Yunus Ülger
Kadir Nurman 1972 yılında birinci kere Berlin’de döneri ekmek ortasında salata ile satışa sundu. Buna sahip çıkan başşehir Berlin, resmi internet sayfasında geniş bir açıklamayla dönerin Almanya’daki 50’nci yılını kutladı.
Ekmek ortası dönerin, “Made in Germany”, yani bir Alman icadı olduğunun her fırsatta lisana getirildiği Almanya’da döner, bu yıl yarım yüzyılı geride bırakıp 50’nci yaşına girdi. Alman medyasında bu hususta geniş haberler yayımlandı, dönerin Almanların ünlü soslu sosisi Currywurst ile Amerika’nın hamburgerini geride bıraktığı yazıldı.
DÖNERİN SEYAHATİ…
Yaygın sav odur ki, 1972 yılında Kadir Nurman isimli personel, Berlin’in ünlü Kurfürstendamm caddesindeki döner büfesinde birinci defa döneri ekmek ortasında salata ile satışa sunuyor. Bu iddiayı sahiplenen başşehir Berlin, resmi internet sayfasında geniş bir açıklama dönerin Almanya’da 50’nci yılını kutladı. Tekrar Berlin’de bulunan Avrupa Döner Üreticileri Birliği de ekmek ortası dönerin, birinci defa 2013’de 80 yaşında ölen Kadir Durman tarafından icat edildiğini söylüyor. Kadir Nurman’dan evvel ekmek ortası döner sattıklarını tez edenler var, lakin birlik bunun için sunulan delillerin yetersiz olduğu görüşünde. Döner Üreticileri Birliği, ekmek ortası dönerin İstanbul’a, münasebetiyle Türkiye’ye Almanya’dan gittiğini varsayım ediyor.
DÖNER EN ÇOK YENEN HAZIR YİYECEKLERDEN
Döner, Türkiye’de olduğu üzere Almanya’da da en çok yenen hazır yiyecekler ortasında yer alıyor. Avrupa Döner Üreticileri Birliği’nin datalarına nazaran günde 600 ton döner satılıyor. Dalda 60 bin dolayında kişinin çalıştığı, cirosunun da en son datalara nazaran 4 milyar Euro’ya ulaştığı iddia ediliyor.
Sadece Berlin’de bin 600 döner büfesi bulunuyor. Berlin RBB radyosunun hesaplamasına nazaran Almanya’da günde 3 milyon ekmek ortası döner satılıyor, bu sayı dakikada 2 bin dönere karşılık geliyor.
ELON MUSK DA DÖNER SEVİYOR
Ekmek ortası döner yalnızca fakirlerin karnını doyurduğu bir hazır yiyecek değil ve sadece küçük bir döner büfesinde satılmıyor. Lüks restoranlarda, otellerde de döneri bulmanız mümkün. Almanya’nın en lüks otellerinden Berlin’deki Adlon Oteli, 2018’in Ağustos ayından bu yana “Türk Klasiği” ismiyle müşterilerine 26 Euro karşılığında ekmek ortası döner sunuyor.
Avrupa pazarı için Almanya’da birinci elektrikli otomobil fabrikasını Berlin’de kuran Tesla’nın şefi Elon Musk, 2020’de temel atma merasiminde, “Almanya’da en çok neyi seviyorsunuz?” sorusuna, “Döner kebap” karşılığını vermişti. Musk, iki yılda fabrikayı kurarak, iki hafta kadar evvel açılışını yaptı.
DÖNER HAKKINDA KİTAPLAR YAZILDI
Araştırmacıların, felsefecilerin, düşünürlerin ülkesi Almanya’da elbette döner hakkında da kitaplar yazıldı. Bunlardan en aktüeli, dönerin 50’inci yaşına girmesi hasebiyle bu yıl yayımlanan “Döner, Bir Türk-Alman Kültür Tarihi” isimli kitap. Kitabın muharriri uzun yıllardır Berlin’de yaşayan toplumbilimci ve gazeteci Eberhard Seidel. Seidel, kitabında dönerin tarihini detaylı olarak anlatıyor, ülkeye ne üzere kültürel katkıları olduğunu inceliyor.
66 yaşındaki müellif da ekmek ortası dönerin bir Berlin icadı olduğunu savunuyor. Ona nazaran ekmek ortası dönerin Berlin’de icat edilmesi bir tesadüf değil. Pahalılıkta Paris’e, Londra’ya yaklaşan Berlin, 1970’li yıllarda fakir, ayrıyeten da çok kültürlü bir kent. Seidel’e nazaran bu iki etken, ucuz ve doyurucu olan ekmek ortası dönerin icadı ve yaygınlaşması için çok elverişli bir ortam.
DÖNERİN GÜÇ ZAMANLARI
Seidel kitabında dönerin Almanya’da geçirdiği güç vakitlere da değiniyor. 10 yıl kadar evvel döner, kokmuş, bayat et skandalıyla gündeme gelmişti. Birtakım döner üreticileri, bu etlerden döner yapıp piyasaya sunmuştu.
Döneri gündem yapan bir öteki problem de Nazi yeraltı örgütü NSU’nun cinayetleriyle anılması oldu. Bu örgütün katlettiği Türkiyelilerin birden fazla dönerciydi. Cinayetleri aydınlatmak için kurulan özel polis takımı, bu cinayetleri “Döner Cinayetleri” olarak isimlendirmişti.
