ANKARA – Milletlerarası toplum üçüncü dünya savaşının eşiğine gelirken ve içinde bulunduğumuz sürece dair “Süper Soğuk Savaş” üzere tanımlamalar yapılırken, Rusya analisti Aydın Sezer, 14 Mart’taki Büyük Fotoğraf yayınında Türkiye’nin son devirde Rusya-Ukrayna gerginliğindeki hali ve Rusya’nın iç dinamiklerine dair değerlendirmelerde bulundu.
Türkiye’nin üçlü doruktaki kolaylaştırıcı rolünü takdirle karşılayan Sezer’e nazaran, “Diplomasiyi Tekrar Kurgulamak” temalı Antalya Diplomasi Forumu marjında gerçekleşen Çavuşoğlu-Kuleba-Lavrov tepesi, Forum’u gölgede bıraktı.
Öte yandan, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Antalya Diplomasi Forumu’nda “Eğer 2014’te Kırım’ın işgaline tüm Batı, tüm dünya ses çıkarmış olsaydı, sanki bugünkü tabloyla karşı karşıya kalır mıydık?” diye tenkitte bulundu.
Sezer, “Sayın Cumhurbaşkanı’nın sözüne katılıyorum, lakin kendisi söylediği için değil. Bu genel bir gerçek. 2014’ten sonra, Belarus, Dağlık Karabağ ve Kazakistan’dan sonra Batı bir yerde “dur” demek istedi,” diyor.
KIRIM KONUSUNDA TÜRKİYE’NİN TAVRI NEYDİ?
Ancak, Sezer, Türkiye’nin de 2014 yılındaki Batı ambargolarına katılmadığını anımsatıyor:
“Özellikle Rus savunma şirketlerinin varlıklarının dondurulmasından tutun da birtakım firmaların kara listeye alınmasıyla alakalı bir süreçti. Doğalgaz boru sınırlarıyla ilgili Rusya’dan çıkışların gözden geçirilmesi gerektiğine de vurgu yapılıyordu. Biz ambargoya katılmadık, bunu fırsata çevirmeye çalıştık. Ukrayna kıta sahanlığı üzerinden gelen, Ukrayna’yı bypass ederek Türkiye’ye ulaşan Türk Akımı boru sınırına onay verdik. Kırım’ın ilhakını yeryüzünde tanımayıp yerin altında tanıyoruz.”
Öte yandan, Türkiye’nin o periyottan bu yana Avrupa’da yasaklı bir şirket olan S-400 hava savunma sistemlerinin üreticisi Almaz-Antey’den S-400 aldığını ve bunu da 2014’ten sonraki süreçte yaptığını anımsatan Sezer, “Nükleerde hiç sürat kesmedik. Rusya’ya karşı uygulanan ambargoyu birinci ve en çok delen ülke Türkiye idi” diye ekliyor.
Rusya’nın Ukrayna işgali sonrasında alandaki duruma bakıldığında ise, Ukrayna ve Rusya ortasında zoom üzerinden dördüncü tipi gerçekleşen barış görüşmeleri bu sabah devam ederken, üst seviye Ukraynalı yetkililer müzakerelerin ilerleyişine dair optimist açıklamalar yaparken, Rusya’nın daha yapan bir tavır içine girdiğini belirtiyorlar.
Cumhurbaşkanı Vlodimir Zelenskiy’nin Cumhurbaşkanlığı Ofisi Lider Yardımcısı Ihor Zhovkva, BBC’ye yaptığı açıklamada, “Bize ültimatomlar ve kırmızı çizgiler verip, Ukrayna’nın teslim olmasını istemek yerine, yapan müzakerelere başlamış üzere görünüyorlar” derken, Ukraynalı Müzakereci Mykhailo Podolyak ise, Twitter hesabından yaptığı açıklamada bugünkü görüşmelerde ateşkes ilan edilmesi, Rus birliklerinin geri çekilmesi ve Ukrayna için güvenlik garantilerinin masaya yatırıldığını kaydetti.
İSRAİL VE TÜRKİYE’NİN ARABULUCULUĞU
Öte yandan, Ukrayna, Rusya ile barış müzakerelerinin yeri konusunda arabulucu olarak İsrail ve Türkiye ile çalışıldığını açıkladı.
Dün ABD’li gazeteci Brent Renaud, Kiev’in dışındaki Irpin kasabasında vurularak öldürüldü. Böylece, Ukrayna’da birinci sefer savaşı izlerken hayatını kaybeden bir gazeteci kayıtlara geçti.
Pazar günü ise, Rusya, Ukrayna’nın Polonya hududuna 20 kilometre aradaki bir askeri üssü maksat aldı ve argümanlara nazaran üsse Rusya tarafından 30 roket atıldı, çok sayıda can kaybı verildi.
