ANKARA -Ankara’nın önde gelen sanatkarları ve bilim insanları, farklı kentlerdeki sanatkarların da katkısıyla Bilim Sanat Edebiyat Derneği’ni (BİSED) kurdu. Şair Ahmet Telli’nin kurucu genel lideri olduğu dernek, “Ne yapmalı” sorusunun peşinden giderek yola çıktı.
Kısaltması Farsça, “Okumak, konuşmak” manasına gelen derneğin kuruluş sürecini, atacağı adımları, kültür sanat alanının Ankara’dan İstanbul’a yönelişini, Başkent’in yerlerinin dönüşümünü ve bunun sanata yansımasını BİSED’in Kurucu Lideri şair Ahmet Telli ve derneğin Genel Sekreteri şair Cengiz Kaplan ile konuştuk.
Bilim Sanat Edebiyat Derneği’nin kurucularından Ahmet Telli ile Cengiz Kaplan, derneğin çalışmalarını, Başkent’teki kültür hayatının dönüşümünü anlattılar. Bilim Sanat Edebiyat Derneği (BİSED) faaliyetlerine başladı. Derneğin kuruluş sürecini sizden dinleyebilir miyiz?
Ahmet Telli: Ankara bilhassa Cumhuriyet’ten sonra bir kültür kentiydi. Birçok muharrir çeviri ofisinin burada olması nedeniyle buraya yerleşti. Nurullah Ataç’lardan Edip Cansever’e, Cemal Süreya’ya kadar hepsi Ankara’dan geçtiler. Lakin 1950’lerden, çok partili periyottan itibaren devletin kültür siyasetleri değiştiği için üretim merkezi İstanbul’a kaydı. Sevgili Ahmet Erhan’ın ‘Ankara İstanbul Kara Treni’ diye bir kitabı vardır. Oradaki makale bu olguyu çok uygun anlatır. Ankara öteden beri mecmuaların çıktığı, derneklerin merkezinin olduğu, tiyatroların olduğu bir yerdi. Bunlar da yavaş yavaş bilhassa AK Parti periyodunda gitgide sönümlendiler. Varlıklarını adres olarak sürdürseler bile artık çok tesirli değiller. Ankara’da yaşayan sanat ve bilim insanları bu durumun farkında. Ankara’nın bunu hak etmediğini, bu yoksulluğu, griliği hak etmediğini düşünüyorlardı. Epeydir de kahvelerde kafelerde bir ortaya gelişlerde çokça da sohbeti oluyordu.
‘ÖRGÜTLENME TECRÜBESİ OLAN BEŞERLER ‘NE YAPILMALI’ SORUSUNUN PEŞİNE DÜŞERLER’
Ahmet Telli: Turgut Türk Favori Yayınları’nın sahibi şair arkadaşımız Cengiz Kaplan iki de bir bu durumu lisana getiriyordu. “O halde ne yapmalı?” sorusuna geldi olay. “Ne yapmalı?” sorusunu sorduğumuz vakit, tahlil yolu bulunur. Hele hele geçmişlerinde bir halde örgütlenme tecrübesi olan beşerler, “Ne yapmalı?” sorusunu sordukları vakit, bunun peşine düşerler. Bu soru bizi bir ortaya getirerek, BİSED’in evvel his olarak örgütlenmesine çalıştırdı. Sonra da bunu hayata geçirmek için bu yer tutuldu. Bu yere dernek öncesinde Ankara’da yaşayan benim birçoğunu duymadığım, tanımadığım insan geldi. Birçok kere toplanıldı. “Ne yapmalı?” sorusuna burada da her fikirden insan fikirlerini sundu. Artık kuruluşun bir kültür meskeni mi, yoksa dernek mi olması konusunda da hayli tartışıldı. Sonuçta dernek olmasına karar verildi.
