ANKARA – AK Parti ve MHP’nin seçim kanunu teklifi, Anayasa Komisyonu’nda yaklaşık 17 saat süren ve muhalefetin reaksiyonunu çeken görüşmenin akabinde kabul edildi. CHP, HDP ve DÜZGÜN Parti, Cumhur İttifakı’nın Meclis’e getirdiği kanun teklifine karşı şerh düştü. Ana muhalefet partisi CHP, yüzde 7’ye düşürülmesi öngörülen seçim barajının kaldırılmasını talep ederken, HDP ise seçim barajını “Garabet uygulama” olarak niteledi. Teklifin “kaybetme korkusuyla” hazırlandığını belirten UYGUN Parti, ‘artık oy’ düzenlemesinin yap-boz konusu yapılmayacak kadar önemli olduğuna dikkat çekti.
CHP: YÜZDE 7 SEÇİM BARAJI ANAYASAYA AYKIRI
CHP hazırladığı muhalefet şerhinde, yüzde 10 seçim barajının yüzde 7’ye düşürülmesini kıymetlendirdi ve bu durumun anayasaya karşıt olduğunu belirtti. Kelam konusu yüzde 7 ile yüzde 10 barajının getirildiği 1983 tarihinden daha fazla sayıda oyun Meclis dışında kalacağını belirten CHP, “Türkiye’de temsilde adalet prensibinin ihlalinin ölçüsüzlük şiddetini MHP’yi kurtarmak için (ihtiyaten) belirlenen baraj eşiğine tabi kılmak; Türkiye demokrasisini, iki siyasi partinin ve onun başkanlarının varlıklarını ve koltuklarını idame dileklerini her şeyin önüne geçiren vazgeçilmez iktidar tutkularına kurban etmek manasına gelmektedir” dedi.
Cumhur İttifakı’nı “demokrat değil demagog” olduğunu belirten CHP, seçim barajının parlamenter sisteme dönüş öncesinde kaldırılmasını ve parlamenter sisteme geçildiğinde de yüzde 3 olarak öngörülmesini Türkiye’nin demokratikleşmesi ve temsilde adaletin tesirli biçimde sağlanması açısından mecburî bir adım olarak niteledi. Öte yandan CHP, yürütmenin yasama organından çıkmadığı şimdiki durumda seçim barajının kaldırılmasını önerdi.
ARTIK OYLARIN KALDIRILMASI: KENDİ LEHİNE EĞİP BÜKME
Cumhur İttifakı’nın hazırladığı kanun teklifinde, ittifaklar içindeki partilerin vilayet bazında yüzde 7 barajını sağlama şartı ve “artık oyların” ittifak üyelerine aktarılması sisteminin kaldırılması öngörüldü. 2018’de getirilen uygulamadan “vazgeçildiğini” belirten CHP, “Bu uygulama değişikliği, bir sefer daha, AKP-MHP iştirakinin seçim mevzuatını seçimden seçime kendi lehine gördüğü formda nasıl eğip büktüğünün ve bu iki siyasi partinin Meclis çoğunluğunun, kanun oylamalarında ellerini kamu faydası ve yurt sevgisiyle değil, parti çıkarlarını temin etmek için kaldırıp indirdiğinin yeni bir örneğidir” dedi.
‘HUKUK DEVLETİ PRENSİBİNE AYKIRI’
Kanun teklifi yasalaşırsa 11 seçim heyeti lider ve üyeleri ile ilçe seçim heyeti liderleri 3 ay içerisinde kura ile yine belirlenecek. Getirilen düzenlemenin seçim şuralarının yapısını tümden değiştirdiğini, heyet liderlerini belirleme tarzında de, “nesnel” ölçütler yerine “kura” üzere “şaibe oluşturacak bir yönteme” başvurulduğunu belirten CHP, “Henüz oluşmuş ve iki yıl misyon yapacak heyetlerin misyonlarına son verilmesinin tüzel ve haklı hiçbir desteği olmamakla birlikte, seçim hukukunu uygulayan merciin yeni kanun araçsallaştırılarak misyon müddeti dolmadan lağvedilmesi, hukuk devleti unsurunun ihlalidir” dedi.
