‘Geçmişin son kullanma tarihi olur mu?’

Georgi Gospodinov romanlarında Escort Gaziosmanpaşa bu labirentte gezinen bu süreci öyküleştiren hatırlayan ve hatırlatan bir müellif Geçmiş satın alan karakterler yaratırken eski vakitleri yaşatan eşyaları öykü anlatıcılarını günlüklere sığmayan anıları getiriyor karşımıza Takvim yapraklarını geriye yanlışsız çevirirken henüz dünyaya gelmemişlerin hüzünlü ve trajikomik hikayelerini anlatıyor Ben varız diyerek bu kıssaları kurguluyor daha doğrusu Seyrini bozduğu vakti eğip bükerken dağılmış benliklere hatırlamaya ve unutmaya mahkûm belleklere gönderme yapıyor

Gospodinov un izlediği bu yol ‘Doğal Roman ve Hüznün Fiziği’nde çok net bir halde görülüyordu ‘Zaman Sığınağı’ ise müellifin gittiği bu yol sonrası ulaştığı tepe âdeta

Yazarla tıpkı ismi taşıyan başkarakter geçmişin labirentinde gezinirken birebir yerde kaybolan ve eski günlere sarılan Gaustin le karşılaşıyor Unutanlara şifa dağıtmak daha çok hatırlamak isteyenlere rehber olmak için geçmiş klinikleri kuran ikili beri yandan elde avuçtakileri müdafaa emeliyle zaman sığınağı hizmeti sunuyor Böylelikle geçmiş çılgınlığı başlıyor

‘GELECEĞE VEDA’

Yazar Gospodinov kitabın teşekkür kısmında bir not paylaşmış Düne ilişkin dünyayı seven bir insan için bu kitap kolay olmadı Bir ölçüde bir geçmiş duşuna ya da daha çok onu dönüştürmeye çalıştıkları şeye veda olarak görülebilir Bu manada geleceğe veda olarak da görülebilir

Dünde yaşamak dünü hatırlamak ve geçmişi unutmak ile geleceğe veda ‘Zaman Sığınağı’nda muharririn ve başkarakter Gospodinov la birlikte Gaustin in baş yorduğu temel sorun İkilinin zamanlararası seyahat yaptığını söylemek klişe bir söz olur Başka zamanların ve başka odaların sakini olma hayali nin peşinden gidiyorlar Her ikisi de geçmiş konusunda saplantılı lakin ortalarında farklar var bunu Gospodinov dan öğreniyoruz Ben her yerde yabancı kalıyordum o ise tüm vakitlerde kendini tıpkı derecede düzgün hissediyordu Ben birtakım yılların kapılarını çalıyordum o ise çoktan oradaydı buna kapıyı açıyordu beni içeri alıp yok oluyordu

Vakit Sığınağı Georgi Gospodinov Mütercim Hasine Şen Karadeniz 296 syf Metis Yayınları 2022

Bir leitmotiv olarak karşımıza çıkan 1 Eylül 1939 hem kıssa hem de Gaustin ve Gospodinov için kıymetli bir tarih Bir çeşit zamansal patinaj bir eşik Bazen bir düş bazen de can yakıcı bir gerçek Yalnızca bunlar da değil geçmiş odalarında yâd edilenler Gaustin in ve Gospodinov un kıssasında değerli bir yer kaplıyor Eski meyhaneler ve eski ustalar artık yok o anda gelecekte olacak savaş da artık geçti öteki savaşlar da geçti tek tedirginlik kaldı

Geçmişe karşı acımasız olmalısın zira geçmiş de acımasız cümlesi Gospodinov un tecrübelerinden süzülüp geliyor ve bahsi geçen tedirginliğe hatırlama ve unutma ikilemlerine geçmiş saplantısına ve rötarlı geleceğe veda gerçeğine eklemleniyor Sonra hayatî bir soru geliyor Geçmişin son kullanma tarihi olur mu Buna diğerlerini da ekleyebiliriz pekâlâ Hatırlamanın ve unutmanın bir hududu var mı Geçmiş kıymetli bir şey mi

Dillendirilen ve dillendirilmeyen bu sorular Gaustin in zaman sığınağı projesi için bir çıkış noktası oluşturuyor Natürel bir de geçmişin şimdisinde yaşayanlar sorunu var Her yerde farklı yıllardan meskenler küçük mahalleler olacak bir gün kentlerimiz koca bir geçmiş ülkesi bile olabilir Hafızası yok olan hastalar için Alzheimerlı demanslı ne istersen Artık yalnızca geçmişlerinin şimdisinde yaşayan tüm o beşerler için Hafızasını kaybeden bu insanların bugün akın etmesi hiç de tesadüf değil Bize bir şeyler söylemek için buradalar ve inan bana bir gün çok yakında birçok kişi geçmişe kendi isteğiyle dönecek hafızasını kendi özgür iradesiyle yitirmeye başlayacak Gitgide daha fazla insanın onun mağarasına saklanmak geriye dönmek isteyeceği vakitler geliyor Hoş nedenlerle de değil bu ortada Geçmişin bomba sığınaklarını hazır etmeliyiz İstersen onlara zaman sığınağı de

‘UNUTMAK EMEK İSTER’