‘BİSED’İN KISALTMASI FARÇADA OKUMAK, KONUŞMAK MANASINI TAŞIYOR’
Cengiz Kaplan: Ankara sahiden bilim ve edebiyat manasında bir yoğunluk taşıyor ancak bunların yan yana gelişleri çok zordu ve Ankara örgütsüz kaldı. Bilim, sanat ve edebiyat alanında çok önemli manada örgütsüz kaldık. “Nasıl bir şey yapabiliriz? Nasıl yan yana gelebiliriz?” sorularından dernek ortaya çıktı. Burayı tuttuktan sonra dört, beş toplantı gerçekleştirdik. Her toplantımıza farklı yerlerden ressamlar, müzisyenler, şairler, felsefeciler, müellifler ve bilim insanları katıldı. Arkadaşlar örgütlenmenin kesinlikle gerekliliğine karar vererek buranın kurulmasına imkan sağladı. Mahmut Temizyürek buldu BİSED ismini. BİSED’in kısaltması birebir vakitte Farsça’da okumak, konuşmak manasını taşıyor.
‘HEVES VE İSTEK HOŞ ŞEYDİR’
Anlatımlarınıza nazaran kolektif emeğin akabinde BİSED hayata geçmiş. Pekala derneğin faaliyetleri ne olacak?
Ahmet Telli: Gelenekselleşmiş günler var. Bu günlerde BİSED kendi varlığını ortaya koyacak. Mesela 1 Mayıs. Biz 1 Mayıs’ta hangi dünya görüşünde olduğumuzu söz eden halde alanlarda olacağız. Dünya Şiir Günü’nde olacağımız üzere 1 Mayıs alanında da olacağız. Yıllık programımız olacak. Üye arkadaşların talepleri toplanarak yıllık programlar yapılacak. Karikatür standı, ayda ya da iki ayda bir şiir sohbetleri olacak. Bunlar bir program dahilinde bütün bir yıla yayılarak gerçekleştirilmeye çalışılacak. Umarım bu heves ve dilek bir şairane histe kalmayarak, hayata geçer. Zira, heves ve istek hoş şeydir. Şairanelik ise his yüklüdür. Bu türlü kalırsa zayıf kalır. Onu hayata geçirecek olan yaptığımız işin ne olduğunu bilmek. Yani bir şov derneği değil, edimsel bir dernek olacak. Kendi üyelerinin isimlerinin öne çıkarılması değil, yapılacak olan faaliyetin öne çıkarılmasını amaçlayan dernek olmasını tahayyül ediyoruz.
‘DERNEĞİN HAYALLERİ ÇOK BÜYÜK’
Cengiz Kaplan: Türkiye’de hiç yapılmamış şenlikler, karnavallar var. Edebiyat şenliği gibi… Bu derneğin hayalleri çok büyük. İnsanları da geniş olduğu için yıllık programlar çıktıkça siz de çok şaşıracaksınız. Zira biz de şaşırmaya devam ediyoruz. Çok farklı teklifler geliyor. “Kurum kuruluşlarla ortaklaşa neler yapılabilir?” dendiğinde büyük hayalleriyle geliyor arkadaşlar ve bu bizde coşku yaratıyor. O da bana nazaran bizi hem yüreklendiriyor hem de daha fazla çalışmaya itecek.
Derneğin ortaya çıkışında temel motivasyonun, Ankara’daki kültür ömrünün, edebiyatın, sanatın İstanbul’a yanlışsız kaymasının akabinde şekillendiğini hissettim. Bunu bilhassa AK Parti periyodundaki siyasetlerin yansıması olarak görüyorsunuz sanırım?
Ahmet Telli: Bu devirde hızlandı. Bilhassa 1950’den itibaren bu türlü oldu. AK Parti iktidarıyla birlikte Ankara’daki kültür sanat faaliyetlerinin demokratik özlerinin hayata geçirilememesi, baskılar ve sansürler münasebetiyle yeni bir çıkış bulmak gerekiyordu.
Bu süreç AK Parti periyodunda hızlandı. O geçiş sürecinin nasıl tesirleri oldu?
