güvenlikçi siyasetlere devam ederseniz, IKBY’deki bağımsızlık seçimine müdahale ederseniz, Irak ve Suriye’de Kürt aksisi bir siyaset izlerseniz bu sorunu çözmezsiniz ve reaksiyon alırsınız. Bu bir siyaset da olmaz. Bu cins ırkçı yaklaşımlar Kürt toplumunda her vakit reaksiyonla karşılanacak.
‘IKBY TİCARİ PARTNERİMİZDİR’
IKBY ile ticaret konusuna gelirsek. IKBY ile Türkiye ortasında siyasi tansiyon yaşandığında ticaret de etkileniyor. Şimdiki durum nedir?
Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi ile Türkiye’nin ticari alakalarını bir yere getirmeye çalışıyoruz. Bizim stratejimiz komşu ülke anlayışı üzerinedir. Kesinlikle bizim kardeşlerimizdirler, kesinlikle önemsiyoruz Kürdistan Bölgesi’nin varlığını, ülke olma statüsünü ve bunların hepsini destekliyoruz. Komşumuz pozisyonundaki bölgede Kürtçe konuşuluyor, kültürler birebir ve bu da daha kolay diyalog kurmamızı sağlıyor. Öte yandan çok değerli ticari partnerimizdir. Türkiye’nin lehine öbür bir ülke ile bu kadar kıymetli bir ticari hacmimiz yoktur.
Ticaret hacmini yalnızca Diyarbakır için söylemiyorsunuz, değil mi?
Hayır, Türkiye için söylüyorum. Türkiye ile Irak ticaretinde Diyarbakır bir damla su bile değildir, yıllık sayılara baktığımız vakit. 2021’de 11 milyar dolara varan bir ticaret hacminden bahsediyorum. Diyarbakır için ise 250 milyon dolar civarında.
Ekonomik krizin panzehri ticarettir fakat Irkçılık o kadar gözlerini bürümüş ki bu şartlarda bile Kürdistan sözüne tahammül edemiyorlar. Bu akıl ticareti de engelliyor. Ticareti kolaylaştıracak biçimde kapılar açılırsa, 50 milyar dolara ulaşacak bir ticari hacim var. Bunu bürokratalar da hükümetin içindekiler de görüyor. Lakin şu anda bölgeden Erbil’e uçak seferleri yapılmıyor. Habur’dan mal gönderiyorsunuz, 5 gün sırada bekliyorsunuz. Bir ülke, ticaretini bu kadar aksatmaz.
‘6 PARTİNİN KÜRT SİYASETİ NEDİR?’
Seçimler yaklaşırken Kürt probleminde muhalefetin tavrını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Şu durumda iktidardan fazla oy alan bir muhalefet var. 6 muhalefet partisi görüşmeler yapıyor. HDP’yi ortalarına almıyorlar, almasınlar, HDP kendi stratejisini belirlemiş zati. Lakin temel olarak bu 6 partinin Kürt siyaseti nedir? Sizin bölgedeki Kürtlerle alakanız ne? Nereye taşımak istiyorsunuz? Lakin bu muhalefet partilerinin de iktidar partisi üzere Kürtçe müzik söylemekle, Kürtçe güzel geldin demekle yetindiğini görüyoruz. Bunu bir lütuf olarak göstermek, Kürtlere hakarettir.
‘KILIÇDAROĞLU NABIZ YOKLADI’
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun Diyarbakır’a gelişi, yaptığı görüşmeler, verdiği bildiriler hakkında ne söylemek istersiniz?