Geçmiş yalnızca başına gelenlerden ibaret değildir bazen yalnızca hayal ettiklerindir düsturuyla Gaustin ve Gospodinov birinci zaman sığınağı na hayat verip geçmiş toplayıcılığına soyunarak insanlara bir kesim hatırlatma ve daha rahat unutma imkânı sağlıyor Başına gelenleri hatırlayanlar ya da diğerinin geçmişine doymak isteyenler ise işi çetrefilleştiriyor Sıkıntıyı karmaşıklaştıran ve verilecek karşılıkların ucu bucağı olmayan bir soru daha kapısını çalıyor ikilinin İnsan ne kadar geçmişe dayanabilir

Zaman sığınağı nın konukları hezimete mahkûm olduğu bir canavar la yaşlılıkla savaşıyor Unutmaya karşı hatırlayarak direnmeye çalışıyorlar ancak beyhude Vakit hafızayı bazen süratle bazen ağır ağır siliyor bazen de geçmişi mumyalıyor

Gaustin in ve Gospodinov un yapmaya çalıştığı şey geçmişin alanını genişletmek 1950 lere 1960 lara ve 1970 lere gerçek giderek hatırlamaya ve hatırlatmaya uğraşmak Bu geriye yanlışsız yapılan bir uzun ara koşusu anılar için verilen bir savaş ve insanları hastalıkta da memnun kılabilme geçmişin şimdisini canlı tutabilme gayreti Geleceğin başarısızlıklarına karşı geçmişin başarılarına sarılma ve hafızayı uyandırma çabası bir bakıma

Gospodinov la birlikte geçmişi daima hatırlamaktan hatta oraya saplanıp kalmaktan ve hafızasının silinmesinden mustarip şahıslar kendilerini bir kuyuya düşmüş ya da bir mağarada kısılıp kalmış üzere hissediyor Gospodinov bu hissiyatın üzerine birtakım sorularla gidiyor Orada alamadığım ne kaldı ve Oradan çıkarabildiğim bireyler ve şeyler geriye tek bir bakışımla daha yoldayken ölmeyecek mi Akabinde bir hezeyan geliyor Hayat vakit yahut yaşlılık fark etmez hepsi tıpkı çete tıpkı tayfa Başlangıçta en azından kibar olmaya çalışır ölçüyle fark ettirmeden usta bir yankesici üzere çalar ufak tefek şeyler düğme çorap üstte solda hafif bir batma gözlerde iki derece albümden üç fotoğraf yüzler ismi neydi

Bu hezeyan geçmişin dünyayı ve ömrü fethedişi ya da silinişi ortasındaki noktada dururken unutuş ve hatırlayış bir virüs üzere sağa sola bulaşıyor Kelam konusu süreçte vakitle beyhude bir yarış kelam konusu eski devirlerden birini seçme esprisiyle yapılacak geçmiş referandumu anıları modül parça toplama geçmişe duyulan hasreti denetim altında tutma ve Avrupa yı kasıp kavurmaya başlayan geçmiş çılgınlığını manaya gayreti ismi geçen yarışın özünü oluşturuyor Bu sırada Gospodinov eski Bulgaristan ı sloganları düşmanlarıyla baş etmek için yumruklarını sıkan rejimi ayaklanmaları şovları hatırlayıp şimdiyi fetheden geçmişe şahit olurken kendisine bir öğüt veriyor Unutmak emek ister Kendine daima bir şeyi unutman gerektiğini hatırlatmalısın Her ideoloji bu formda çalışır herhalde

Huzursuz artık geri dönülecek keyifli vakitler ve gelecek tedirginliği ortasında salınıp dururken hatırlama ve unutmanın yarattığı hasarı ya da verdiği hazzı anlamaya isteyen Gaustin ve Gospodinov yakın ve uzak geçmişin kıssaları içinde ayakta kalmaya çalışıyor İkili geçmiş klinikleri nde ve zaman sığınakları nda bunu başaranlarla ve tökezleyenlerle buluşup dağılmaya yüz tutan geçmişi hatırlamaya ve bazen de gelecek yitip gitmek üzereyken anıları yine kurmaya çabalıyor

Gospodinov anımsaması ve unutmasının hızlanıp zihninin yorulduğu geriye gidişinin süratlendiği bu vakit zarfında geçmişi geçmişte tutmak için hatırlamıyorum diyerek açtığı bir öteki cepheyi de duyuruyor Geçmiş benim vatanım Gelecek yabancı yüzlerle dolu yabancı bir ülke oraya adım atmam

Gospodinov fonuna Bulgaristan ı ve Sofya yı koyduğu ‘Zaman Sığınağı’nda hafızaları silinen ya da silinmenin eşiğine gelenlerin romanını kaleme almış Hatırlama ve unutmanın yükünün çabucak her satırda kendini hissettirdiği hikâye ler de müellif yaşlılığı mevti hafıza oyunlarını bireylerin ve toplumların geçmişini derinlemesine düşünen geçmişin öylece elden ve zihinden kayıp gitmemesi için çaba edenlerle buluşturuyor okuru Geçmiş üreten fabrika ve zaman yiyip geçmiş üretenler metaforları ise hem başkarakter ler in aksiyonlarını hem de unutma ve hatırlamanın yükünü sırtlananların hâlini en arıduru biçimde özetliyor Velhasıl ‘Zaman Sığınağı’ rüzgârın sokakta savurduğu bir gazete misali uçuşan geçmişle ve ona sıkı sıkıya sarılarak hatırlamaya uğraşanların uğraşıyla şekillenen bir roman