Ahmet Telli: Bunu müşahedelerim ne kadar objektif olabilir bilmiyorum ancak öznel olarak şunu söyleyebilirim. Artık Ankara’daki sanat kesitinde ressamlar, müzisyenler hatta şairler, buradaki bir aktifliğin etkisiz olacağını, İstanbul’da daha görünür olacağını ve daha kitlesel olabileceğini görüyorlardı. Tercihleri oralarda olmaktı. Bunu buraya döndürmek gerekiyor. Buradaki aksiyonların de değerli olduğunu vurgulamak gerekiyor. Başarabilirsek bunu yapacağız.
‘İSTANBUL’DA ŞAİR, MUHARRİR KENDİNİ ÇOK DAHA GÖRÜNÜR HİSSEDİYOR’
Peki Cengiz Beyefendi, siz bu durumu nasıl görüyorsunuz? Ankara’da şairsiniz siz de. İstanbul’a gitmeyi hiç düşündünüz mü? Ya da Ankara’dan artık beslenmediğinizi hissettiniz mi?
Cengiz Kaplan: Ankara insanları alışılmış ki besliyor. Burada insanların üzerinde birazcık daha baskı çok oluyor. Bilhassa edebiyat, bilim ve sanat insanları üzerindeki baskı Ankara’da biraz daha şiddetli oluyor. Bizim derneğimiz tam da Ankara merkezli değil. Öteki kentlerden, İzmir’den İstanbul’dan bize takviye veren çok yürekli demokrasiye inanmış şair, müellif, bilim insanı arkadaşlarımız var. İstanbul’da şair, müellif ve sanatçı kendini daha görünür hissediyor.
‘ÇOK YALNIZLAŞTIRDILAR’
Ankara’da son yıllarda sokağın sesi polis gücüyle, iktidarın baskısıyla kısıldı. Hareket yapmak, hak talep etmek çok zorlaştı. Üretim sürecinizi bu durum nasıl etkiledi?
Cengiz Kaplan: Çok yalnızlaştırdılar. Edebiyat da bilim de sanat da çok yalnızlaştı. Bu durum edebiyata da çok yansıdı. 12 Eylül öncesi edebiyata, şiire, sanata baktığınızda çok daha farklı şeyler görüyorsunuz. Artık daha kişiselleşmiş ve yalnızlaşmış eserlerin piyasada dolaştığını görebiliyorsunuz. Demokrasi çabasına çok dokunmayan eserler geliyor. Yalnızlaşma bizi çevreledi ve biz yalnızlaştık. Bu yalnızlığı tahminen burasıyla daha kolektif bir hale getirebiliriz. Şiirin sesinin biraz daha yüksek çıkmasını istiyorum. Fotoğrafın biraz daha renklenmesini istiyorum.
‘ŞİİR ÜZERE SANAT PRATİKLERİ ÇOK FERDÎ YARATILARDIR’
Ahmet Telli: Ben parçalanmam nedeniyle verimsiz bir iki yıl geçirdim. Ondan evvel pandemi dönemi… Buna karşın çeşitli etkinliklerde bulunduk. 1970’lerden 1980 ortasına kadar hatta 1990’lara kadar Ankara’da çok değerli edebiyat mecmuaları çıkıyordu. Oluşum çıkıyordu, olgu çıkıyordu, ressamların sanat mecmuaları çıkıyordu. Bunların hiçbiri yok artık. Hepsi yaşamasız hale geldi. Magazinleşerek İstanbul’a göçen edebiyat ve sanat mecmuaları renklerini artırarak tesir güçlerini yaratmaya çalıştılar. Yüz binlik mecmualar haline geldiler. Edebiyat, sanat magazinleştiği için yüz binlik olur. Zira bilhassa şiir üzere sanat pratikleri çok kişisel yaratılardır. Ferdî yaratıların furya içerisinde müelliflerinin fotoğraflarının da bulunduğu sayfalardaki yazılar bizim düşünmediğimiz bir pratik olacaktır. Daha alçak istekli fakat tesir gücünü kolektiflikten alan bir faaliyet olacaktır diye düşünüyorum.