Sayın Kılıçdaroğlu’nun Diyarbakır’a gelişi, ‘seçimde cumhurbaşkanı adayı olursam Kürtlerden oy alabilir miyim?’ sorusuna karşılık almak içindi. Burada geniş kesitlere dokunmak, nabız yoklamak istedi. Bu manada bizim için değil lakin CHP için milattı Diyarbakır ziyareti. Bilhassa DİTAM’ın toplantısında 70’e yakın bölge STK’sinin katıldığı CHP toplantısında her mevzuda sorular soruldu ve kendisi de bir biçimde yanıt verdi. Bu bile değerliydi. “Kürt sorunu konusunda tahlil teklifimiz var” demesi ve 5 unsur sayması da CHP için milattı. Kürtlerden oy almak istiyor ancak HDP’ye karşın mi bunu istiyor yoksa HDP’den takviye alarak mı oy alacak? Bence ikincisine çalışıyor Kılıçdaroğlu. Yani HDP’ye, HDP’nin adayına karşın buradan oy alamayacağını biliyor. Lakin şu da var, HDP ile bir konsensüs kursa bile Kürtleri ikna etmek zorunda. Kılıçdaroğlu’nun muhafazakar kısımla görüşmesi de bu nedenle. Zira muhafazakar kesim HDP’ye oy veriyor lakin CHP ile her vakit aralıklı oldu. Bu nedenle CHP, Kürt probleminin tahliline yönelik açılımlar için adımlar atmak zorunda. Son periyotlarda bununla ilgili açıklamalar yapıyor. En azından sıkıntıyı reddetmiyor ve “Bu sorun çözülmeli” diyor. ‘Bölge Kılıçdaroğlu’na ya da CHP’ye oy vermez’ anlayışını yıkmaya yönelik bir ziyaretti. Bu çalışmayı yaptı ve buna devam da edecek. Zira görünen şu ki HDP üçüncü bir güç olarak hem Meclis’te hem de Cumhurbaşkanlığı seçiminde bir aktör olacak. Bu 6’lı ittifak da ister istemez bir Cumhurbaşkanı adayı çıkaracak. Lakin 6’lı ittifak içinde yer alan DEVA ve Saadet partilerinin nispeten bölge ile bir teması var. Öteki partilerin burada bir tabanı yok ve Kürt meselesinin tahliliyle ilgili yol alamayan partiler. CHP için de tıpkı şeyi söylemek mümkündü lakin artık cumhurbaşkanlığı seçimi nedeniyle bölge ile temaslarını arttıracaktır.
‘BU FARKLI BİR KRİZ’
‘Ekonomik kriz ve Diyarbakır’ formunda bir başlık olursa ne demek istersiniz?
Geçmiş krizlerden çok farklı bir kriz yaşanıyor. Bölgede refah seviyesi düşük ve büyük ölçekli yatırımlar yok maalesef. Fakat burası tarım bölgesi ve sosyal-aile ilgileri güçlü. İşsiz genç nüfus batıda iş bulduğunda ailesine takviyede bulunuyor. Bu münasebetler nedeniyle evvelki krizler nispeten daha hafif hissediliyordu. Ama bu kriz daha farklı. Krizden etkilenmeyen bölüm yok. Bilhassa güçteki ağır artış, gübre fiyatları, un fiyatları herkesi etkiledi. Büyük şirketleri etkileyen döviz artışlarından farklı olarak her bölümü etkiledi. Beşerler ekemez hale geliyor. Ekemez hale gelince kelam konusu toplumsal alaka de ister istemez etkileniyor. İstihdamda bölgede ara kaydedildi 6. Bölge teşviki ile. Emek ağır daldan bölgeye gelişler yaşandı. Bir de Türkiye’nin en genç nüfusuna sahibiz ve gençler iş imkanına sahip oldu. Nispeten kıymetli bir hareketlenme yaşandı. 20 yıldır DTSO’dayım ve birinci kere sanayi altyapısı konusunda eksiksiz gelişmeler yaşandı diyebilirim. Geçmişte iş insanlarını çağıramıyorduk zira OSB’de altyapı yoktu. Gelen insanlara OSB’de yer bulamıyorduk. Artık bölgede 3 tane büyük OSB var. Artık bu kıymetliydi ve bu gelişmeleri yakalamışken kriz vakitsiz oldu. Bilhassa IKBY ile hakikat bir siyasi diyalog kurulsa, sosyal-ekonomik bir gelişme kaydedecekti. Bu kriz bizi de çok etkilemeye başladı. Binin üzerinde personel çalıştıran bir iki firmamız var. Bu sayı 10’a kadar çıkabilir lakin kriz olunca onlar da durmaya başladılar.
‘140 ŞİRKET MERKEZİNİ BATIYA TAŞIDI’
Yatırımcının bankalardan kredi almakla ilgili problemleri vardı. Hala o denli mi?
Bölgedeki yatırımcıların en büyük problemlerinden biri de finanse edilmemesi. Birçok bakana tabir etmemize karşın bir türlü çözülmedi sorun ve bir kangrene dönüştü. Bankaların bölgeye mahsus keyfi uygulamaları var. Banka müdürleri yatırımcılara, krediye ulaşmak isteyenlere merkezinizi batıya taşıyın demeye başladılar. Bunu büyük ölçekli firmalara söylüyorlar ancak büyük ölçekli firmalar da bizim olmaza almazımız. Bunların bölgede kalması gerekiyor. Zira onlar hem sermaye yoğunluklular hem de bölgede büyük istihdam açıyorlar. Finansı engellenince yatırımcı burada durmak istemez, öteki bölgeye masraf. Birebir firma Diyarbakır’da 5 milyon kredi alamazken merkezini Ankara’ya götürdüğünde iki günde 30 milyon kredi alabiliyor. 2020-2021 yıllarında 140 şirket merkezini batıya taşıdı. Bunları ardık ve neden şirketlerini batıya taşıdıklarını sorduk. Birinci münasebetleri krediye ulaşamamak. İkinci münasebet Diyarbakır şirketi batıda iş almaya kalkarsa CHP’li belediye bile iş vermemeye başlıyor. Bu yüzden Ankara merkezli şirket olarak ihalelere katılmayı tercih ediyorlar. Bu, bölgeden sermaye ve beyin göçüne neden oluyor. Bunun önüne geçebilirsek krizi de daha rahat aşabilirdik fakat şu şartlarda mümkün görünmüyor.
