Her türlü dolandırıcılığın ustası Mahmut Saim, sanatçı ruhlu hırsız Fantoma Mehmet, hayali kitapların tercümanı Habil Adem, ağır ceza hakimliğinden eroin üreticiliğine inanılmaz mesleğiyle Ziya Hilmi, ağır hataların adamı Ekrem König, ‘Müthiş Türk’ Esat Selçuk, efsane eşkıya Koçero, ‘seks prodüktörü’ Berç Güler Persahyan, harikulade düzenbaz Güney Zobu, Cumhuriyet tarihinin büyük dolandırıcısı Selçuk Parsadan ve ismi suça karışmış daha kaç isim. Ortalarında mezar hırsızları da var, eşkıyalar da. Müze soyguncuları da var, Alocular da.
Gazeteciler Cengiz Erdinç ve Murat Toklucu, Doğan Kitap tarafından yayımlanan ‘Kanun Dışında’ çalışması ile Türkiye’nin en azılı suçlularının arşivlere saklanmış öykülerini ortaya çıkardı. Erdinç ve Toklucu ile ‘Kanun Dışında’yı konuştuk.
Bilgi ve dokümanlara dayanan bir araştırma yaptınız. Fikir nasıl gelişti ve birlikte yazmaya nasıl karar verdiniz?
Cengiz Erdinç: Benzeri mevzularda fikir alışverişinde bulunuyorduk. ‘Suç dünyasından portrelerle ilgili bir şey yapabilir miyiz?’ diye düşündük. Birtakım isimleri biliyorduk, kimileri da araştırırken ortaya çıktı.
Kitaba dahil etmeye karar verdiğiniz portreleri nasıl belirlediniz ve nasıl bir paslaşma oldu aranızda araştırma ve yazım sürecinde?
Cengiz Erdinç: Muhakkak bir çerçeve çizip bakmaya başladığımızda çok sayıda isim, hikaye ortaya çıktı, içlerinden kimilerini elemek zorunda kaldık. Kaynaklarımız devrin gazeteleri, anılar, tezler, kısmen dava evrakları. Ana sınır belirlendikten sonra kimde ne varsa ortak büyük bir evraklar dizisi oluşturduk. Sonra paylaşarak yazdık.
Murat Toklucu: Aslında ikimizin de daha evvel üzerinde çalıştığı hatalar ve portreler vardı. Cengiz Erdinç kitaba bahis ettiğimiz birtakım şahıslarla hayattayken görüşme talihi yakalamıştı örneğin, onları o yazdı.
Kitabınızda anlatılan ‘Kanun Dışında’kilerin birden fazla, periyodun şartlarına nazaran sofistike denilebilecek bir zihin yapısıyla inanılmaz cürümlere imza atmışlar. Onlar mı çok zeki, periyodun şartları mı çok mu elverişli ?
Cengiz Erdinç: Tartıyla dolandırıcılar, ancak genel olarak hatayla geçinen beşerler ortalamanın üzerinde bir zekaya sahip. Bunu da devrin şartlarını düzgün kıymetlendirerek kullanıyorlar. O yıllarda ne ilgi görüyor, beşerler neden korkuyor, çekiniyor, ya da neyi seviyor? Bunu çok âlâ belirleyip bu türlü çalışıyorlar.
Murat Toklucu: Cengiz Erdinç’in söylediği üzere en kilit sorun devrin şartlarını kıymetlendirmek ve havayı düzgün koklamak. Geçmişte köprüyü satıp dolandırıcılık yapan kişi artık yaşasa Çiftlik Bank ya da kripto para vurgunu üzere bir işe girecekti tahminen de zira bu devir onu gerektiriyor. Vaktin şartlarını değerlendirmenin yanı sıra kurbanını âlâ tespit etmek de bir dolandırıcı için kıymetli bir vasıf. 1996 yılında Başbakan Tansu Çiller’i telefonda emekli bir generalin sesini taklit ederek kandıran ve örtülü ödenekten para alan Selçuk Parsadan buna uygun bir örnek olabilir. Parsadan’ın Tansu Çiller dışında gelmiş geçmiş hiçbir başbakanı bu halde dolandırabilmesi mümkün değildi. Hatta kimilerini dolandırmaya çalışırken kendisi bile dolandırılabilirdi.
‘DEVLET KORKUSU, DOLANDIRICILARIN HER VAKİT KULLANDIĞI BİR ZEMİN’
Bu hatalılara dair enteresan bir nokta da şu; yeri geldiğinde devleti ya da kamunun gücünü kullanarak cürüm işlemeye devam edebiliyorlar. Bugün de tarihin tekerrür etmediğini söylemek herhalde saflık olur. Hem kanun dışı olup hem de kanunu kullanarak berbatlığa devam edebilmeyi sağlayan siyasi-toplumsal sistemi -dünü ve biraz da bugünüyle- nasıl açıklıyorsunuz?