‘KOLEKTİFLİK AK PARTİ DEVRİNDE BİREYSELLEŞTİ’
Ahmet Telli: Kuşkusuz ki oradaki açılış konuşmasında da vurguladığım üzere, bu dernek hiç kimseye ‘Sen şairsin, sen sanatçısın’ payesini vermez. O denli olmaz aslında. O denli olduğu için buraya gelinir ve burada kolektifliği öğrenir ve kolektif çalışmanın çok daha keyifli olduğunu dünyaya ve hayata müdahale etme biçiminin kolektiflikten çıktığını görüp, yaşayıp pratiğe geçirmesini görür diye düşünüyorum. Kolektiflik AK Parti periyodunda gitgide kişiselleşti ve gitgide azaldı. Bu yüzden de kişisellik değil, bireycilik ortaya çıktı ve Özal devrinden bu yana o birey olmaktan öte, bencil bireyciliğe gerçek hayat evrildi.
‘ANKARA 1950’LERDEN BERİ GİTGİDE GRİLEŞTİ’
Son devirde çıkan yapıtlarda yer olarak Ankara artık çok tercih edilmeyen ya da buradaki öykülerin öne çıkmadığı bir yer gibi… Daha gri bir yer. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ahmet Telli: Ankara, evet gri. Bilinen bir şey bu. 1950’li yıllardan itibaren Ankara gitgide grileşmiştir. AK Parti devri belediye liderleriyle bilhassa sanat yerlerinin prestijsiz hale getirilerek hatta kapılarının kapatılmasına yol açması buna neden oldu. Bütün bunlar az örnek değil. Bir örnek. Sanat Kurumu vardı ve tiyatro mükafatları verilirdi. Fotoğraf stantları yapılırdı, biz orada paneller yapardık. Eski mahpus Kerim Korcan moderatördü. Kültür Bakanı geliyordu ve Kültür Bakanına kelam vermiyordu. Bunlar imgesel davranışlardır. Bütün bunlar kayboldu. Artık bir kültür bakanıyla bir panelde mümkün mü bir ortada konuşmak, soru sormak? Yok bu türlü bir şey tabi.
‘BİR KÜLTÜR SAF DEĞİLDİR’
Ahmet Telli: Bir kültür saf değildir. O kültür içinde gerici ögeler ile ilerici demokratik ögeleri hep bir ortada barındırır. Kim ilerici demokratik yanına sahip çıkarak onu geliştirir, demokrasi uğraşını hayat usulü olarak yaşayanlar yapar. Kim bu kültürün gerici yanını daha yükseltmek ister, o gerici fikirleri benimseyen, özümseyen yani Nazım Hikmet yerine Necip Fazıl, ya da kültür merkezi yerine cami… Ulus’taki Devlet Opera binasını düşünün… Biraz ileride Devlet Tiyatroları vardı. Biraz ileride Ankara Radyosu ve biraz ileride Fotoğraf Heykel Müzesi var. Bu türlü bir lokasyonu yok etmek, itibarsızlaştırmak için devasa bir cami yapılması bir kültür siyasetinin ta kendisidir. Bu ‘Sizi eziyoruz’ demektir. Caminin karşısında olmak değil söylemek istediğim. Belediye lideri ilerici bir demokratik kültür insanı olsaydı, oraya kesinlikle bir kültür merkezi, kültür anıtı yapacaktı. Bu bile bilhassa AK Parti devrindeki kültür siyasetlerinin ne olduğunu gösteren canlı bir örnektir.
‘ADINA SANAT DİYORSUNUZ ANCAK İÇİNDE SANAT YOK’
Cengiz Kaplan: AK Parti iktidarıyla bu durum daha da çoğaldı. Ondan evvel de vardı. Ankara’da demokrasiden yana olan edebiyat, bilim, sanat şuraları tek tek yok edilirken, bilimsiz, sanatsız, şiirsiz sanat nesneleri Ankara’da çoğalmaya başladı. Hamamönü’ne gidin birçok sanat kısmı ile ilgili konutlar görüyorusunuz. Kimsenin kapısını açmadığı, dört katlı binalar görüyorsunuz. Ankara’da bir de şuurlu bir yok edişe gerçek tavır var. Bunu yok ederken de yerine bir şeyler koymak istiyorlar. Koymak istiyorlar ancak ismine ‘sanat’ diyorsun fakat içinde sanat yok.