‘SÖZ KONUSU KÜRTLER OLUNCA İŞLER DEĞİŞİYOR’
Şimdi bu örnekten yola çıkarak “memleket bölünmüş” demek de mümkün oluyor.
Evet, işin ironisi bu. Meğer tahlil kolay. Yerinde üreteceksin, yerinde kaynak sağlayacaksın. O vakit krizleri daha rahat aşarız. Daha evvel yakalayamadığımız yatırım ortamı desteklenmeli. Elbette bir tek bununla aşılmaz kriz. Kabaca Kürt sorunu dediğimiz ve ticareti de engelleyen soruna yaklaşımın, siyasetin da değişmesi lazım. Biraz evvel konuştuğumuz IKBY ile ilgilerden Nusaybin hudut kapısının açılmasına kadar siyasetlerin değişmesi gerekiyor. İsrail ve Ermenistan’la münasebetler geliştiriliyor, yanlış bir şey yok, bu gerçek bir siyasettir. Lakin kelam konusu Kürtler olunca işler değişiyor. Suriye senin komşun, Suriye kapısını açsan, gayri safi ulusal hasıladan en az hisse alan bütün bölge kalkınır. Sav ediyorum, Nusaybin kapısı açılsa yılda 5 milyar dolar ticaret hacmi olacak. Dünyada arbedeli olduğun tüm ülkelerle sorunu çözüyorsun da Kürtlerin olduğu bölgelerle neden çözmüyorsun? Hükümet aklı çözmekten yana, bunu görüyoruz zira birçok AK Partili bizimle birebir cümleyi kuruyor. AK Parti’den sorunun tahlilini isteyen bu kadar insan varsa gerçekten MHP iştiraki AK Parti’ye büyük ziyan veriyor bu bahiste. Birebir şeyi düşünüp konuşacağız lakin olmuyor diyeceksiniz. Bunun öbür bir açıklaması yok. Bu da bizi korkuyor doğrusu. Bunu gördükleri halde yapmıyorlarsa, daha makus siyasetlerle mı karşılaşacağız kaygısı hakim oluyor.
‘KRİZ 2023’TE HİSSEDİLECEK’
Herkesin karşılık aradığı soruyu size sorayım: Ekonomik kriz ne vakit ve nasıl bitecek?
Kriz o denli kolay bitmeyecek, bunu görmemiz lazım. Bu krizin altında yatan değerli nedenlerden bir tanesi gerçek faizin yüksek olmasıdır. Hükümetin düşük faiz uygulaması var ancak o faizden yararlanan yatırımcı yok. İkincisi, Türk parasının kıymet kaybetmesi ve üçüncüsü, güç fiyatlarının inanılmaz yükselmesi. Hükümet, gücün gerçek manada fiyatlandırılmadığını açıkladı, en çok ürküten nedenlerden biri budur. Hükümet gücün yüzde 90’ını sübvanse ediyor lakin bu sübvansiyonu vakitle kaldıracağını söylüyor. Bu süreç başladığında biz bugünleri arar duruma geleceğiz. O vakit herkes, yatırımcısı, işletmecisi kendilerine yansıyacak maliyetleri güzel hesaplamak zorunda. Artık minimum fiyata yıl içinde bir artırım daha yapılacağı söyleniyor. Bizler iş insanlarıyız, kurum sahipleriyiz. Biz bu işletmelerimizi yıllık bütçeler ile hazırlıyoruz. Ortada şuna artırım yapayım deme talihimiz yok. Temaslarımız var kendimize nazaran. Doğrusu ben 2023’te bu krizi daha fazla hissedeceğiz kaygısı taşıyorum. Krizin 2023’te daha derinleşeceğine inanıyorum. Tedbir alma talihimiz düşük, kredi alma bahtımız da yok. Burada beşerler öz kaynaklarını satarak bir biçimde ticarete katacaklar ya da tefeciye gitmek zorunda kalacaklar ve kimsenin tefeciden daha çok kazanma talihi yok. Faiz oranları yüksek değil ancak ulaşılabilirliği yok. Özel bankalardan kredi aldığınız vakit yüzde 27-30 oranının altında faizle kredi alamazsınız. Bu faizle bir işletmeyi çevirme bahtınız yok. İşletmelerin emekçi çıkarma, kapanma, iflas etme üzere süreçleri 2022 yılının sonunda daha sıcak bir formda yaşayacağımızı düşünüyorum.