Rusya’nın burayı amaç alması, Sezer’e nazaran, net bir bildiriydi.
“Buradan da NATO’nun her ne kadar Ukrayna’nın üyeliğiyle ilgili net bir konum aldığını kabul etmese de, Ukrayna ordusu ile NATO ortasında bir ilgi olduğunu bir manada ortaya çıkardı. Aslında bu gizlenmiyordu; Ukrayna’nın NATO üyeliğine hazırlanması isteniyordu,” diyor Sezer.
Sezer’e nazaran, müzakerelerde ilerleme kaydedilmesi, hem sivil can kayıplarının hem de bir insanlık dramı halini alan göçlerin önlenmesi açısından çok kıymetli.
“Uluslararası planda yürütülen gayretler da var. Almanya, Fransa, İsrail ve Türkiye, barış müzakereleri için devreye giriyor. Vakit zaman sivillerin aksayan tahliyesine yönelik uzlaşma olsa bile bu her vakit gerçekleşmiyor. Bu süreçte sivil yerleşim bölgelerine yönelik taarruzlar ve buna dair medya üzerinden karşılıklı dezenformasyon teşebbüsleri var. Her iki tarafın da sivil ölümlere neden olan hareketleriyle ilgili net bir çizgi çizilmesi gerekiyor,” diyor Sezer.
ANKETLER NE DİYOR?
Peki Batı ambargoları Rusya’da bir liderlik değişikliğine yol açar mı? Putin’in halk takviyesi, devlete bağlı anket şirketi VTsIOM’a nazaran, savaşın başladığı haftada yüzde altı oranında artarak yüzde 70 düzeyine ulaştı.
Sezer’e nazaran, bu tıp anketlere ihtiyatlı yaklaşmak gerekiyor:
“Benim ferdî müşahedem ise, savaş başladığı anda Putin ve savaşa karşı sokağa çıkanların büyük kısmı, Batı ambargolarının akabinde Batı aleyhtarı konumlarına geri döndüler. Hasebiyle, barışsever aktivistlerin sayısında bir gerileme var. Batı’nın Rusya’ya yönelik ambargoları bugün 30’lu yaşların üzerindeki her Rus’un hafızalarındaki Batı’yı tekrar canlandırıyor. Dış tehdide karşı birlikte olma refleksinin ortaya çıkmasına neden oldu. Batı hala Rusya’yı Moskova yahut St Petersburg üzerinden okumaya çalışıyor. Sekiz farklı saat diliminde yaşayan yaklaşık 140 milyonluk nüfusun neredeyse 1 milyonu dolar milyoneri ve hatta milyarderi. Batı ile tam manasıyla entegre olmuş, Batı’dan kopmak istemeyen birileri de var. Ayrıyeten orta sınıf da var. Ancak Rusya’nın taşrası işin içine girdiğinde işler değişiyor. Taşra hem yoksulluğa hem de Kremlin’e bağlı kitlelerden oluşuyor.”
Öte yandan, Sezer’e nazaran, Putin’in ısrarla inşa etmeye çalıştığı Rus kimliği boyutu da bilhassa Kırım savaşından sonra milliyetçilik akımıyla birlikte güçleniyor:
“Batı ambargolarının bu savaşı durdurmaya yönelik bir atak olduğuna hiçbir vakit ihtimal vermedim. Bu kadar kısa vakitte aslında sonuç alınamaz. Batı ayrıyeten hafif silah da olsa silah göndermeye başladı. Savaşın bitmesine yönelik atılımlar başka bir mevzu, Putin’in devrilmesine yönelik süreç öteki bir husus. Emel ambargo üzerinden Rusya’yı çökertme esprisi ise Rusya ve Putin’i tanımıyorlar demektir. Ayrıyeten bu halde ülkeye demokrasi de gelmez. Diasporadaki Rus muhaliflerin değerli bir kısmı da “oligark” denen, Rusya’yı yağmalayan kısımlardan oluşuyor. Niyet özgürlüğü üzerinden Batı’ya sığınmış değiller. Putin sarfiyat Şoygu gelir, o masraf İgor gelir. Yakın devirde bir iktidar değişikliği beklentisi varsa, örneğin Şoygu üzere biri gelirse Batı Putin’i arar.”
EKONOMİK YAPTIRIMLARIN HEDEFİ
Peki, Apple’dan Microsoft’a, Starbucks’a dek onlarca şirketin ekonomik yaptırımlar orta ve uzun vadede neye yol açar?
Sezer, Rusya’yı yakından takip eden ve içlerinde iş insanları, gazeteciler, uzmanların olduğu 10 şahsa bu soruyu yöneltti ve istisnasız tümü yakın bir gelecekte bir değişiklik öngörmüyorlar; bu sorunun muhatabı olarak da en az 3-4 haftalık bir müddetin geçmesini beklememiz gerektiğini söylüyorlar.