Cengiz Erdinç: Birebir sorun bugün de var. Hukuk bir silah olarak kullanıldığında, bir endişeyi beslediğinde, dolandırıcılar da bunu rahatlıkla alıp işliyor. Yakın vakitte bile bir ceza hukuku profesörünü, dört yıldızlı bir orgenerali dolandırabilmenin sırrı burada. Daha geçen hafta bir savcıyı, üstelik savcı olduğunu bilerek dolandırdılar. Tahminen bu beşerler devletin o “ceberrut” yüzünü düzgün bildikleri için, o endişeyle dolandırılabiliyorlar.
Kanun Dışında, Cengiz Erdinç, Murat Toklucu, 224 syf., Doğan Kitap, 2022. Murat Toklucu: Devlet korkusu dolandırıcıların her vakit kullandığı bir yer. Bugün “alocular” diye bildiğimiz dolandırıcılar tek parti periyodunda insanları “CHP müfettişi” olarak arıyorlar, Demokrat Parti devrinde Başbakan Menderes’in özel kaleminden aradıklarını söylüyorlar, günümüzde de “Hakkınızda FETÖ yahut PKK soruşturması” var diye korkutup para sızdırıyorlar.
Basında ”matbuat dolandırıcılığı” diye isimlendirilen bir cürüm tipi de var, Mahmut Saim ve Habil Adem gazetelere dadanıyor. Neden gazeteleri ve gazeteciliği seçiyorlar?
Cengiz Erdinç: Mahmut Saim gazetelerin popürlerliğinden faydalanarak abone topluyor. Habil Adem ise gazeteciliği bir tehdit ögesi olarak kullanıyor ki, bunu bilgiye dayanarak yapıyor. Gazetecilik her vakit bir kamu gücünü içinde barındırıyor. Abone sahtekarlığının devamını şahsen gazetelerin yaptığı “sahte promosyon kampanyalarında” görmek mümkün. Öte yandan gazeteciliğin gücünü kullanmak, bugün hükümetlerin de iş insanlarının da peşine düştüğü bir şey. Değişen çok fazla şey yok yani.
Kamu ismine yapılan bir meslek olduğu için içinde bir ölçü kamu gücünü barındırıyor, bir çeşit “yazarım ha” tehdidi günümüzde de geçerli. Gazeteciliği bir şantaj ya da güç devşirme aracı olarak kullananlar, muhabirinden işverenine kadar bu periyoda kadar uzanıyor. Burada asıl sorun tahminen de gazeteciliğin kamuoyunun bilgilendirilmesi dışında zenginlik kaynağı olan bir araç olarak görülmesi.
‘BU KARAKTERLERİ TANINMIŞ BİR FİGÜR HALİNE GETİREN MEDYA’
Gazetelerin hata ve hatalılara dair yaklaşımı da farklı. Kahraman da yaratabiliyorlar canavar da. Hürriyet gazetesinin Esat Selçuk üzere soyguncu, kaçakçı ve muhtemelen katil olan bir azılı bir hatalıyı ”Müthiş Türk” diyerek manşetlere çıkarması. Bu tabloda medyanın da hissesi var mı?
Murat Toklucu: Esat Selçuk’un memleketler arası çapta, maharetli bir hatalı olduğuna kuşku yok fakat kapasitesi Hürriyet gazetesinin yansıttığının kat kat altındadır. Hürriyet o yıllarda tertipli asparagas haberler yapan, bunu neredeyse yayın siyaseti haline getirmiş bir gazete. Esat Selçuk örneğinde de bunu yapıyorlar. İşlemediği hataları işlemiş üzere yazıp olayı köpürttükçe köpürtüyorlar. Selçuk Türkiye’ye döndüğünde “Müthiş Türk” diye anıldığını, olimpiyatlarda altın madalya kazanmış bir sportmen üzere meşhur olduğunu görüyor ve hayretler içinde kalıyor. Sonra da bunu pahalandırıyor alışılmış.
Cengiz Erdinç: Aslında haberleri bir kronoloji içinde takip ettiğinizde gazeteciliğin nasıl yüzeysel yapıldığını görüyorsunuz. Bu hikayeler bir yandan da “Babıali” dediğimiz yapının nasıl bir kör cehaletle ya da özgüvenle davranabildiğini, çarçabuk kahraman ya da düşman yaratabildiğini gösteriyor. Çabucak bütün karakterlerin medyayla bir münasebeti var. Onları bilerek ya da bilmeyerek tanınmış bir figür haline getiren medya. Bunun örneklerini bugün de görmek mümkün.
İttihatçıların iktidarında “milli kolonya” üretimine geçen Mahmut Saim, mesleğini ilim ve fenle açıklayan kasa hırsızı Fantoma Mehmet, silah kaçakçısı Ekrem Konig ya da dinler tarihini bilen Habil Adem üzere karakterler var. Ortak noktalarından kelam etmek mümkün mü?