‘İTTİFAK SOMUT PROJELER SUNMALI’
Bu kriz ortamında seçime nasıl gideceğiz?
Türkiye’nin fiyat düzenlemesi yaparak, enflasyonu düşürerek seçime gitme ihtimalini çok düşük görüyorum. Bunu söylerken gelecek olan hükümetin de bir itimat vermesi gerektiğine dikkat çekmek istiyorum. Meseleleri evvelki hükümetlere yıkarlar, gerçek. Ancak gelecek hükümet bunu nasıl düzeltecek? Bence bu 6’lı ittifakın AK Parti aykırılığından çıkıp vatandaşa ekonomik inanç vermesi gerekiyor. Siyaseten inanç vermesi gerekiyor. Soyut kavramlar üzerinden vatandaştan oy alabilirler mi, çok emin değilim. Beşerler somut projeler görmek isterler. Kürt sorunu devam ettikçe, dünya ile hakikat alakalar kurmadığımız sürece, dışarıdan yatırımcı getirecek demokratik adımların gerisinde durmadığınız sürece ülkede ekonomik ve siyasi kriz devam eder.
Bunları mevcut hükümet için söylüyorsunuz, değil mi?
Evet, bunlar hükümetin yapmadıkları. Kürt meselesinde tahlil yok, bölge ülkeleriyle ticaret hacmimiz istenen seviyede değil, dışarıdan yatırımcı gelmediği üzere dışarıdaki yatırımcıyla Türkiye’de bile görüşülemiyor. Bunları değiştirebileceğiniz esaslı ıslahatlara vatandaşı ikna etmek zorundasınız. Anket sonuçları hükümetin hala aşikâr bir oy potansiyeline sahip olduğunu gösteriyor. Demek ki muhalefet daha uygun işler yapacağına dair vatandaşa güçlü bir itimat veremedi şimdi. Muhalefet bunu sorgulamalı. Enflasyonu ve öbür problemleri çözeceğine dair seçmeni ikna etmeli.
‘HDP BÖLGEDE BİRİNCİ PARTİ OLACAK’
Bu siyasi ve ekonomik ortamda HDP ile ilgili ne söylemek istersiniz?
Hangi partiye HDP’ye yapılan operasyon yapılsa, hangi partinin 51 belediye liderini, yöneticisini mahpusa atacaksınız ya da yurt dışına gitmek zorunda kalacak ve oy oranı artacak. Bu fiziki bir müdahaleyle engellenebilecek bir durum değil. Bunu hakikat okumak lazım. Anketler HDP’nin oy oranını 12-13 bandının altında gösteremiyor ve HDP oyunu koruyor. Kürtlerin temsiliyetini bir tek HDP’ye bırakan da mevcut siyasetlerdir. Evet, Kürtler bu ülkede yönetmek istiyor. Koalisyon içinde olmak istiyor ve Türkiye maalesef bu fırsatı kaçırıyor. Bu da Kürtlerin kendini HDP’de bulmasına neden oluyor. Bugün AK Parti’nin bürokratına, bakanına, milletvekillerine, valilerine rektörlerine bakın, Kürt yok. Cumhur İttifakı’nda MHP var. Başka ittifaka bakıyorsun, bizim odamızın üye sayısı kadar dayanağı olmayan bir partiyi alıyorsun ittifaka lakin bir Kürt partisini almıyorsun. Her iki ittifak da Kürtleri içine almıyor. Haydi HDP’yi kriminalize ettiniz, Kürtlerin 10 tane öteki partisi var, bunlardan birini alın ittifaka. Siz Kürtleri siyasi işbirliğine, ülke idaresine almazsanız onların da adresi HDP olur. HDP’nin her bölümden insanı bünyesinde bulundurmasının nedeni de budur. HDP’nin öncülü olduğunu söyleyebileceğimiz partiler 90’lı yıllarda fakir partisiydi ve Bağlar üzere fakir bölgelerden çok oy alıyordu. Bugün HDP’nin Bağlar ile Kayapınar’dan aldığı oylara bakın, Kayapınar’dan aldığı oy neredeyse Bağlar’ı geçmiş durumda. Demek ki HDP burjuvasıyla, çalışanıyla bir kitle partisine dönüştü. Seçime oy telaşı olmadan girecek ve bölgede yeniden birinci parti olacak. Görünen o ki HDP, hükümetin kurulmasında ve Cumhurbaşkanı’nın seçiminde de değerli bir aktör haline gelecek.