“Çünkü hala savaş şartları var, nükleer opsiyon masada, her an her şey olabilir. Bu bireylerden yalnızca biri 3-4 sene içerisinde Putin’in çok zayıflayacağını, halkın sokağa dökülebileceğini, lakin Batılı manada Rusya’ya demokrasi gelmeyeceğini söylüyorlar. Bu sürecin en sonunda Rusya’nın parçalanmasına kadar giden bir sürece de evrilebileceğini düşünüyorlar,” diye açıklıyor Sezer ve ekliyor:
“Kişisel olarak ben Putin’in her vakit için Slav ülkelerinin ekran yüzü olduğunu düşündüm. Gel dediler geldi, yarın git derlerse de sarfiyat. Fakat yerine kimi koyarlar? Bu ambargo süreci Rusya’daki yapıyı kırar mı? Bu açıdan yakın gelecekte bir değişiklik olmasını ben de mümkün görmüyorum.”
RUSYA’NIN KIRMIZI ÇİZGİLERİ
Sezer’e nazaran, gelinen basamakta Donbas ve Kırım artık net bir formda Rusya’nın kırmızı çizgisi oldu.
“Kimi çevreler, tüm bu yaşananları Putin’in Batı medeniyetiyle bir savaşı olarak yorumluyorlar. Fakat ortaya somut koyulan bir maksat var. Bu da Donbas… Ve bu hususta Putin Almanya ve Fransa’ya ihale etti. 2015’ten bugüne dek imzalanmış, Almanya’nın formülüyle hazırlanmış ve AGİT’in gözlemci olduğu bir memleketler arası muahedenin yerine getirilmemiş olmasını işgal kuşkusuz haklı çıkarmaz. Bu türlü bir somut datadan hareket ederek Rusya bir saldırıyı haklı çıkarmaya çalışıyor,” diyen Sezer, NATO’nun doğuya yanlışsız genişlemesinin de arkasındaki motivasyonların izaha muhtaç olduğu görüşünde:
“Batı sanki kendisini korumak için Sovyet ardılı ülkeleri kullanıyor mu ve onların üzerinden farklı bir sürece mi evriliyor, bunun da tartışılması lazım. Rusya bunu 2000 yılından beri, şimdi Putin yokken Güvenlik Konsepti olarak aslında uyguluyor. Ancak Türkiye’nin güvenliğinin Libya’dan başladığı bir dünyada yaşıyoruz.”
Dolayısıyla, Sezer’e nazaran, önümüzdeki süreçte Rusya iktisadı üzerinde tesiri doğacak olan Batı ambargoları ve ekonomik yaptırımlar Rusya’da burjuvaziyi de değiştirebilir.
“Kremlin yerli sermayeyi devletleştirip gelirleri halka transfer ederse değişik bir boyuta da evrilebilir. Yani Rusya’daki burjuvazinin, sermaye sınıfının ne formda faaliyet göstereceği de önümüzdeki devirde değer kazanacak.”
“DEĞERLİ YALNIZLIK” BİTİYOR MU?
Son devirde İsrail cumhurbaşkanı ve Yunanistan başbakanının Türkiye ziyaretlerine de değinen Sezer, Türkiye’nin dış siyasette izlediği yeni yolun fark edilmeye başlandığını ve artık bedelli yalnızlık siyasetinden, dış siyasetteki özgül ağrılığına tekrar kavuşma yolunda adımlar atıldığını kaydediyor:
“Yunanistan’a tehdit oluşturduğu sav edilen Türkiye gitti, yerine farklı bir Türkiye geldi. Libya ile olan muahede da elimizde kaldı. Leviathan’dan Türkiye’ye getirilecek doğal gaz ile ilgili çok fazla ümitler beslenen bir ziyaretti. Herzog’un ziyaretinde rastgele bir bakan yoktu, epey sembolik seviyede bir ziyarette. Lakin bundan sonra bakanların karşılıklı ziyaretleriyle birlikte daha teknik bir hal alabilir.”
İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog’un ziyareti, 2008’den bu yana İsrail’den Türkiye’ye yapılan üst seviye birinci ziyaret olma özelliği taşırken, Erdoğan, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve Güç ve Olağan Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez’in de önümüzdeki periyotta İsrail’e gideceğini açıkladı.
Erdoğan, hem İsrail hem de Yunanistan ile bu yıl içinde ikili ticaret hacmini 10 milyar dolara çıkarmak istediğini kaydederken, İsrail ile görüşmelerde güç boyutu, Yunanistan ile görüşmelerde ise Avrupa’nın güvenlik mimarisindeki ortak sorumluluk vurguları öne çıktı.
