ANKARA – Küme Başkanvekilleri Engin Altay, Özgür Özel ve Engin Özkoç, motokuryeler ve dijital platform çalışanlarının çalışma nizamına ait yasal çerçevenin oluşturulması, sıhhat, toplumsal güvenlik, fiyat, toplumsal ve mali haklarında teminatlı çalışma modelinin kurulmasına yönelik kanun teklifi verdi.
Meclis Başkanlığı’na sunulan ‘İş Kanunu İle Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi’nin münasebetinde 1980 yılından itibaren emek rejiminde dönüşüm yaşandığı belirtilerek, “İşgücü piyasasında işletmeler tarafından talep edilen ve teknolojik gelişmelerin mümkün kıldığı esnek istihdam biçimleri, patronlara üretim sürecinde kullanacakları işgücü ölçüsünü ve işgücünün niteliğini, piyasanın taleplerine ve yeni üretim tekniklerinin gereklerine nazaran, dilediği üzere, hiçbir maliyete katlanmaksızın belirleyebilme imkânı sunmaktadır” sözlerine yer verildi.
Kanun teklifinde ortaya çıkan atipik istihdam (İş akdinin muhakkak müddetli olduğu, çalışmanın tam vakitli olmadığı istihdam türü) biçimlerinin uzun müddetli ve muhafazalı istihdam biçimlerinde patrona yönelik yükümlülükleri azalttığı yahut ortadan kaldırdığı üzere işgücünün sıhhat toplumsal güvenlik, fiyat ve toplumsal ve mali haklarına yönelik bir tahribat yarattığına dikkat çekildi. Teklifte şöyle denildi:
İŞLETMELER PATRON STATÜSÜNÜN GETİRDİĞİ SORUMLULUKLARDAN KAÇIYOR: Teknolojik ilerleme sayesinde, patronlar üretim sürecinde ve istihdam biçimlerinde her vakit olduğundan fazla esneklik imkanı elde edebilmektedir. Dijital emek platformları atipik istihdam biçimleri içinde, işletmelere patron statüsünün getirdiği tüm sorumluluklardan kaçınarak, emeğin toplumsal maliyetlerine katlanmaksızın, dilediği vakit, dilediği mühlet boyunca çalıştırabileceği ve dilediği maharet düzeyinde işgücüne kolaylıkla ulaşabileceği global yahut lokal işgücü piyasaları sunmaktadır. İşletmeler bu yeni istihdam biçimi sayesinde sadece emeğin toplumsal maliyetlerinden sıyrılmakla kalmamakta, tıpkı vakitte emekçi bulmanın maliyetlerinden, üretim araç gereçlerinin maliyetlerinden kurtulabilmektedirler.
ÇALIŞANLARIN SIKINTILARI DİKKAT ÇEKMEYE BAŞLADI: Çalışanlar açısından güvencesizliğin ve sömürünün yeni biçimi olan dijital emek platformları, her geçen gün daha fazla kıymet kazanmakta, daha fazla emekçinin temel gelir kaynağı olmaya devam etmektedir. Ülkemizde dijital platform çalışma biçimi yaygın olmamakla birlikte, örneklere rastlamak mümkündür. Dijital platform çalışma biçiminin yaygın olduğu ülkelerde, platform çalışanlarının sayılarında yaşanan artışlara paralel olarak, çalışanların problemleri dikkat çekmeye başlamış, şimdi çok az bilinen çalışma şartları ve iş bağlarının yapısına ait araştırmaların sayısı artış göstermiştir.
YASAL DÜZENLEME BULUNMUYOR: Sadece yaşanan teknolojik gelişmeler ve sermayenin emeğin toplumsal maliyetlerinden kaçınma ve esneklik arayışı değil, tıpkı vakitte içinden geçmekte olduğumuz global pandemi süreci uzaktan çalışma eğiliminin tüm dünyada artmasına yol açmıştır. Dijital platform çalışma modeline ve platform çalışanlarına ait kollayıcı yasal düzenlemeler bulunmamaktadır. Bu alanda çalışanların statüsü, çalışmanın ortaya çıkardığı risklerden çalışanların korunmasına yönelik düzenlemeler ile bu alanda çalışanların toplumsal güvenlik haklarına yönelik çeşitli problemler bu alandaki çalışmaların ana mevzularını oluşturmaktadır.
İŞSİZLİK BU ÇALIŞMA BİÇİMİNE YÖNELME YARATTI: Türkiye’de çalışma hayatına ait mevzuatta bu yeni çalışma biçimine yönelik düzenleme gereksinimi ortaya çıkmıştır. Bilhassa pandemi sırasında çeşitli dijital platformlar aracılığıyla yapılan toptan ve perakende ticaretin süratle artışı bu alanda çalışmayı artırdığı üzere yüksek işsizlik seviyelerinin yapısal hale gelmesi de bu çalışma biçimine bir yönelme yaratmıştır. Çalışanlar müdafaasız, garantisiz ve düşük fiyatlarla bu alanda çalışma zorunda kalmışlardır.
ÇALIŞMA MODELİ EKONOMİK VE TOPLUMSAL RİSKLERE KARŞI MUHAFAZASIZ: Öte yandan, dijital platform çalışma modelinden kaynaklanan bir öteki sorun ise bu alandaki çalışanların kısa ve uzun vadeli sigorta kolları kapsamında ekonomik ve toplumsal risklere karşı korunmasını sağlayacak düzenlemelerin eksikliğidir. Bilhassa bu alandaki mevzuatın bu alandaki çalışmaları çalışanların sorumluluğuna bırakmış olması nedeniyle bu alanda prim ödeme yükümlülüklerinin yerine getirilmemesine, buna yönelik gözetici yaptırımların hayata geçirilememesine neden olmaktadır.
SORUNUN TAHLİLİ İÇİN KALICI MEVZUAT DÜZENLEMESİ YAPILMASI GEREK: Makûs iktisat idaresinden kaynaklanan problemler nedeniyle çalışanların satın alma gücü çok zayıflamış, elektrik, doğalgaz ve temel besine yapılan artırımlarla birlikte vatandaşlar kendilerini ekonomik buhranın içinde bulmuştur. Dijital platform çalışanlarının maruz kaldığı iş kazaları bu çalışma biçimine ait bir düzenlemeye gereksinim olduğunu göstermektedir. 2022 yılı için verilen artırımların kâfi olmaması nedeniyle çok sayıda işyerinde ve dijital platformlarda çalışanlar greve çıkmış ya da taleplerini çeşitli usullerle duyurmuşlardır. 2022 yılının başından itibaren dijital platform çalışanlarının yaptığı aksiyonlarla çalışma şartlarında iyileştirmeler yapılsa da bu sorunun kalıcı tahlili için bir mevzuat düzenlemesi yapılması gerekmektedir.”