‘CUMHURBAŞKANININ DA KAPSAMA ALINMASI GEREKİYOR’
Teklif ile seçim sürecindeki yasakları düzenleyen kanun hususundan ‘Başbakan’ ibaresi kaldırılırken, yerine ‘Cumhurbaşkanı’ tabiri eklenmedi. Cumhur İttifakı’nın “bilinçli ve kasıtlı” ihmal ile Cumhurbaşkanı sözünü koymadığını belirten CHP, “Cumhurbaşkanı, seçim yasaklarından muaf tutulmuştur. Cumhurbaşkanı’nın bu yasaklardan bağışık tutulması, hiçbir biçimde legal ve haklı bir nedene dayandırılamaz. Yürütme yetkilerini tek başına elinde bulunduran ve uygulamada parti genel lideri olan Cumhurbaşkanı’nın seçim yasakları kapsamına alınması gerekmektedir” sözlerini kaydetti.
SEÇİM BARAJI: GARABET UYGULAMA
HDP şerhinde seçim barajıyla ilgili dünyanın farklı ülkelerinden örnekler verildi, Türkiye’deki uygulama için “kangrenleşmiş bir engel”, “garabet uygulama” denildi. HDP, uygulamanın demokratik talepleri olan birçok toplumsal dinamiğin parlamentoda temsilini “kasten” engellediğini savundu. HDP baraj uygulamasının büsbütün kaldırılmasını talep etti.
‘GİZEMLİ KUR’A FORMÜLÜ SEÇİM GÜVENLİĞİNİ DAHA DA TARTIŞMALI HALE GETİRECEK’
HDP şerhinde seçim şuraları ile ilgili değişikliğe de reaksiyon vardı. Seçim şuralarına başkanlık eden yargıçların “bağımsız ve tarafsız” davranabilmelerinin ön şartlarından birisinin bu vazifeye geliş teknikleri olduğunu vurgulayan HDP, “Teklifle yargıçların vazifeden alınarak yerlerine yöntemi dahi tanım edilmemiş gizemli bir kura formülünün öngörülmesi, yürütmenin yargıyı kendisine daha fazla bağımlı kılma atılımı olduğu kadar, seçim güvenliğini daha da tartışmalı hale getirecek yeni usulsüzlüklere kapı aralayacak niteliktedir” değerlendirmelerine yer verdi. HDP, “Yeni düzenlemeyle vilayet ve ilçe seçim heyeti başkanlıkları iktidara daha bağımlı hale getirilmektedir. Böylelikle yöntemsiz kararların artmasının önü daha da açılmaktadır” denildi.
‘SEÇİMA KATILMADA KÜME KURMA KAİDESİNİN ORTADAN KALDIRILMASI EK BARAJ’
HDP, seçime girme yeterliliğinde Meclis’te küme kurma koşulunun kaldırılmasına da reaksiyon gösterdi. Düzenlemeyi, “Pandemi şartlarında kongrelerini gerçekleştirememiş olan partilere konulmuş ek bir baraj” olarak niteleyen HDP, “Nitekim seçilme yeterliliğine temel alınan ‘ilçe, vilayet ve büyük kongrelerini üst üste iki kezden fazla ihmal etmemiş olma koşulu’ çok sayıda partinin handikaplı hale gelmesine yol açacak bir düzenlemedir. Bu da bu partilere oy verecek olan kitlelerin temsil hakkının açık gaspı manasına gelecektir” değerlendirmesinde bulundu. Düzenleme, “nispeten daha az örgütlenmiş partilerin önünü kesme”, “seçimlere katılma haklarını ortadan kaldırma” teşebbüsü olarak nitelendi.
TEKLİFTE ‘CUMHURBAŞKANI’ SÖZÜNÜN YER ALMAMASINA TEPKİ
Cumhurbaşkanının seçim yasakları dışında bırakılmasına da itiraz eden HDP şerhinde, “İktidar partisi genel liderinin ‘cumhurbaşkanı’ sıfatından kaynaklı olarak hem kamu imkanlarından yararlanabilmesi hem de yasaklardan muaf tutulması adil bir biçimde seçime girilmesinin önünde pürüz olduğu kadar, yurttaşların ortak emeği ve vergileriyle oluşan cumhurbaşkanlığı bütçesinin bir aday yahut siyasi parti lehine olacak biçimde harcanması usulsüzlüğünün olağan ve ‘yasal’ hale getirilmesidir. Bu pürüzün anayasaya karşıtlığı ise tartışma dışıdır” denildi.
‘TEKLİF KAYBETME KAYGISIYLA HAZIRLANDI’
İYİ Parti şerhinde, Cumhur İttifakı tarafından hazırlanan teklifin hazırlık sürecinin “gizli bir şekilde” yapıldığı belirtildi, düzenleme, “İktidarın seçim düzeneğini kendisinin ve ortağının şahsi siyasi ikballeri sonucunda şekillendirmeyi amaçladığı teklif” olarak nitelendi. UYGUN Parti, siyasi iktidarın, “iktidarını kaybetme korkusuyla” bu teklifi hazırladığının ortada olduğunu savundu.