Murat Toklucu: Şiddet hataları bir kenara bırakılırsa dolandırıcılık, kasa hırsızlığı üzere alanlarda nam salmış, işini çok güzel yapan hatalıların hepsi sıra dışı bir zekaya sahip. Tabiri caizse olağan beşerler değiller. Sanıldığının bilakis çok da çalışkanlar ayrıyeten, çalışmayı sevmedikleri için cürüm işlemeye başlamıyorlar. Rastgele bir meslek kısmında beşerler nasıl kendilerini geliştirmek zorundaysa hata dünyasında da o denli. Kasa hırsızı Fantoma Mehmet kasa teknolojisini yakından izliyor örneğin. Amerika’da yeni bir kasa modeli mi çıktı, çabucak bilgi sahibi oluyor. 1920’li, 30’lu yıllardaki kısıtlı irtibat imkanlarına karşın bunları takip ediyor.
‘HİÇBİR VAKİT BUGÜNKÜ KADAR GENİŞ BİR BÖLÜME CÜRÜM SÜRECE ÖZGÜRLÜĞÜ TANINMADI’
Kitabın önsözünde, “Suçun ve cürüm sistemlerinin değişimi sadece günlük hayattaki yeniliklerle değil, tıpkı vakitte toplumsal ve siyasi iklimle de yakından ilgilidir. Her dönem kendi hatalısını yaratır. Bu nedenledir ki, bir hatalının kıssası tıpkı vakitte bir devranın de hikâyesidir” diyorsunuz. 20 ya da 30 yıl sonra bu yaşadığımız devranı yazmak isteyenler için bugünden birikmeye başlayan gereç oldukça güçlü olacak üzere görünüyor. Sizce bu türlü bir işe soyunacak araştırmacılar ne cins hatalı profilleriyle ve nasıl bir toplumla karşılaşacaklar mevcut gidişattan bakılırsa?
Cengiz Erdinç: Bu portreler bir iki istisna dışında kamu gücünün “taklidini” yapıyor, onu kullanıyormuş üzere gösteriyor, gelecekte bu işe soyunacaklar bunun ötesine geçen, direkt kamu gücünü kullanan figürlerle karşı karşıya kalabilir. Mahmut Saim bugün yaşasaydı mesleğini bu işlerle heba etmez, bir büyük kentin belediye lideri ya da bir kamu kuruluşunun genel müdürü, tahminen gerçek bir gazete işvereni ya da kamu ihaleleri alan büyük bir müteahhit olabilirdi.
Murat Toklucu: Yıllar sonra bugünün cürümlerini araştıracak olanlar herhalde en çok günümüzde toplumun bir bölümüne tanınan kabahat sürece özgürlüğüne şaşıracaklardır. Bu periyodun ayırıcı özelliklerinden biri bu. Elbette Türkiye’de geçmişte de birtakım beşerler hata işleyebiliyordu. Güvenlik güçlerinin “devlet adına” işlediği kabahatler dışında üst seviye iktidar mensuplarının yakınlarının, çok varlıklı ailelerin çocuklarının işlediği cürümler örtbas edilirdi vesaire. Ancak isimli cürümler işleyip kurtulabilmeniz için oldukça üst seviye birinin yakını olmanız ya da çok güçlü biri olup yüklü ölçüde rüşvet vermeniz falan gerekirdi. Kimi vakit sadece manzarayı kurtarmak için olsa da bir soruşturma, yargılama yapılırdı. Hiçbir vakit bugünkü kadar geniş bir bölüme cürüm sürece özgürlüğü tanınmadı. Günümüzde gerçek partilere mensupsanız -üst seviye yönetici falan olmanıza da gerek yok- siz ya da yakınlarınız kabahat işleyebiliyorsunuz.
Hikâyelerini araştırıp yazdığınız bu azılı hatalılar ortasında yaşadıklarıyla, yaptıklarıyla sizi en çok etkileyen, tahminen şaşırtan isim kim yahut kimler oldu, neden?
Cengiz Erdinç: Ferdî olarak beni zekasıyla Mahmut Saim diyebilirim. Ağır ceza hakimliğinden eroin üreticiliğine uzanan Ziya Hilmi de çok etkileyici. Ancak İrfan Vural’ın hikayesi de bir boyutuyla 1960’ların sonunda yaşanmış eşcinsel bir aşk kıssası, gazeteler “cinsi sapık” diye geçiştirse de yeraltı dünyasında, cezaevi şartlarında kabul gören bir bağ. Ve bir Amerikan arabasının içinde yan yana polis kurşunuyla ölüyorlar.
Murat Toklucu: En şaşırtan kişi benim için Mahmut Saim oldu. Birçok alanda dolandırıcılık yapmış. Bu çok enteresan zira dolandırıcılar ekseriyetle muhakkak dolandırıcılık tiplerine ağırlaşırlar. Mahmut Saim ise her mevkide oynayabilen futbolcu üzere rastlanması sıkıntı bir yeteneğe sahip. İkinci şaşırtan özelliği ise elli yıla yakın bir vakit dolandırıcılık yapması. Mesleği müddetinde Abdülhamit periyoduna, İkinci Meşrutiyet’e, 1910’lu yıllarda arka arda başlayan savaşlara, İstanbul’un işgaline, Osmanlı Devleti’nin son bulmasına, Cumhuriyet’in ilanına, İkinci Dünya Savaşı’na tanıklık etmiş lakin her periyoda ayak uydurmasını bilmiş.