‘SOKAKLARDAN, ALANLARDAN YOKSUNUZ’
Anlatımlarınıza bakınca, geçmişten bugüne gelen kültür sanatla yer bağlantısına dair bir hasret de var. Geçmişte Ankara’da olan o yerlerin size katkısı nasıldı? Yalnızlaştınız mı?
Ahmet Telli: Bazı sanat pratiklerinin yeri caddelerdir, sokaklardır, meydanlardır. Sokaklar ve meydanlar, bu poetik olanla politik olanın buluştuğu yerlerdir. Bunlardan mahrum hayli daha kapalı yerler rayına çekiliyorsunuz. Meğer bir ressam istemez mi yapıtını büyük bir meydanda sergilemek? Örneğin Hollanda’da bir meydan var ve orada sanatçı fotoğraf standı yapıyor ya da müziğini icra ediyor. Burada Küme Yorum’un yasaklanıyor. Çocuklar sokakta Kürtçe kesim söylediği için tartaklanıyor. Sanatın bir gözü bir eli bir ayağı sokakta, dışardadır, alanlardadır. Bundan yoksunuz. Türkiye olarak yoksunuz. Ankara daha da mahrum. Ve bunları kapalı yerlerde pişirmek durumundayız. Lakin iki gözünüz sürekli meydanlarda olacaktır, olmalıdır.
‘KÜLTÜR SANAT HAFIZA MEKANIDIR’
Mekândan mahrum bırakılma hali hafızanın da bir biçimde törpülenmesine, insanların birtakım şeyleri çok hatırlayamamasına neden oluyor. Bu durum kültür sanat alanına nasıl yansıyor?
Ahmet Telli: Kültür sanat bir hafıza yeridir aslında. Sanat faaliyeti, tozlanmakta olan hafızanın durmadan tozlarını alan bir pratiktir. Bu hafızanın bir yanının açık olmasını sağlamak istiyor hâkim güçler. O da gerici siyasetleri yerleştirmek ve benimsenmesini sağlayabilmek için Kur’an kurslarından mescitlere kadar inanılmaz yabanî bir biçimde kapitalizmle de ittifak kurarak gerici kültür siyasetleri yaygınlaşıyor. Tüm bu aksilikler karşısında bile bizim yapabileceğimiz ‘’Ne yapılmalıdır?’’ sorusuna karşılık bulmaktır. Bugün için kapalı yerlerde olsa da alanlara göz dikmek lazım.
Cengiz Kaplan: Gözümüz sokaklarda.
‘ŞİİRİN KENDİ SESİYLE DAVRANMAK LAZIM’
Ahmet Telli: Yüksek sesle değil ancak şiirin kendi sesiyle davranmak lazım. Müziğin, sinemanın kendi sesiyle davranmak lazım.
‘UMUT BİRAZ GRİ BİR YALANDIR’
Bu derneğin çalışmaları ve gelecekte yapmayı amaçladığınız şeyler bir yerlerde daima bir umudunuz olduğunu hissettiriyor.
Ahmet Telli: Umut Nietzsche’nin tabiriyle biraz gri bir palavradır. Neyi umduğunu bilmiyorsan umut bilindiğinin bilakis geri bir olgudur. Nietzsche bu türlü söylüyor ben de ona katılıyorum. Neyi umuyorsun? Evvel umduğun şeyi somutlamak lazım. Yoksa umut soyut bir şeydir ve ‘’umut yoksulun ekmeğidir ye Mehmet ye’’ olur. Ben bu ülkede bir ihtilal hayalini umudunu eskitmeden yaşıyorsam umduğum muhakkaktır benim. Benim maksadım odur.