‘KONU YAP-BOZ YAPILAMAYACAK KADAR CİDDİ’
İYİ Parti, kanun teklifinde öngörülen, ittifaka verilen artık oylar ile milletvekili çıkarılmasının mümkün olmadığı düzenlemeye de şerh düştü. Kelam konusu uygulamanın 2018 yılında iktidarın gereksinimleri doğrultusunda çıkarıldığını lakin istenilen sonuçları elde edemediklerini belirten ÂLÂ Parti, “İktidar bloğu temsilde adaleti değil, her ne biçimde olursa olsun seçim kazanmayı arzulamakta, bu yolda seçim yasalarında değişiklik yapmayı, maksadına ulaşmakta kullanmaktan çekinmemektedir. Bu husus yap-boz konusu yapılmayacak kadar önemli, Anayasal bir hak olan seçme ve seçilme hakkını yakından ilgilendiren değerli bir konudur” dedi.
Teklif edilen sistem fazla oy alan partilerin daha fazla milletvekili çıkarmasına imkân sağladığını, küçük partilerin parlamentoda temsilinin önüne geçmeyi amaçladığını belirten DÜZGÜN Parti’nin şerhinde, “Tüm siyasi tercihlerin parlamentoya yansıtılması açısından da olumlu sonuçlar vermeyecek; oy oranı ile meclis sandalye sayıları ortasında kıymetli farklılıklara yol açacaktır” denildi.
‘ANAYASAYA AYKIRI’
İl ve ilçe seçim şurasının oluşumunda kıdemli hâkim uygulamasının yerine vilayet merkezinde vazife yapan birinci sınıfa ayrılmış yargıçlar ortasında isim çekme yolu ile konseyin oluşturulmasını öngören düzenlemeye de reaksiyon gösteren UYGUN Parti, “İl ve ilçe seçim şuraları nezdinde yaratılan kapalı devre sistem, tüm yurttaşlık itiraz haklarını tehlikeye düşürmektedir” dedi. İktidarın, “mülakat sistemi ve yandaşları kayırma politikalarıyla” aldığı yargıçların seçim konseylerinde vazife alması talebinin seçimlerin güvenliğini tehlikeye düşüreceğini belirten UYGUN Parti’nin şerhinde, “Buradaki emel, İstanbul Belediye seçimlerinde olduğu üzere bir sandığa atılmış dört oydan üçünü geçerli, birini geçersiz sayabilen mantığı iş başına getirmektir” dedi.
İl ve ilçe seçim şurası üyelerinin, kanun teklifinin yürürlüğe girmesinin akabinde üç ay içerisinde tekrar belirlenmesi teklifine de reaksiyon gösteren UYGUN Parti, “Anayasanın 67. Hususunun son fıkrasında “Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz.” Tabiri yer almaktadır. Karar açık ve amirdir. Unsur kararı bu tarafıyla şeklen Anayasaya karşıttır. 5 ve 6. unsurlardaki münasebetlerimiz burada da geçerlidir. Bu hususlarla birlikte Teklif metninden çıkarılmalıdır” sözlerine yer verdi.
‘TÜM BAŞBAKAN SÖZLERİ CUMHURBAŞKANI OLARAK DEĞİŞTİRİLMELİ’
Seçim yasaklarını düzenleyen husustan ‘Başbakan’ tabirinin çıkarılırken yerine ‘Cumhurbaşkanı’ tabirinin eklenmemesine de reaksiyon gösteren YETERLİ Parti, “Devletin tüm kurum ve kuruluşlarıyla Cumhurbaşkanı, seçim propagandası yapmakta elindeki devlet gücüyle iktisadi ve siyasi tüm alanları baskılamaktadır. Gerek seçim öncesinde gerekse seçim sonrasında ve hatta 2017 referandumunda yaşandığı üzere seçim günü dahi cumhurbaşkanının seçim süreçlerine direkt müdahalesi olduğu unutulmamalıdır” dedi.
Teklif bu haliyle maddeleştiği takdirde partili cumhurbaşkanının seçim yasakları devrinde açılış merasimleri düzenleyebileceğini ve resmi ziyaretler yapabileceğini vurgulayan ÂLÂ Parti, “Tüm başbakan sözlerinin cumhurbaşkanı olarak değiştirilmesi gerekmektedir. Taraflı ve partili Cumhurbaşkanı, Başbakanın tabi olduğu seçimle ilgili yasaklara tabi olmalıdır” sözlerine şerhinde yer verdi.
